3. GEREÇ VE YÖNTEM
3.3 Değerlendirmelerde Kullanılan Test Yöntemleri
Yıkamaya karşı renk haslığı tayini: Boyanmış numunelerin yıkama haslığı tayini TS-7584’e (ISO-105 C06) göre yapılmıştır. Yıkama haslığı tayini için bir yüzüne multifiber dikilmiş olan numune, 40°C’da 30 dakika süreyle 4 g/L’lik deterjan (ECE) çözeltisiyle işleme tabi tutulmuştur. Numuneler durulanıp kurutulduktan sonra multifibre kumaşa olan akma değerleri gri skala ile değerlendirilmiştir.
Sürtünmeye karşı renk haslığı tayini: Numunelerin sürtünmeye karşı renk haslığı tayini TS-717’ye (ISO 105-X12) göre sürtünme test cihazı (crockmeter) ile kuru ve yaş olarak yapılmış ve gri skala ile değerlendirilmiştir.
Işığa karşı renk haslığı tayini: Boyalı numunelerin ışığa karşı renk haslığı tayini TS-1008’e (ISO 105 BO2) göre yapılmış ve mavi skala ile değerlendirilmiştir.
13 4. BULGULAR VE TARTIŞMA
4.1 Poliesteri Boyamaya Elverişli Bitkilerin Belirlenmesine İlişkin Sonuçlar 30 farklı bitkiyle mordan kullanılmadan yapılan boyama işlemlerine ait renk verimi (K/S) ve CIE L*a*b* sonuçları ve boyanmış numunelere ait fotoğraflar Tablo 4.1’de verilmektedir.
Tablo 4.1: 30 farklı bitkiyle yapılan boyama işlemlerine ait renk verimi (K/S) ve CIE L*a*b* sonuçları ile boyanmış numunelere ait fotoğraflar
14
Tablo 4.1’de verilen gerek renk verimi (K/S) değerleri gerekse de boyanmış numunelere ait fotoğraflar incelendiğinde bitkilerin poliesteri boyayıp-boyamama özelliklerine göre üç grup altında toplanabileceği söylenebilir. Bazı bitkiler poliesteri hiç boyamaz ya da hafifçe kirletirken (renk verimi değerleri 0,65’den küçük olanlar), bazıları düşük renk verimi (renk verimi değerleri 0,65 ile 1,65 arasında olanlar), bazıları ise oldukça yüksek renk verimi (renk verimi değerleri 1,65’den büyük olanlar) sağlayacak şekilde boyayabilmektedir. Bu gruplandırmaya göre bitkilerin sınıflandırılması Şekil 4.1’de şematik olarak gösterilmektedir.
Şekil 4.1: Çeşitli bitkilerin poliester liflerini boyayıp-boyamama durumuna göre sınıflandırılması
Tablo 4.1’de elde edilen renkler incelendiğinde, poliesteri boyayan bitkileri verdikleri renge göre şu şekilde sınıflandırmak mümkündür;
Sarı ve tonları: adaçayı, aspir, helile, huş ağacı, nar kabuğu, okaliptus, kekik, ravent, zerdeçal
Kırmızı ve tonları: kök boya
Mavi ve tonları: havaciva ve indigo
Yeşil ve tonları: kına
Bej ve kahve tonları: ceviz kabuğu, kat-hindi, kestane ve soğan kabuğu
Söz konusu bitkilerin poliester liflerini neden boyadığını anlamak için bu bitkilerin yapısındaki renk veren grupların neler olduğunun aydınlatılması gerekmektedir. Literatür incelendiğinde bu amaçla çeşitli çalışmalarda yüksek performans sıvı kromotografisi (HPLC), ince tabaka kromotografisi (TLC), yüksek performans ince tabaka kromotografisi (HPTLC), kütle spektroskopisi gibi tekniklerin kullandıldığı görülmektedir. Poliester lifleri üzerinde 30 farklı bitki ile yapılmış boyama denemeleri sonucunda poliester liflerini doğrudan (liflerde kimyasal modifikasyona veya boyamada mordan kullanımına gerek olmadan) boyayabilen bitkilerin yukarıda belirtildiği üzere adaçayı, aspir, helile, huş ağacı, nar kabuğu, okaliptus, kekik, ravent, zerdeçal, kök boya, havaciva ve indigo, kına, ceviz kabuğu, kat-hindi, kestane ve soğan kabuğu olduğu tespit edilmiştir. Kapsamlı bir literatür araştırması yapıldığında bu bitkilerin Tablo 4.2’de verilen ana renklendiricileri içerdiği saptanmıştır.
