GEREÇ VE YÖNTEMLER
DEĞERLENDĠRMELER
ÇalıĢmamızda halen bir iĢte çalıĢan 98 ebeveynin 94’ü EĠÜÖ’yü eksiksiz olarak doldurmuĢ olup 4 kiĢide EĠÜÖ geçersiz sayılmıĢtır. 94 kiĢinin %26,60’ı (n=25) annelerden, %73,40’ı (n=69) babalardan oluĢmaktaydı. Olguların EĠÜÖ Puanı 0-57 arasında değiĢmekte olup, ortalama 10,91±10,11’di.
Annelerin EĠÜÖ Puanı 0-30 arasında değiĢmekte olup, ortalama 10,40±7,83 ve babaların 0-57 arasında değiĢmekte olup, ortalama 11,10±10,87’ydi. Buna göre anne ve babaların EĠÜÖ puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). (Tablo 20).
Tablo 20. Endicott ĠĢte Üretkenlik Ölçeği puanına iliĢkin dağılımlar
EĠÜÖ Puanı Anne (n=25) Baba (n=69) Ebeveyn (n=94)
Minimum-Maksimum 0-30 0-57 0-57
Ortalama 10,40±7,83 11,10±10,87 10,91±10,11
p=0,769
EĠÜÖ: Endicott ĠĢte Üretkenlik Ölçeği.
Student t Test.
Annelerin eğitim düzeylerine göre EĠÜÖ puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). Babaların eğitim düzeylerine göre EĠÜÖ puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). Olguların eğitim düzeylerine göre toplam EĠÜÖ puan ortalamaları incelendiğinde; üniversite mezunu olguların toplam EĠÜÖ puanları diğer olgulara göre daha yüksek olmasına rağmen, eğitim düzeylerine göre iĢ üretkenliği puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05).
Annelerin akademik baĢarılarına göre EĠÜÖ puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05) (KiĢi sayısının az olması nedeniyle akademik baĢarısı ortanın altında ve zayıf olan olgular sadece dağılım olarak verilmiĢ olup, değerlendirmeye alınmamıĢtır). Babaların akademik baĢarılarına göre EĠÜÖ puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). Olguların akademik baĢarılarına göre EĠÜÖ puanı ortalamaları incelendiğinde, baĢarılı olan 22 olgunun toplam EĠÜÖ puanlarının ortalaması 10,73±10,54, akademik baĢarısı orta düzeyde olan 43 olgunun toplam iĢ üretkenliği puanları ortalaması 10,77±8,53, akademik baĢarısı ortanın altında olan 25 olgunun toplam EĠÜÖ puanlarının ortalaması 8,60±8,14, akademik baĢarısı zayıf olan 4 olgunun toplam EĠÜÖ puanlarının ortalaması ise 28,00±20,25’di. Akademik
59
baĢarıya göre olguların EĠÜÖ puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05) (KiĢi sayısının az olması nedeniyle akademik baĢarısı zayıf olan olgular sadece dağılım olarak verilmiĢ olup, değerlendirmeye alınmamıĢtır). ÇalıĢtığı iĢten ayrılma isteği olmayan annelerin EĠÜÖ puanı ortalaması 8,86±6,58, iĢten ayrılma isteği olanların ise 21,67±8,02’ydi. KiĢi sayısının az olması nedeniyle istatistiksel olarak değerlendirme yapılamamıĢtır. ÇalıĢtığı iĢten ayrılma isteği olmayan babaların EĠÜÖ puanı ortalaması 10,87±10,82, iĢten ayrılma isteği olanların 14,25±11,46 olup, ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildi (p>0,05). ĠĢten ayrılma isteği olmayan olguların EĠÜÖ puanı ortalaması 10,33±9,86; iĢten ayrılma isteği olanların ise 16,27±10,81 olup, ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildi (p>0,05). Sık iĢ devamsızlığı yapan 4 annenin EĠÜÖ puanlarının ortalaması 13,50±5,45 iken; devamsızlık yapmayanların 9,81±8,18’di. KiĢi sayısının az olması nedeniyle istatistiksel değerlendirme yapılamamıĢtır. Sık iĢ devamsızlığı yapan 9 babanın EĠÜÖ puanlarının ortalaması 17,33±18,67 iken, devamsızlık yapmayanların 10,34±9,03 olup, ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildi (p>0,05). ĠĢ devamsızlığı olan olguların EĠÜÖ puanı ortalaması 16,15±15,59, devamsızlığı olmayanların ise 10,20±8,77 olup, ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildi (p>0,05).
