Değerlerin Derslerde Konu Oluşu

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen öğretim programlarına doğrudan değerlerimizle ilgili konuları yerleştirerek okullarda uygulanan mevcut anaokulu programlarında, Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Düşünme Eğitimi derslerinde değerlerin öğretimi detaylı bir şekilde yer almaktadır(Bu durum 2018-2019 programında değişmiştir).

2005 yılından itibaren Milli Eğitim Bakanlığı’nca hazırlanan ilkokul ve ortaokul programlarında, değer eğitimine yönelik olarak (i) değer açıklamak, (ii ahlaki muhakeme, (iii) değer analizi ve (iv) gözlem yoluyla öğretim yaklaşımları önerilmektedir. Değer açıklamak, kişilerin sahip oldukları değerlerin yapı ve niteliklerinin farkında olmalarını gerçekleştirmek için yapılan bilgilendirme çalışmalarını ihtiva etmektedir. Ahlaki muhakeme ise farklı ahlaki ikilemler sunularak öğrencilerden ikilemler arasında muhakemeler yapmalarına ve bu konulardaki problemlerine çözümler getirmeleri ile ilgili çalışmalar yapmalarını gerektirmektedir. Değer analizi, değer üzerine neden ve nasıl gibi sorulara cevap arayarak düşünmeleri, akılcı yaklaşımlarla çıkarımlarda bulunmalarını amaçlayan yaklaşımken, gözlem yoluyla değer öğretimi yaklaşımında ise öğrenciler, doğal bir öğrenme yolu olan gözlemler yaparak değerleri ve yaşama yansımalarının öğretilmesi önerilmektedir (MEB, 2015).

2005 yılından bu yana uygulanmakta olan ilk ve ortaokul programlarında her bir derse değerler eklenmiş ve bu derslerin programlarına uygun olarak hazırlanan ders kitaplarında bu değerler vurgulanmaya çalışılmış ve değerlere özel çeşitli etkinlikler hazırlanmıştır. Bu etkinliklerin disiplinler arası bir niteliğinin olduğu ifade edilebilir. Bundan kasıt Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan programlar, öğretim programları, öğrenme alanlarından yalnızca birine odaklanmamış olması, birden fazla akademik alanı içerebilmesi ve farklı alanlarla ilişkilendirilebilmesidir. Bu durum ünitelerde verilen etkinliklerde de kendini göstermektedir. Bu konuda özellikle Sosyal Bilgiler ve Türkçe derslerinin konu bütünlüğü ile sürekliliği açısından birbirini tamamlar nitelikte olduklarını ve bu zeminde yer yer

etkinliklerin,her iki dersi birden ilgilendirir şekilde bütünleştirildikleri de ifade edilebilir.

Bu bütünleşik durum sürmekle birlikte, 2018-2019 yılı güncel programında bazı derslerde doğrudan ve açıktan değer isimlerinin verilmediği görülmektedir. Buna göre, 1. Sınıf Matematik, Müzik ve Türkçe; 2. Sınıf Matematik, Müzik ve Türkçe; 3. Sınıf Matematik, Müzik, Türkçe, Hayat Bilgisi, Fen Bilimleri; 4. Sınıf Matematik, Türkçe, Fen Bilimleri ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi. Bu programlarda açıktan değerlere atıf yerine bu değerler Erdemler (Türkçe, Din Kültürü), Milli Kültürümüz (Türkçe), Vatandaşlık Bilinci (Türkçe), İnsan olmak (İnsan Hakları ve Demokrasi), Güzel Ahlak (Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi), İnsan ve Çevre (Fen Bilimleri), Birey ve Toplum, Kültür ve Miras, Etkin Vatandaşlık (Sosyal Bilgiler) gibi başlıklar altında verilmektedir. Bunun anlamı değerlerin verilmediği değil örtük olarak verilmeyi tercih edildiğidir. Ancak bu durum, yani değerleri örtük olarak verme tüm dersler ya da tüm sınıflar için geçerli değildir. 1Örneğin, 1. sınıfta; Görsel Sanatlar dersinde değerler (sevgi, arkadaşlık, saygı vb.) kavramından biri veya birkaçı ele alınarak çalışma yaptırılabilir ibaresi ile yer almaktadır. Hayat Bilgisi dersinde her ünitede dikkat edilecek hususlar başlığı ile net bir değerden bahsedilmeksizin program uygulanırken öğrencilerin değerleri kazanmasına özen gösterilmelidir ibaresi yer alır. Beden Eğitimi ve Oyun dersinde arkadaşlık ve dostluk, estetik değeri, vatanseverlik, sağlığa duyarlılık, sorumluluk ve saygı, çevreye duyarlılık, kültüre duyarlılık, vatanseverlik, çalışkanlık, doğa sevgisi değerlerinden bahsedilmektedir. Örnek verilirse; 4. Hafta etkinliği olan ‘Hareket Yetkinliği’ için ‘İki ve daha fazla hareket becerisini içeren basit kurallı oyunlar

1İlkokullarda verilen derslerin tümü şunlardır: 1. Sınıf Görsel Sanatlar, Hayat Bilgisi, Matematik,

Müzik, Beden Eğitimi ve Oyun, Türkçe; 2. Sınıf Görsel Sanatlar, Hayat Bilgisi, Matematik, Müzik, Beden Eğitimi ve Oyun, Serbest Etkinlik, Türkçe, İngilizce; 3. Sınıf Görsel Sanatlar, Hayat Bilgisi, Matematik, Müzik, Beden Eğitimi ve Oyun, Serbest Etkinlik, Türkçe, İngilizce, Fen Bilimleri; 4. Sınıf Görsel Sanatlar, Sosyal Bilgiler, Matematik, Müzik, Beden Eğitimi ve Oyun, Serbest Etkinlik, Türkçe, İngilizce, Fen Bilimleri, Trafik Güvenliği, İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi.

oynar. Etkinliklerde arkadaşlık ve dostluk değerleri üzerinde durulmalıdır. ’ kazanımları verilmiştir.