15
Tablo 4.2: Poliesteri boyayabilen bitkilerin içerdiği ana renklendiriciler
(Cardon 2007, Dweck 2009, Ferreira ve ark. 2004, Ozgokce ve Yılmaz 2003, Räisänen 2002, Sabnis 2007, Savvidis ve ark. 2014, Saxena ve Raja 2014, Shahid ve ark. 2013, Siva 2007)
Poliester liflerini boyayabilen bitkilerin yapısında bulunan ana renklendiricilerin kimyasal formülleri Şekil 4.2’de verilmektedir.
Şekil 4.2: Poliesteri boyayabilen bitkilerin içerdiği ana renklendiricilerin kimyasal formülleri (Cardon 2007, Dweck 2009, Ferreira ve ark. 2004, Ozgokce ve Yılmaz 2003, Räisänen 2002, Sabnis
2007, Savvidis ve ark. 2014, Saxena ve Raja 2014, Shahid ve ark. 2013, Siva 2007)
Şekil 4.2 incelendiğinde poliester liflerini boyamada iyi sonuç veren bitkilerin kimyasal yapılarının dispers boyarmaddelere benzerlik gösterdiği dikkati çekmektedir.
Bilindiği gibi dispers boyalar poliester liflerinin boyanmasına en elverişli boyarmadde sınıfıdır. Bu boyalar ile poliester lifleri arasında van der Waals çekim kuvvetleri ve dipol-dipol etkileşimlerinin yanı sıra, boyaların yapısındaki -OH gruplarının hidrojen atomu ile poliester liflerinin yapısında bulunan ester grubunun O atomu arasında hidrojen köprüleri üzerinden etkileşim oluşacağı söylenebilir. Dolayısıyla bu boyaların poliester liflerini boyamada doğrudan iyi sonuç vermiş olması doğaldır.
Sarı ve tonları
Adaçayı Luteolin Kırmızı Kök Boya Alizarin
Aspir Carthamine Mavi Havaciva Alkannin
Helile Tannik asit İndigo İndigotin
Huş Ağacı Myricetin, Quercetin
Yeşil Kına Lawsone
Nar Kabuğu Ellagic asit
Bej ve Kahve Tonları
Ceviz Kabuğu Juglone Okaliptus Quercetin, Rutin Kat-hindi Catechin
Kekik Thymol Kestane
Kabuğu
Castalagi Ravent Chyrsophanol Soğan Kabuğu Quercetin n Zerdeçal Curcumin
16
Elde edilen rengin yanı sıra boyamacılık açısından büyük önem taşıyan bir faktör de haslıklardır. Bu nedenle, poliesteri boyadığı tespit edilmiş olan 17 farklı bitkiyle mordan kullanılmadan yapılan boyamaların yıkama, sürtme ve ışık haslığı değerleri de test edilmiş olup, sonuçlar Tablo 4.3’de verilmektedir.