Olgulardan EĠÜÖ’yü eksiksiz olarak doldurmuĢ olan 94 kiĢiden DEHB tanısı olan 21 kiĢi ile, DEHB tanısı olmayan 73 kiĢinin karĢılaĢtırılmaları sonucunda, DEHB görülenlerin EĠÜÖ puanlarının ortalaması DEHB görülmeyen olgulara göre anlamlı Ģekilde yüksek bulunmuĢtur (p=0,004) (Tablo 21).
Tablo 21. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu görülme durumuna göre Endicott ĠĢte Üretkenlik Ölçeği’nin değerlendirilmesi
(n=94)
DEHB
Var (n=21) Yok (n=73)
Ortalama (Medyan) Ortalama (Medyan)
EĠÜÖ Puanı 16,81±12,56 (16) 9,22±8,67 (8) p=0,004**
EĠÜÖ: Endicott ĠĢte Üretkenlik Ölçeği; DEHB: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu.
Mann Whitney U Test,**p<0,01.
Olguların DEHB görülme durumuna göre EĠÜÖ puanlarının karĢılaĢtırılmasının ayrıntıları ġekil 1’de görülmektedir.
Olgulardan DEHB görülen fakat SCID tanısı olmayan 4’ünün EĠÜÖ puanı 14,75±3,40 iken, hiçbir psikiyatrik bozukluk görülmeyen 52 olgunun EĠÜÖ puanı 7,08±7,05’di.
60
Olgulardan DEHB görülen ve SCID-I tanısı olan 2’sinin EĠÜÖ puanı 16,00±7,07 iken, DEHB görülmeyen fakat SCID-I tanısı olan 5 olgunun puanı ise 8,20±1,92’ydi.
Olgulardan DEHB görülen ve SCID-II tanısı olan 8’inin EĠÜÖ puanı 14,88±11,17 iken, DEHB görülmeyen fakat SCID-II tanısı olan 7 olgunun puanı ise 12,00±9,00’du.
Olgulardan DEHB ile birlikte SCID-I ve SCID-II tanısı olan 7’sinin EĠÜÖ puanı 20,43±18,53 iken, DEHB görülmeyen fakat SCID-I ve SCID-II tanılarının birlikte görüldüğü 9 olgunun EĠÜÖ puanı ise 20,00±11,37’ydi (Tablo 22).
ġekil 1. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu görülmesine göre Endicott ĠĢte Üretkenlik Ölçeği puanının değiĢimi
Tablo 22. Psikiyatrik tanı görülme durumuna göre Endicott ĠĢte Üretkenlik Ölçeği’nin değerlendirilmesi
SCID
EĠÜÖ
DEHB Var (n=21) DEHB Yok (n=73)
n Ortalama Medyan n Ortalama Medyan
Yok 4 14,75±3,40 15,5 52 7,08±7,05 6
SCID-I tanı 2 16,00±7,07 16 5 8,20±1,92 8
SCID-II tanı 8 14,88±11,17 19,5 7 12,00±9,00 11
SCID-I,SCID-II tanı 7 20,43±18,53 13 9 20,00±11,37 19
EĠÜÖ: Endicott ĠĢte Üretkenlik Ölçeği; DEHB: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu; SCID-I: Structured
Clinical Interview for DSM-IV Axis I Disorders (DSM-IV Eksen I Bozuklukları Ġçin YapılandırılmıĢ Klinik GörüĢme); SCID-II: Structured Clinical Interview for DSM-III-R Axis II Disorders (DSM-III-R KiĢilik Bozuklukları Ġçin YapılandırılmıĢ Klinik GörüĢme).