2. Sınıftaki Görsel Sanatlar dersinde ‘Görsel sanat çalışmasında ön ve arka planı kullanır’ kazanımı (G.2.1.5.) için verilen etkinlik kapsamında Aile kavramının ele alındığı bir resim yapmaları istenmekte, etkinliğe ilişkin yapılan açıklamada ise ‘İki boyutlu sanat eserleri üzerinde ön ve arka planın ne olduğu üzerinde durulur. Sonra aile kavramının ele alındığı bir resim yapmaları istenebilir. Kazanımla ilgili değerler üzerinde durulmalıdır’ denilmektedir. Programda yer verilen ‘Kazanımla ilgili değerler üzerinde durulmalıdır’ ifadesi diğer kazanımlar için de kullanılmıştır; örneğin ‘Sanat eserlerindeki farklı kültürlere ait motifleri inceler’ (G.2.2.2.) ya da ‘Kendisinin ve akranlarının çalışmalarındaki fikirleri ve duyguları yorumlar’ (G.2.3.2.). Hayat Bilgisi dersinde ‘Sınıfta ve okulda yapılan etkinliklerde grupla çalışma kurallarına uyar’ kazanımında (HB.2.1.7.), etkinlik olarak ‘grupla çalışmanın temel kuralları ve iş birliğinin gerekliliği vurgulanarak okul etkinliklerinde arkadaşlarıyla yardımlaşma, sevgi, saygı, paylaşma, adalet, dürüstlük, sorumluluk alma ve güven gibi değerler çerçevesinde işlenebilir’ denilmektedir. Beden Eğitimi ve Oyun dersinde değerler eğitimi kategorisi altındakazanımla ilgili değerler üzerinde durulmalıdır ibaresi ile öz denetim, sorumluluk, sabır, yardımlaşma, duyarlılık, sevgi, saygı, vatanseverlik değerlerinden bahsedilmiştir. 3. Sınıf Görsel Sanatlar dersinde açıkça bir değer ismi zikredilmemiş olmakla birlikte, diğer derslerde olduğu gibi, ‘kazanımla ilgili değerler üzerinde durulmalıdır’ ifadesi kullanılmıştır. Beden Eğitim ve Oyun dersi yıllık planında değerler; vatanseverlik, özdenetim, sorumluluk, adalet, dürüstlük, sabır, duyarlılık, sevgi saygı, yardımlaşma olarak ayrı başlık altında verilmiştir.

4. SınıfGörsel Sanatlar dersi yıllık planlar kazanımlarında ‘cömertlik, paylaşma, yardımseverlik, iyilikseverlik gibi değerler üzerinde durulabilir’ ifadesine yer verilmiştir. Beden Eğitimi ve Oyun dersinde ise etkinliklerde‘çalışkanlık, özgürlük, sağlığa duyarlılık, sorumluluk, öz saygı, vatanseverlik, tarihsel mirasa duyarlılık ve estetik değerleri, yardımseverlik, arkadaşlık, adalet, dürüstlük, saygı ve eşitlik, tarihsel ve kültürel mirasa duyarlılık, çalışkanlık ve sabır, paylaşma, değerleri

üzerinde durulmalıdır’ denilmektedir. 4. Sınıf Sosyal Bilgiler dersinde ise öğretilmesi gereken değerlere kapsamlı biçimde yer verilmiştir. Buna göre, 1. ünitede ‘bu öğrenme alanı işlenirken saygı ve sorumluluk gibi değerlerle kanıt kullanma, zaman ve kronolojiyi algılama ile empati kurma gibi becerilerin de öğrenciler tarafından edinilmesi sağlanmalıdır’; 2. ünitede ‘bu öğrenme alanı işlenirken aile birliğine önem verme, kültürel mirasa duyarlılık ve vatanseverlik gibi değerlerle kanıt kullanma, zaman ve kronolojiyi algılama ile değişim ve sürekliliği algılama gibi becerilerin de öğrenciler tarafından edinilmesi sağlanmalıdır’; 3. ünitede bu öğrenme alanı işlenirken doğal çevreye duyarlılık değeriyle mekânı algılama, harita kullanma, konum analizi, tablo, grafik, diyagram çizme ve yorumlama gibi becerilerin de öğrenciler tarafından edinilmesi sağlanmalıdır’; 4. ünitede ‘bu öğrenme alanı işlenirken bilimsellik ve doğal çevreye duyarlılık gibi değerlerle değişim ve yenilikçilik gibi becerilerin de öğrenciler tarafından edinilmesi sağlanmalıdır’; 5. ünitede ‘bu öğrenme alanı işlenirken sorumluluk ve tasarruf gibi değerlerle öz denetim, karar verme ve finansal okuryazarlık gibi becerilerin de öğrenciler tarafından edinilmesi sağlanmalıdır’; 6. ünitede ‘bu öğrenme alanı işlenirken sorumluluk ve bağımsızlık gibi değerlerle iş birliği, sosyal katılım ve karar verme gibi becerilerin de öğrenciler tarafından edinilmesi sağlanmalıdır’; ve 7. ünitede ‘bu öğrenme alanı işlenirken kültürel mirasa duyarlılık ve saygı gibi değerlerle araştırma ve empati gibi becerilerin de öğrenciler tarafından edinilmesi sağlanmalıdır’ denilmektedir.