Tablo 4.3: Poliesteri boyadığı tespit edilen 17 farklı bitkiyle yapılan boyama işlemlerine ait yıkama, sürtme ve ışık haslığı değerleri
Tablo 4.3 incelendiğinde seçilen bitkilerin zerdeçal ile kat-hindi hariç hepsinin yıkama haslıklarının çok yüksek olduğu, zerdeçal ile kat-hindinin ise orta-iyi seviyelerde yıkama haslığına sahip olduğu görülmektedir. Tablo 4.1’den görülebileceği gibi poliester liflerini en yüksek renk veriminde boyayan iki bitki zerdeçal ile kat-hindi olmuştur. Bilindiği gibi yaş haslıklar boyanın yapısının yanı sıra boyama koyuluğuna bağlıdır ki; diğer bitkilere göre 3 ila 10 kat daha yüksek renk verimi sağlamış olan kat-hindi ve zerdeçal bitkileriyle yapılan boyamaların yıkama haslıklarının daha düşük çıkmış olması doğaldır.
Tablo 4.3’den boyanmış numunelerin kuru sürtme haslıklarının iyi ila çok iyi, yaş sürtme haslıklarının ise orta ila iyi seviyelerde olduğu görülmektedir. Yalnız kat-hindi, kına ve kök boya ile yapılan boyamaların kuru sürtme haslıkları orta, yaş sürtme haslıkları ise düşük çıkmıştır. Işık haslıkları ise helile ile yapılan boyamada iyiyken; okaliptus ve kına ile yapılan boyamalarda orta, diğer bütün bitkilerle yapılan boyamalarda kötüdür. Ancak ışık haslıkları bu çalışmada bir kriter olarak değerlendirilmemektedir. Zira doğal boyamacılığın temel bir sorunu olan ışık haslığı sorununu çözmek pek mümkün değildir. Zira ışık haslığı boyanın kromofor grubunun yapısına bağlı bir parametre olup, değiştirilemez bir karakteristiktir. Boyama sonrası yapılacak bir takım ard işlemlerle (UV absorblayıcı madde aplikasyonu gibi) ışık haslıklarını 1-2 ila 1 puan arttırmak mümkün olsa da, gerek çok büyük bir değişim sağlamaması gerekse de doğal boyayla boyadıktan sonra kimyasal bir işlem yapılmasının çok uygun olmayacağı gerekçesiyle ışık haslıkları geliştirilmeye
17
çalışılmamıştır. Ancak ışık haslıklarının düşük olacağı dikkate alınarak çalışmada hedef ürün grubu olarak kışlık giysilerde kulanılacak olan poliester materyal seçilmiştir. Böylece ışık haslığı söz konusu ürün grubu için çok kritik bir parametre olmadığından, dezavantaj ortadan kalkmaktadır.
Tablo 4.1’de verilen fotoğraflardan da görülebileceği gibi mordan kullanılmadan poliester lifleri üzerinde bitkilerle en fazla elde edilebilecek renkler;
sarı, bej ve kahve tonlarıdır.
Sarı renk için adaçayı, aspir, helile, huş ağacı, nar kabuğu, okaliptus, kekik, ravent ve zerdeçal olmak üzere 9 farklı alternatif bulunsa da boyacılık açısından önemli olan öncelikle elde edilen rengin doygunluğu ve nüansıdır. Bu yaklaşımla bakıldığında verdiği renk tonu açısından net bir sarı sağlayan zerdeçal bitkisidir.
Renk verimi açısından da diğerlerine göre çok daha yüksek bir verim sağlamıştır. Bu nedenle, sarı renk eldesi için en uygun olan alternatifin zerdeçal olduğu söylenebilir.
Ancak sağladığı renk verimi ve rengin nüansının ötesinde seçilecek bitkinin teminin kolay olması ve fiyatı da büyük önem taşımaktadır. Temin edilebilirlik açısından değerlendirme yapılacak olursa, bu dokuz bitki arasında en kolay erişilebilirlik ve en yaygın üretime sahip olanın zerdaçal bitkisi olduğu söylenebilir. Bu bitkinin kg. fiyatı ise 35 TL civarlarındadır. Dolayısıyla fiyat açısından da (birim miktarının sağladığı renk verimi de göz önünde bulundurulduğunda) en avantajlı olanın zerdeçal olduğu söylenebilir. Tüm bu sonuçlara dayanarak gerek erişilebilirlik, gerek elde edilen renk verimi gerekse de elde edilen rengin nüansı açısından poliester liflerinde sarı renk eldesi için en ekonomik bitkinin zerdeçal olduğuna karar verilmiştir.