0 5 10 15 20 25 30 35 Var Yok DEHB Or t± SD
61
Tablo 23. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu görülme durumuna göre “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı-Dördüncü Baskı Eksen I
Bozuklukları Ġçin YapılandırılmıĢ Klinik GörüĢme”, “Ruhsal Bozuklukların
Tanısal ve Sayımsal El Kitabı-Üçüncü Baskı KiĢilik Bozuklukları Ġçin
YapılandırılmıĢ Klinik GörüĢme” ile saptanan tanılara iliĢkin Endicott ĠĢte
Üretkenlik Ölçeği puanlarının dağılımı
SCID-I
EĠÜÖ (n=94)
ÇDEHB (n=12) EDEHB (n=9) DEHB Yok (n=73)
Majör Depresif Bozukluk (n=40)
n=0 n=5 n=9
Ort. (Medyan) Ort. (Medyan) Ort. (Medyan)
- 26,60±18,61 (20) 15,33±11,32 (10)
Anksiyete Bozuklukları (n=19)
n=0 n=1 n=6
Ort. (Medyan) Ort. (Medyan) Ort. (Medyan)
- 21,00±0 (21) 21,00±11,51 (22)
Diğer (n=8)
n=1 n=3 n=1
Ort. (Medyan) Ort. (Medyan) Ort. (Medyan)
3,00±0 (3) 25,00±27,78 (11) 11,00±0 (11)
SCID-II
A kümesi (n=19)
n=4 n=3 n=4
Ort. (Medyan) Ort. (Medyan) Ort. (Medyan)
6,25±10,59 (1,5) 21,00±9,54 (20) 25,00±7,12 (23)
B kümesi (n=20)
n=2 n=8 n=3
Ort. (Medyan) Ort. (Medyan) Ort. (Medyan)
14,00±11,31 (14) 22,50±15,76 (18,5) 2,00±1,73 (1)
C kümesi (n=34)
n=4 n=4 n=12
Ort. (Medyan) Ort. (Medyan) Ort. (Medyan)
2,25±2,87 (1,5) 18,00±6,38 (18) 19,75±9,48 (19)
EĠÜÖ: Endicott ĠĢte Üretkenlik Ölçeği; DEHB: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu; ÇDEHB: Çocukluk
dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu; EDEHB: EriĢkin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu; SCID-I: Structured Clinical Interview for DSM-IV Axis I Disorders (DSM-IV Eksen I Bozuklukları Ġçin YapılandırılmıĢ Klinik GörüĢme); SCID-II: Structured Clinical Interview for DSM-III-R Axis II Disorders (DSM-III-R KiĢilik Bozuklukları Ġçin YapılandırılmıĢ Klinik GörüĢme).
Olguların DEHB’ye eĢlik eden SCID ile saptanan tanılarına iliĢkin EĠÜÖ puanlarının dağılımı Tablo 23’de verilmiĢtir.
Depresif Bozukluk grubu; yaĢam boyu ve Ģu anda majör depresif bozukluklar birleĢtirilerek oluĢturulmuĢtur. Anksiyete Bozuklukları; sosyal fobi, travma sonrası stres bozukluğu, panik bozukluğu, OKB, baĢka türlü adlandırılamayan anksiyete bozukluğu, YAB birleĢtirilerek oluĢturulmuĢtur. Diğer grubu; bipolar II bozukluğu, uyum bozuklukları, alkol kötüye kullanımı birleĢtirilerek oluĢturulmuĢtur.
A Kümesi KiĢilik Bozuklukları; paranoid kiĢilik bozukluğu, Ģizoid kiĢilik bozukluğu birleĢtirilerek, B Kümesi KiĢilik Bozuklukları; antisosyal kiĢilik bozukluğu, borderline kiĢilik
62
bozukluğu, histrionik kiĢilik bozukluğu, narsisistik kiĢilik bozukluğu birleĢtirilerek, C Kümesi KiĢilik Bozuklukları; avoidant kiĢilik bozukluğu, obsesif-kompulsif kiĢilik bozukluğu, bağımlı kiĢilik bozukluğu birleĢtirilerek oluĢturulmuĢtur.