Tablo 4.1 incelendiğinde poliester lifleri üzerinde yüksek renk veriminde kırmızı ve yeşil renk tonlarını veren bitkilerin sırasıyla sadece kök boya ve kına olduğu görülmektedir. Gerek başka bir alternatifin var olmaması gerekse de yüksek renk verimi sağlamaları dikkate alındığında bu bitkilerin poliester liflerinde kırmızı ve yeşil renk eldesi için kullanılabileceği kanaatine varılmıştır.
Tablo 4.1 incelendiğinde mavi ve tonlarını veren bitkilerin havaciva ve indigo olduğu görülmektedir. Havaciva ile elde edilen renk tam bir mavi olmayıp grimsi bir mavidir. Bu durumda indigo poliester üzerinde net bir mavi eldesi için tek seçenektir.
Ancak indigonun diğer doğal boyalardan farklı olarak çözülür hale getirilmesi için bazik ortamda indirgeme işlemine ihtiyaç duyması bu boyanın diğerleriyle bir arada karışım halinde kullanılmasını engellemektedir. Bu nedenle, ara renklerin eldesi ancak birinci banyoda indigo ile mavi renkte boyama yapıldıktan sonra ikinci banyoda üzerine sarı veya kırmızı renk veren bitkilerle boyama yapılarak elde edilebilecektir.
Bu noktada tek banyoda trikromi boyamalar yapılmak istendiğinde havaciva bitkisinin indirgeme işlemine gerek duymadan doğrudan kullanılabilir olduğu hususunun hatırlanması gerektiğini belirtmekte yarar vardır. Zira havacivanın verdiği mavi renk kabul edilebilir olduğu durumda, trikromi boyama için indigoya kıyasla daha iyi bir alternatif olacaktır.
Tablo 4.1 incelendiğinde bej ve kahve tonlarını veren bitkilerin ceviz kabuğu, kat-hindi, kestane ve soğan kabuğu olduğu görülmektedir. Bunlar içerisinde en yüksek renk verimi sağlayan kat-hindidir. Her ne kadar kat-hindinin kg fiyatı 200 TL civarında olsa da sağladığı renk veriminin diğer alternatiflere göre birkaç kat daha
18
yüksek olduğu dikkate alındığında birim maliyeti açısından dezavantaj azalmaktadır.
Bu nedenle, poliester liflerinde kahverengi eldesi için kat-hindi kullanılmasının daha rantabıl olacağı kanaatine varılmıştır.
Tüm bu sonuçlara göre poliester liflerini mordan kullanılmadan boyamaya elverişli bitkiler ve verdikleri renkler şu şekilde sıralanabilir;
Zerdeçal - Sarı
Kök boya - Kırmızı
İndigo - Mavi
Kına - Yeşil
Kat-hindi - Kahverengi
4.2 Bitkilerden Toz Boya Eldesi ve Bunlarla Yapılan Boyamalara İlişkin Sonuçlar Bitkilerden elde edilen ekstraktların boyamada flotte olarak kullanıldığı denemeler tamamlandıktan sonra, seçilen bitkilerden (sarı için zerdeçal, kırmızı için kök boya, mavi için indigo, yeşil için kına ve kahverengi için kat-hindi) toz boyalar üretilmiştir. Üretilen toz boyalar Tablo 4.4’de görülmektedir.
Tablo 4.4: Zerdeçal, kök boya, indigo, kına ve kat-hindiden elde edilen toz boyalar
Zerdeçal Kök Boya İndigo Kına Kat-Hindi
Daha önce Tablo 4.2’de içerdikleri ana renklendiriciler verilmiş olan bu beş doğal boyanın Tablo 4.5’de kimyasal sınıfları ile Color Index numaraları (C.I. No) verilmektedir.
Tablo 4.5: Yüksek renk verimi sağlayan bitkilerin içerdiği boyaların kimyasal sınıfları ve C.I. noları
Kaynağı Kimyasal Sınıfı C.I. No Kaynak
İndigo İndigoid C.I. Natural Blue 1 Saxena ve Raja 2014
Kat-Hindi Tanen C.I. Natural Brown 3 Savvidis et al. 2014 Kına Naftokinon C.I. Natural Orange 6 Saxena ve Raja 2014 Kök Boya Antrakinon C.I. Natural Red 6, 8, 9, 10, 11, 12 Saxena ve Raja 2014 Zerdeçal Diferuloye-metan C.I. Natural Yellow 3 Sabnis 2007
Toz boyalar elde edildikten sonra bu boyalarla %2,5-5-10-20’lik boyamalar yapılmıştır. Yalnız indigo için boyama koyulukları %1-2-3-5 olarak belirlenmiştir.
Numunelerin renk verimi (K/S) ve CIE L*a*b* değerleri Tablo 4.6’da verilmektedir.
19
Tablo 4.6: Zerdeçal, kök boya, indigo ve kat-hindi bitkilerinden elde edilen toz boyalar ile yapılan
%2,5-5-10-20’lik boyamalara ait renk verimi (K/S) ve CIE L*a*b* değerleri
Boya Kons. L* a* b* C* h° λ %R K/S
Zerdeçal %2,5 88,92 -10,14 36 37,4 105,73 420 26,33 1,29
%5 84,2 -8,87 39,85 40,82 102,55 420 18,77 4,25
%10 80,45 -9,25 49,29 50,15 100,63 420 10,4 8,41
%20 77,04 -8,55 60,84 61,44 98 420 4,34 12,18
Kök Boya
%2,5 72,66 8,94 9,96 13,38 48,08 430 35,55 0,58
%5 65,39 15,04 11,92 19,19 38,39 430 24,05 1,20
%10 60,54 9,5 19,91 22,06 64,5 440 16,24 2,16
%20 75,29 12,13 40,23 42,02 73,22 430 15,76 2,25
İndigo
%1 64,26 -6,93 -15,55 17,03 245,98 610 22,99 1,29
%2 62,82 -6,14 -15,3 16,49 248,14 610 21,91 1,39
%3 60,72 -5,24 -14,82 15,72 250,53 610 20,93 1,49
%5 53,95 -3,45 -12,68 13,14 254,79 610 17,07 2,01
Kına
%2,5 79,33 -0,12 9,92 9,92 90,71 400 39,03 7,62
%5 71,79 0,42 10,59 10,6 87,74 400 29,27 10,44
%10 66,32 0,63 11,42 11,44 86,83 400 22,83 13,65
%20 60,8 0,71 12,21 12,23 81,66 400 17,19 18,53
Kat- Hindi %2,5 58,03 10,43 12,32 16,14 49,74 400 18,11 2,52
%5 52,87 12,14 13,52 18,17 48,07 400 13,7 3,86
%10 47,08 13,54 15,17 20,34 48,25 400 9,61 5,89
%20 43,22 14,39 16,47 21,87 48,84 400 6,89 8,08
Tablo 4.6’dan görülebileceği gibi boyamada kullanılan toz doğal boya miktarı arttıkça renk koyulaşmaktadır. Yani renk verimi (K/S) artmakta, buna karşın açıklık-koyuluk değeri (L*) azalmaktadır. Kumaş numunelerine ait fotoğraflar Şekil 4.3’de verilmektedir.
Şekil 4.3: Zerdeçal, kök boya, indigo, kına ve kat-hindiden elde edilmiş toz boyalar ile boyanmış numuneler
Şekil 4.3’de verilen fotoğraflardan zerdeçal, kök boya, indigo, kına ve kat-hindiden elde edilen toz formdaki doğal boyalarla poliester lifleri üzerinde sırasıyla sarı, kırmızı, mavi, yeşil ve kahverengi renklerin elde edilebildiği ve elde edilen rengin koyuluğunun kullanılan boya miktarına bağlı olarak arttığı görülebilmektedir. Yalnız kök boyadan toz boya eldesi çalışmalarında ısıl işlem sırasında boyanın kromofor
20
grubunun zarara uğradığı ve elde edilen rengin kırmızıdan kahverengi tonlarına kaydığı tespit edilmiştir.