Olguların EĠÜÖ’ni yanıtlayan 94’ünden; 12’si ÇDEHB, 9’u ise EDEHB olup, 73 olguda DEHB görülmemiĢtir.
Olguların ÇDEHB olan 12’sinde majör depresif ve anksiyete bozuklukları görülen olgu bulunmazken, 1 olguda diğer bozukluklar görülmüĢtür, bu olgunun EĠÜÖ puanı 3 olarak saptanmıĢtır. EDEHB olan 9 olgudan 5 olguda majör depresif bozukluk görülmüĢ olup, bu olguların EĠÜÖ puanlarının ortalaması 26,60±18,61’di. EDEHB olan 9 olgudan 1 olguda anksiyete bozuklukları görülmüĢ olup, bu olgunun EĠÜÖ puanı 21’di. EDEHB olan 9 olgudan, 3 olguda diğer bozukluklar görülmüĢtür, bu olguların EĠÜÖ puanlarının ortalaması 25,00±27,78’di.
Olguların DEHB olmayan 73’ünden 9’unda majör depresif bozukluk görülmüĢtür. Bu olguların EĠÜÖ puanlarının ortalaması 15,33±11,32’ydi. DEHB görülmeyen 73 olgudan, 6 olguda anksiyete bozuklukları görülmüĢtür. Bu olguların EĠÜÖ puanlarının ortalaması 21,00±11,51’di. DEHB görülmeyen 73 olgudan, 1 olguda diğer bozukluklar görülmüĢ olup, bu olgunun EĠÜÖ puanı 11’di.
Olgulardan DEHB görülenlerin EĠÜÖ puanlarının ortalaması 16,81±12,56 olup, psikiyatrik bozukluk görülmeyen olguların 7,08±7,05’di. Buna göre ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı bulunmuĢtur (p=0,001). DEHB görülen olguların EĠÜÖ puanlarının ortalaması anlamlı düzeyde yüksek olarak saptanmıĢtır (Tablo 24).
Tablo 24. Psikiyatrik bozukluk görülmeyen olgularla dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu görülen olguların Endicott ĠĢte Üretkenlik Ölçeği puanlarının değerlendirilmesi DEHB Var (n=21) Psikiyatrik Bozukluk Yok (n=52)
Ortalama (Medyan) Ortalama (Medyan)
EĠÜÖ 16,81±12,56 (16) 7,08±7,05 (6) p=0,001**
EĠÜÖ: Endicott ĠĢte Üretkenlik Ölçeği; DEHB: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu.
63
Sürücü Öfke Ġfadesi Envanteri’ne (SÖĠE) ĠliĢkin Değerlendirmeler
Ehliyeti olan 90 kiĢi bulunmakta olup, bu olgulardan 79’u SÖĠE’ye yanıt vermiĢtir. Yanıt veren olguların %15,19’u (n=12) annelerden, %84,81’i (n=67) babalardan oluĢmaktaydı.
Ebeveynlerin SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanı 12-34 arasında değiĢmekte olup, ortalama 19,69±5,10; “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanı 10-16 arasında değiĢmekte olup, ortalama 10,64±1,28; “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanı 10-20 arasında değiĢmekte olup, ortalama 12,35±2,29; “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanı 24-60 arasında değiĢmekte olup, ortalama 44,02±8,24 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanı 32-65 arasında değiĢmekte olup, ortalama 42,69±7,44 olarak saptanmıĢtır (Tablo 25).
Tablo 25. Ebeveynlerin Sürücü Öfke Ġfadesi Envanteri alt ölçek puanlarına iliĢkin dağılımlar
SÖĠE Puanı Ebeveyn (n=79)
Minimum-Maksimum Ortalama
Öfkenin Sözel Ġfadesi 12-34 19,69±5,10
Öfkenin Bedenle Ġfadesi 10-16 10,64±1,28
Öfkenin Araçla Ġfadesi 10-20 12,35±2,29
Uyum Sağlayıcı/ Yapıcı Ġfade 24-60 44,02±8,24
Öfke Ġfade Ġndeksi 32-65 42,69±7,44
SÖĠE: Sürücü Öfke Ġfadesi Envanteri.
Annelerin SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanı 14-29 arasında değiĢmekte olup, ortalama 20,33±3,80; “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanı 10-13 arasında değiĢmekte olup, ortalama 10,25±0,86; “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanı 10-13 arasında değiĢmekte olup, ortalama 11,08±1,16; “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanı 38-56 arasında değiĢmekte olup, ortalama 46,33±5,99 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanı 34-52 arasında değiĢmekte olup, ortalama 41,67±4,39 olarak saptanmıĢtır.
Babaların SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanı 10-20 arasında değiĢmekte olup, ortalama 12,58±2,37; “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanı 24-60 arasında değiĢmekte olup, ortalama 43,61±8,55; “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanı 32-65 arasında değiĢmekte olup, ortalama 42,88±7,87; “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanı 12-34 arasında değiĢmekte olup, ortalama 19,58±5,31 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanı 10-16 arasında değiĢmekte olup, ortalama 10,72±1,33 olarak saptanmıĢtır.
64
Anne ve babaların SÖĠE’nin; “Öfkenin Sözel Ġfadesi”, “Öfkenin Bedenle Ġfadesi”, “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanlarının ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). Anne ve babaların SÖĠE’nin, “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanın ortalamaları arasında istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı farklılık saptanmıĢtır (p=0,002). Babaların “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanı ortalaması annelere göre anlamlı düzeyde yüksekti. Emniyet kemeri kullanımına göre olguların SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanlarının ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmıĢtır (p=0,042). Farklılığı yaratan grubu belirlemek amacıyla yapılan ikili karĢılaĢtırmalara göre; emniyet kemerini sürekli kullanan olguların, emniyet kemeri kullanmayan olgulara göre “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanı ortalaması anlamlı düzeyde düĢüktü (p=0,033). Emniyet kemeri kullanımına göre olguların SÖĠE’nin “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanlarının ortalamaları arasında istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı farklılık saptanmıĢtır (p=0,002). Farklılığı yaratan grubu belirlemek amacıyla yapılan ikili karĢılaĢtırmalara göre; emniyet kemeri kullanmayan olguların “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanı ortalaması, emniyet kemerini sürekli ve bazen kullanan olgulara göre anlamlı düzeyde yüksek olarak saptanmıĢtır (p=0,001). Emniyet kemeri kullanımına göre olguların SÖĠE’nin “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanlarının ortalamaları arasında istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı farklılık saptanmıĢtır (p=0,001). Farklılığı yaratan grubu belirlemek amacıyla yapılan ikili karĢılaĢtırmalara göre; emniyet kemeri kullanmayan olguların “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanı ortalaması, emniyet kemerini sürekli ve bazen kullanan olgulara göre anlamlı düzeyde yüksek bulunmuĢtur (p=0,006). Emniyet kemeri kullanımına göre olguların “Sürücü Öfke Ġfadesi”, “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanlarının ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). Emniyet kemeri kullanımına göre olguların SÖĠE’nin “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanlarının ortalamaları arasında istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı farklılık saptanmıĢtır (p=0,002). Farklılığı yaratan grubu belirlemek amacıyla yapılan ikili karĢılaĢtırmalara göre; emniyet kemeri kullanmayan olguların “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanı ortalaması, emniyet kemerini sürekli ve bazen kullanan olgulara göre anlamlı düzeyde yüksekti (p=0,011). Alkollüyken asla araç kullanmam diyen 54 olgu bulunurken, “1-2 bardaktan az içersem kullanırım” diyen 19 olgu ve “2 bardaktan fazla içsem bile kullanırım” diyen 6 olgu bulunmaktaydı. Alkollüyken araç kullanmalarına göre olguların SÖĠE’nin; “Öfkenin Sözel Ġfadesi”, “Öfkenin Bedenle Ġfadesi”, “Öfkenin Araçla Ġfadesi”, “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanlarının ortalamaları
65
arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). Trafik cezası alan ve almayan olguların SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). Trafik cezası alan olguların “Öfkenin Bedenle Ġfadesi”, “Öfkenin Araçla Ġfadesi” ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanlarının ortalamaları trafik cezası almayan olgulara göre anlamlı düzeyde yüksekken (p<0,05); “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanı ortalaması trafik cezası almayan olgulara göre anlamlı düzeyde düĢüktü (p<0,01). Trafik kazasına karıĢmalarına göre olguların SÖĠE’nin; “Öfkenin Sözel Ġfadesi”, “Öfkenin Bedenle Ġfadesi”, “Öfkenin Araçla Ġfadesi”, “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanlarının ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). Trafik kazasına karıĢmalarına göre olguların “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanlarının ortalamaları arasında istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı farklılık saptanmıĢtır (p=0,001). 1-4 kez kazaya karıĢan olguların “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanı ortalaması kazaya karıĢmayan olgulardan anlamlı düzeyde yüksek bulunmuĢtur.