Zerdeçal, kök boya, indigo, kına ve kat-hindi bitkilerinden elde edilen toz boyalar ile yapılan boyamalara boyamalara ait yıkama, sürtme ve ışık haslığı testi sonuçları Tablo 4.7’de verilmektedir.
Tablo 4.7: Zerdeçal, kök boya, indigo, kına ve kat-hindi bitkilerinden elde edilen toz boyalar ile yapılan boyamalara ait yıkama, sürtme ve ışık haslığı değerleri
Boya Kons. Yıkama Haslığı Sürtme Haslığı Işık
Tablo 4.7 incelendiğinde zerdeçal, kök boya, indigo, kına ve kat-hindiden elde edilen toz formdaki doğal boyaların poliester lifleri üzerinde oldukça yüksek yıkama haslığı değerleri verdiği görülmektedir. Sürtme haslıkları ise orta ila iyi seviyelerdedir.
Yalnız tüm bitkilerde kullanım miktarı %10’un üzerine çıktığında (sadece indigoda
%2,5’un) sürtme haslıkları kabul edilebilir seviyelerin altına düşmektedir. Işık haslıkları değerlendirilecek olursa, zerdeçal dışındaki doğal boyaların orta seviyelerde ışık haslığına sahip olduğu söylenebilir.
Tek bir bitkiden elde edilen toz boyalarla yapılan açılım boyamalardan sonra ara renklerin (turuncu, yeşil, mor) eldesi için sarı, kırmızı ve mavi renk veren doğal boyalarla (sırasıyla zerdeçal, kök boya ve indigo) ikili boyamalar da yapılmıştır.
Ancak indigonun diğer doğal boyalardan farklı olarak çözülür hale getirilmesi için bazik ortamda indirgeme işlemine ihtiyaç duyması bu boyanın diğerleriyle bir arada karışım halinde kullanılmasını engellemektedir. Bu nedenle, birinci banyoda indigo ile mavi renkte boyama yapılmış, ardından ikinci banyoda yeşil renk eldesi için zerdeçal ve mor renk eldesi için kök boya ile üzerine boyama yapılmıştır. Zerdeçalın renk kuvveti indigoya göre düşük olduğundan yeşil renk eldesi için %1 İndigo → %10 Zerdeçal kullanılmıştır. Benzer nedenle mor renk eldesi için %0,5 İndigo → %5 Kök
21
boya kullanılmıştır. Turuncu renk eldesi için ise sarı renk veren zerdeçal ile kırmızı renk veren kök boya aynı banyoda tek seferde karıştırılarak boyama işlemi gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla %5 Zerdeçal + %5 Kök boya karıştırılarak kullanılmıştır. Yapılan karışım boyamalara ait renk ölçüm sonuçları Tablo 4.8’de, boyanmış numunelere ait fotoğraflar ise Şekil 4.4’de verilmektedir.