Alt ölçekler incelendiğinde; DEHB olgularında SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanı ortalaması, DEHB görülmeyen olgulara göre anlamlı Ģekilde yüksek olarak saptanmıĢtır (p=0,006). DEHB görülen olgularda SÖĠE’nin “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanı ortalaması DEHB görülmeyen olgulara göre anlamlı Ģekilde yüksek bulunmuĢtur (p=0,001). DEHB görülen olgularda SÖĠE’nin “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanı ortalaması DEHB görülmeyen olgulara göre anlamlı Ģekilde yüksekti (p=0,015). DEHB görülme durumuna göre olguların SÖĠE’nin “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). SÖĠE’nin “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanı ortalaması DEHB olgularında DEHB görülmeyen olgulara göre anlamlı Ģekilde yüksek saptanmıĢtır (p=0,001) (Tablo 26). DEHB görülme durumuna göre SÖĠE puanlarına iliĢkin ayrıntılar ġekil 2’de görülmektedir.
Olgulardan DEHB görülenlerin SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 22,55±0,77 olup, psikiyatrik bozukluk görülmeyen olguların 18,34±4,16 olarak saptandı. Buna göre ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı bulunmuĢtur (p=0,002). DEHB görülen olguların “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması anlamlı düzeyde yüksek olarak saptanmıĢtır. DEHB olgularının SÖĠE’nin “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 11,50±1,88 olup, psikiyatrik bozukluk görülmeyen olguların 10,41±0,83’tü. Buna göre ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuĢtur (p=0,030). “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek
66
puanının ortalaması, DEHB görülen olgularda psikiyatrik bozukluk görülmeyen olgulara göre anlamlı düzeyde yüksek olarak saptanmıĢtır. DEHB görülen olguların SÖĠE’nin “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 13,50±1,98 olup, psikiyatrik bozukluk görülmeyen olguların 11,63±1,97 olarak saptanmıĢtır. Buna göre ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı bulunmuĢtur (p=0,001).
Tablo 26. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu görülme durumuna göre Sürücü Öfke Ġfadesi Envanteri’nin değerlendirilmesi
SÖĠE (n=79)
DEHB
p
Var (n=18) Yok (n=61)
Ortalama Ortalama
Öfkenin Sözel Ġfadesi 22,56±5,77 18,85±4,60 0,006**
Öfkenin Bedenle Ġfadesi 11,50±1,89 10,39±0,92 0,001**
Öfkenin Araçla Ġfadesi 13,50±1,98 12,02±2,28 0,015*
Uyum Sağlayıcı/ Yapıcı Ġfade 41,83±8,75 44,67±8,04 0,201
Öfke Ġfade Ġndeksi 47,56±7,81 41,26±6,74 0,001**
SÖĠE: Sürücü Öfke Ġfadesi Envanteri; DEHB: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu.
Student t Test,*p<0,05,**p<0,01.
ġekil 2. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu görülme durumuna göre Sürücü Öfke Ġfadesi Envanteri puanının değiĢimi
DEHB görülen olguların “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması anlamlı düzeyde yüksek olarak saptanmıĢtır. DEHB olguları ile psikiyatrik bozukluk görülmeyen
0 10 20 30 40 50 60 Öfkenin Sözel İfadesi Öfkenin Bedenle İfadesi Öfkenin Araçla İfadesi Uyum Sağlayıcı/ Yapıcı İfade
Öfke İfade İndeksi
Ort±SD
DEHB Var DEHB Yok *p<0,05 **p<0,01
**
** *
67
olguların SÖĠE’nin “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanlarının ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıĢtır (p>0,05). DEHB olgularının SÖĠE’nin “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanının ortalaması 47,55±7,81 olup, psikiyatrik bozukluk görülmeyen olguların 40,39±5,83 olarak saptanmıĢtır. Buna göre ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı bulunmuĢtur (p=0,001). DEHB görülen olguların “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanının ortalaması anlamlı düzeyde yüksek bulunmuĢtur (Tablo 27).
Tablo 27. Psikiyatrik bozukluk görülmeyen olgularla dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu görülen olguların Sürücü Öfke Ġfadesi Envanteri puanlarının değerlendirilmesi SÖĠE (n=59) DEHB Var (n=18) Psikiyatrik Bozukluk Yok (n=41) p Ortalama Ortalama
Öfkenin Sözel Ġfadesi 22,55±0,77 18,34±4,16 0,002**
Öfkenin Bedenle Ġfadesi 11,50±1,88 10,41±0,83 0,030*
Öfkenin Araçla Ġfadesi 13,50±1,98 11,63±1,97 0,001**
Uyum Sağlayıcı/ Yapıcı Ġfade 41,83±8,75 44,44±8,19 0,275
Öfke Ġfade Ġndeksi 47,55±7,81 40,39±5,83 0,001**
SÖĠE: Sürücü Öfke Ġfadesi Envanteri; DEHB: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu.
Student t Test*p<0,05**p<0,01
Tablo 28’de DEHB görülme durumuna göre SCID-I ile saptanan tanılara iliĢkin ayrıntılar görülmektedir. Olgulardan SÖĠE’yi yanıtlayan 79 kiĢiden 10’unda ÇDEHB, 8’inde ise EDEHB görülmüĢ olup, 61 olguda DEHB görülmemiĢtir. ÇDEHB olan 10 olgudan, 1’inde majör depresif bozukluk görülmüĢtür. Bu olgunun SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanı 25, “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanı 10, “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanı 10, “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanı 45 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanı 45 olarak saptanmıĢtır. ÇDEHB olan 10 olgudan, 1’inde anksiyete bozuklukları görülmüĢtür. Bu olgunun SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanı 28, “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanı 14, “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanı 14, “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanı 45 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanı 56 olarak saptanmıĢtır. ÇDEHB olan 10 olgudan 1’inde diğer bozukluklar görülmüĢtür. Bu olgunun SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanı 18, “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanı 10, “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanı 13, “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanı 60 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanı 41 olarak saptanmıĢtır.