Tablo 4.8: Zerdeçal, kök boya ve indigo bitkilerinden elde edilen toz boyalarla yapılan ikili karışım boyamalara ait renk verimi (K/S) ve CIE L*a*b* değerleri
Boya L* a* b* C* h° λ %R K/S
İndigo → Kök Boya 78,7 -2,8 11,26 11,6 10,95 440 38,02 0,50 İndigo → Zerdeçal 62,2 -17,91 11,9 21,5 146,4 420 21,01 1,49 Zerdeçal + Kök boya 65,91 4,32 24,8 25,18 80,12 430 16,34 2,14
Şekil 4.4: Zerdeçal, kök boya ve indigo kullanılarak yapılan ikili karışım boyamalara ait numuneler
Şekil 4.4 incelendiğinde öncelikle birinci banyoda indigo ile boyama yapıldıktan sonra üzerine ikinci banyoda zerdeçal ile boyama yapıldığında yeşil tonlarının, kök boya ile boyama yapıldığında mor tonlarının elde edilebileceği görülmektedir. Şekil 4.4’den görülebilen bir diğer sonuç zerdeçal ile kök boyanın aynı banyoda karıştırılması durumunda turuncu tonlarının elde edilebileceğidir. Yalnız kök boyanın kromoforunda meydana gelen bozulma nedeniyle elde edilen renk kırmızı-kahverengi olduğundan ikili karışımlarda elde edilen turuncu ve mor gibi ara renkler de kahverengimsi bir tona kaymıştır.
Zerdeçal, kök boya ve indigo bitkilerinden elde edilen toz boyalarla yapılan ikili karışım boyamalara ait yıkama, sürtme ve ışık haslığı değerleri Tablo 4.9’da verilmektedir.
Tablo 4.9: Zerdeçal, kök boya ve indigo bitkilerinden elde edilen toz boyalarla yapılan ikili karışım boyamalara ait yıkama, sürtme ve ışık haslığı değerleri
Boya Yıkama Haslığı Sürtme Haslığı Işık
Haslığı WO PAC PES PA CO CA Kuru Yaş
İndigo → Kök Boya 5 4-5 5 4-5 4-5 5 3-4 4 3
İndigo → Zerdeçal 5 5 5 5 5 5 4 4-5 2-3
Zerdeçal + Kök boya 5 5 5 5 5 5 4 3 3
Tablo 4.9 incelendiğinde zerdeçal, kök boya ve indigodan elde edilen toz formdaki doğal boyalarla yapılan ikili karışım boyamaların poliester lifleri üzerinde oldukça yüksek yıkama ve sürtme haslığı değerleri verdiği görülmektedir. Işık haslıklarının ise orta seviyelerde olduğunu söylemek mümkündür.
22 5. SONUÇ
Bu bilimsel araştırma projesi kapsamında elde edilen sonuçlar şu şekilde sıralanabilir;
30 farklı bitki ile yapılan denemeler sonucunda poliesteri herhangi bir ön işleme gerek olmadan kendiliğinden yüksek renk veriminde boyayan bitkilerin indigo, kat-hindi, kına, kök boya, soğan kabuğu ve zerdeçal olduğu saptanmıştır.
Seçilen bitkilerin hepsinin yıkama haslıklarının iyi ila çok iyi seviyelerde olduğu görülmüştür. İndigo ile zerdeçalın kuru ve yaş sürtme haslıklarının iyi seviyelerde olmasına karşın, kat-hindi, kına ve kök boya ile yapılan boyamaların kuru sürtme haslıkları orta, yaş sürtme haslıkları ise düşük çıkmıştır. Işık haslıkları ise kına ile yapılan boyamalarda orta, diğer bitkilerle yapılan boyamalarda kötüdür. Ancak ışık haslıkları bu çalışmada bir kriter olarak değerlendirilmemektedir. Zira doğal boyamacılığın temel bir sorunu olan ışık haslığı sorununu çözmek pek mümkün değildir. Bu bilinçle çalışmada hedef ürün grubu olarak kışlık giysilerde kullanılacak olan akrilik materyal seçilmiştir. Bu durumda ışık haslığı ürün için çok kritik bir parametre olmamaktadır.
Sağladıkları renk verimi ve haslık özellikleri dikkate alındığında poliester boyamacılığında; sarı renk için zerdeçal, kırmızı renk için kök boya, mavi renk için indigo, yeşil renk için kına ve kahverengi eldesi için kat-hindinin uygun birer alternatif olduğu söylenebilir.
Çözeltiden yapılan boyamalardan sonra en uygun sonuçları veren bitkilerden laboratuvar ortamında toz formda doğal boya üretimi gerçekleştirilmiştir. Zerdeçal, kök boya, indigo, kına ve kat-hindiden elde edilen toz formdaki doğal boyalarla poliester lifleri üzerinde sırasıyla sarı, kırmızı, mavi, yeşil ve kahverengi renklerin elde edilebildiği ve elde edilen rengin koyuluğunun kullanılan boya miktarına bağlı olarak genelde arttığı saptanmıştır. Yalnız kök boyadan toz boya eldesi çalışmalarında ısıl işlem sırasında boyanın kromofor grubunun zarara uğradığı ve elde edilen rengin kırmızıdan kahverengi tonlarına kaydığı tespit edilmiştir.
Zerdeçal, kök boya, indigo, kına ve kat-hindiden elde edilen toz formdaki doğal boyaların poliester lifleri üzerinde oldukça yüksek yıkama haslığı değerleri ile orta seviyelerde sürtme haslıkları verdiği saptanmıştır. Yalnız tüm bitkilerde kullanım miktarı %10’un üzerine çıktığında (sadece indigoda %2,5’un) sürtme haslıkları kabul edilebilir seviyelerin altına düşmektedir. Işık haslıkları değerlendirilecek olursa, zerdeçal dışındaki doğal boyaların orta seviyelerde ışık haslığına sahip olduğu söylenebilir.
Elde edilen tüm bu bulguların ışığı altında poliester materyallerin herhangi bir ilave ön işleme ya da mordan adı verilen ağır metal tuzlarının kullanımına gerek olmadan orta ila iyi seviyelerde yaş haslıklara sahip olacak şekilde doğal boyalarla çeşitli renklere boyanabileceği söylenebilir.
23 6. KAYNAKLAR
- Akcakoca E.P., Atav R., Bahtiyari M.I., Effects of Alkali Proteases on Dyeing Properties of Various Proteinous Materials with Natural Dyes, Textile Research Journal, 79 (6), 517-525, 2009
- De Santis D., Moresi M., Production of Alizarin Extracts From Rubia Tinctorum and Assessment of Their Dyeing Properties, Industrial Crops and Products, 26(2), 151-162, 2007
- Dheeraj T., Priyanka T., Monika M., Eco-friendleness of Natural Dyes, Colourage, 50(7), 35-44, 2003
- Drivas I., Blackburn R.S., Rayner C.M., Natural Anthraquinonoid Colorants as Platform Chemicals in The Synthesis of Sustainable Disperse Dyes for Polyesters, Dyes and Pigments, 88(1), 7-17, January 2011
- Dweck A.C., Comprehensive Focus on Natural Dyes, Colour Cosmetics, 57-69, September 2009 (http://www.dweckdata.com/Published_papers/NaturalColour2.pdf /25.08.2015)
- Eyüboğlu U., Okaygun I., Yaras F., Dogal boyalarla Yün Boyama: Uygulamalı ve Geleneksel Yöntemler, Özkur Basımevi, İstanbul-Türkiye,1983
- Ferreira E.S.B., Hulme A.N., McNab H. Quye A., The Natural Constituents of Historical Textile Dyes, The Royal Society of Chemistry Society, 33, 329-336, 2004
- Gulrajani M.L., Present Status of Natural Dyes, Colorage, 46(7), 19-28, July 1999 - Gulrajani M.L., Gupta D., Maulik S.R., Studies on Dyeing with Natural Dyes: Part
III-Dyeing of Ratanjat Dye on Nylon and Polyester, Indian Journal of Fiber &
Textile Research, 24, 294-296, September 1999
- Gupta D., March 2000, Mechanism of Dyeing Synthetic Fibres with Natural Dyes, Colorage, 47, 23-26
- Kafalı Yılmaz F., Castanea Satıva’nın (Kestane) Afyon’da Yayılışı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 145-150, 2001
- Karadağ R., Doğal Boyamacılık, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Döner Sermaye
- Karadağ R., Doğal Boyamacılık, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Döner Sermaye