68
Tablo 28. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu görülme durumuna göre, “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı-Dördüncü Baskı Eksen I
Bozuklukları Ġçin YapılandırılmıĢ Klinik GörüĢme” ile saptanan tanılara
iliĢkin Sürücü Öfke Ġfadesi Envanteri puanlarının dağılımı
SCID-I SÖĠE (n=79)
ÇDEHB (n=10) EDEHB (n=8) DEHB Yok (n=61)
Majör Depresif Bozukluk (n=40)
n=1 n=4 n=8
Ort. (Medyan) Ort. (Medyan) Ort. (Medyan)
Öfkenin Sözel Ġfadesi 25,00±0 (25) 18,25±4,19 (20) 21,00±5,97 (20,5)
Öfkenin Bedenle
Ġfadesi 10,00±0 (10) 10,50±0,58 (10,5) 10,50±1,41 (10)
Öfkenin Araçla Ġfadesi 10,00±0 (10) 13,25±2,22 (13) 12,25±3,24 (11,5)
Uyum Sağlayıcı/
Yapıcı Ġfade 45,00±0 (45) 43,00±7,79 (45,5) 46,62±8,62 (46,5)
Öfke Ġfade Ġndeksi 45,00±0 (45) 42,00±2,45 (42,5) 43,75±9,62 (41,5)
Anksiyete
Bozuklukları (n=19)
n=1 n=0 n=5
Ort. (Medyan) Ort. (Medyan) Ort. (Medyan)
Öfkenin Sözel Ġfadesi 28,00±0 (28) - 20,20±7,15 (16)
Öfkenin Bedenle
Ġfadesi 14,00±0 (14) - 10,80±1,79 (10)
Öfkenin Araçla Ġfadesi 14,00±0 (14) - 14,60±4,50 (12)
Uyum Sağlayıcı/
Yapıcı Ġfade 45,00±0 (45) - 49,60±3,21 (48)
Öfke Ġfade Ġndeksi 56,00±0 (56) - 21,00±11,51 (22)
Diğer (n=8) n=1 n=3 n=1
Ort. (Medyan) Ort. (Medyan) Ort. (Medyan)
Öfkenin Sözel Ġfadesi 18,00±0 (18) 18,00±10,39 (12) 30,00±0 (30)
Öfkenin Bedenle
Ġfadesi 10,00±0 (10) 11,00±1,00 (11) 16,00±0 (16)
Öfkenin Araçla Ġfadesi 13,00±0 (13) 13,67±2,08 (13) 13,00±0 (13)
Uyum Sağlayıcı/
Yapıcı Ġfade 60,00±0 (60) 34,00±8,18 (32) 45,00±0 (45)
Öfke Ġfade Ġndeksi 41,00±0 (41) 42,67±10,97 (39) 59,00±0 (59)
SÖĠE: Sürücü Öfke Ġfadesi Envanteri; DEHB: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu; ÇDEHB: Çocukluk
dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu; EDEHB: EriĢkin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu; SCID-I: Structured Clinical Interview for DSM-IV Axis I Disorders (DSM-IV Eksen I Bozuklukları Ġçin YapılandırılmıĢ Klinik GörüĢme).
Olgulardan EDEHB olan 8’inden 4’ünde majör depresif bozukluk görülmüĢtür. Bu olguların SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 18,25±4,19; “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 10,50±0,58; “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 13,25±2,22; “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanının ortalaması 43,00±7,79 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanının ortalaması 42,00±2,45’di. EDEHB olan 8 olgudan anksiyete bozuklukları görülen olgu
69
bulunmamaktaydı. EDEHB olan 8 olgudan, 3 olguda diğer bozukluklar görülmüĢtür. Bu olguların SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 18,00±10,39; “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 11,00±1,00; “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 13,67±2,08; “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanının ortalaması 34,00±8,18 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanının ortalaması 42,67±10,97 olarak saptanmıĢtır.
Olgulardan DEHB görülmeyen 61’inden 8’inde majör depresif bozukluk görülmüĢtür. Bu olguların SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 21,00±5,97; “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 10,50±1,41; “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 12,25±3,24; “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanının ortalaması 46,62±8,62 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanının ortalaması 43,75±9,62’ydi. DEHB görülmeyen 61 olgudan, 5 olguda anksiyete bozuklukları görülmüĢtür. Bu olguların SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 20,20±7,15; “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 10,80±1,79; “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanının ortalaması 14,60±4,50; “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanının ortalaması 49,60±3,21 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanının ortalaması 21,00±11,51 olarak saptanmıĢtır. DEHB görülmeyen 61 olgudan, bir olguda diğer bozukluklar görülmüĢtür. Bu olgunun SÖĠE’nin “Öfkenin Sözel Ġfadesi” alt ölçek puanı 30, “Öfkenin Bedenle Ġfadesi” alt ölçek puanı16, “Öfkenin Araçla Ġfadesi” alt ölçek puanı 13, “Uyum Sağlayıcı/Yapıcı Ġfade” alt ölçek puanı 45 ve “Öfke Ġfade Ġndeksi” alt ölçek puanı 59