Değer Tabanlı Karar Destek Sistemleri

Değer-tabanlı yaklaşımlar, kültürel kaynaklara atfedilen değer ve önemlerin analizi, bu değerlerin etkin bir biçimde nasıl korunacağının belirlenmesi ve bu değerlerin mirasa dair karar ve müdahaleler üzerindeki etkisini gösteren süreçleri içermektedir (Kirk ve Turk, 2006). Bu yönleriyle değerleri dikkate almadan sadece özel bir sorunun çözümüne odaklanan geleneksel yöntemlerden farklılaşmaktadırlar.

Koruma karar verme sürecinde değerlere atıf yapılması bu süreci farklı sebeplerden dolayı kolaylaştırmaktadır. Mirasın önemli değerlerinin belirlenmesi, öncelik verilen değerlerin belirli ağırlıklar verilerek öne çıkması ve böylelikle bir önem sırasının elde edilmesi, objelerin ve nesnelerin “miras” a dönüşmesinde etken temel neden olduğundan koruma karar verme sürecini doğrudan etkilemektedir. Korumada temel amaç, mirasın sahip olduğu değerlerin korunmasıdır ve yapılan fiziksel müdahaleler de değerler göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Değerlerin bütüncül bir şekilde ele alınması hem karar verme, planlama ve uygulama için hem de miras politikalarını şekillendirmek için gereklidir (Vacharopoulou, 2005).

Miras değerlerinin önem sıralarının elde edilmesi, aynı zamanda yapılacak müdahalelere de yön vermektedir. Bu noktada değerler ile müdahale kararlarının yakın ilişkisi gerek mirasın sahip olduğu değerler gerek de müdahaleler açısından önemli olmaktadır. Bütüncül bir yaklaşımla müdahaleler ve değerler arasındaki ilişkinin kurulmasında, alınacak müdahale kararlarının belirlenmesinde, kararların uygulama öncesi gözden geçirilmesinde, ilgili uzman ve diğer paydaşların miras hakkındaki

görüşlerinin edinilmesinde değer tabanlı karar destek sistemleri yardımcı birer araç olmaktadır. Değerler her bir paydaş grubu için farklı anlamlar içermekte ve önceliklere sahiptirler. Bu farklı yaklaşımların ortak bir zeminde değerlendirilebilmesi ve diğer paydaşlarla paylaşılabilmesi miras politikalarının belirlenmesinde göz önünde bulundurulması gereken temel öğedir. Değer tabanlı karar destek sistemleriyle koruma politikaları arasındaki yakın ilişki değer tabanlı sistemlerin önem ve gerekliliğini gözler önüne sermektedir.

Değer tabanlı koruma yaklaşımı tarihi yerlerin toplum tarafından neden önemli olduğunun algılanmasına izin vermekte ve miras değerlerinin bugün ve gelecek nesillere aktarılmasını sağlamaktadır. Bu yaklaşım, bir toplumun gelişimini bütün yönleriyle göz önüne almakta, tarihi yerlerin korunmasının, sadece uzmanları ilgilendiren bir eylem değil, aynı zamanda toplumun tüm bireylerini ilgilendiren bir eylem olmasına izin vermektedir. Değer-tabanlı yönetim sistemlerinin ilk aşamasını, bireysel yerlerin önemlerinin anlaşılmasından önce, toplumun miras değerlerinin anlaşılması oluşturmaktadır. Toplumun, miras kapsamında neleri değerli bulduğunun anlaşılması, bir toplum zaman içerisinde gelişse ve değişse bile mirasın değişmeyeceğinin güçlü bir kanıtıdır.

Değer tabanlı koruma yaklaşımının koruma politikası olarak benimsenmesi henüz o kadar yaygınlaşmasa da, bunu Britanya Kolombiyası ve Kanada uygulayan ülkeler arasındadır. Britanya Kolombiyası değer tabanlı yönetim sürecini değerlerin belirlenmesi, tarihi yerlerin belirlenmesi ve değer tabanlı arazi kullanım planlaması ve koruma eylemleri aşamaları olarak belirlemiştir (Anonymous,2011).

Çizelge 2.11.Britanya Kolombiyası Değer Tabanlı Yönetim Süreci (Anonymous,2011).

Değerlerin Belirlenmesi

Topluluk güncel karakter ve kimliği belirleyen öğelere karar vermek için ana fikir çalışması gerçekleştirir.

Tarihi Alanların Kimliklerinin Belirlenmesi

Topluluk kültürel değerleri bünyesinde barındıran tarihi alanların kimliğine karar verir.

Değer tabanlı alan kullanım planlama & koruma aktiviteleri

Topluluk kimlikli tarihi alanların sahip olduğu miras değerlerinin alan geliştirilirken kaybolmamasından emin olunarak alan kullanımını planlaması.

Merkezinde değerlerin bulunduğu planlama metodolojisini Mason (2002) temelde üç bölüme ayırmıştır (Şekil 2.27). Aşamalar, amaçların, paydaşların belirlenmesi ve miras bilgilerinin tanımlanması, değerleme ve analizlerin yapılması ve uygun stratejilerin üretilmesi olarak özetlenebilir. Kültürel önem ve değer analizi hem bu sürecin hem de değerlendirme ve analiz aşamasının merkezinde yer almaktadır. (Mason, 2002; Doulamis ve ark., 2012).

Şekil 2.27. Mason’a göre değer tabanlı planlama süreci metodolojisi (Mason, 2002).

Amaç ve araçların belirlenmesi değer tabanlı yaklaşımların planlanmasında büyük önem taşımaktadır. Mason (2002), temelde amaç ve araçları alt bileşenleriyle birlikte çalışmasında sunmuştur (Şekil 2.28). Amaç kısmında öncelikle tanımlamalar yapılmakta, bu tanımlamalardan sonra detaylandırma ve son aşamada da önemin ifade edilmesi yer almaktadır. Araçlar kısmında ise; tipolojiler ve paydaşlara danışılması, uygun metodun seçilmesi ve değerleme sürecinin yapılması bulunmaktadır. Genel çerçeveden bakıldığında bu değerlendirme, mirasın mevcut durumuna ve gelecekteki durumu olmak üzere iki tür değerlendirmeyi kapsamaktadır. Bu değerlendirmelerin sonucunda kültürel mirasın önemi, gelecekteki planlar, politikalar ve stratejilerin üretilmesinde, karar-verme çerçevelerinin oluşturulmasında ve sürdürülebilir karar- destek mekanizmalarının uygulanmasında kullanılmaktadır.

Şekil 2.28. Mason (2002)’ye göre kültürel önem/değer değerleme süreci

Bu bilgiler ışığında koruma karar verme sürecinde değer tabanlı bir yaklaşımın amaçları,

- Bir veya birden çok kültürel mirasın sahip olduğu değerlerin önem sıralarını belirlemek,

- Birden çok kültürel mirasın değer referanslı önem sıralamasını belirlemek, - Farklı miras tipolojilerini birbirleri ile ilişkilendirmek,

- Kültürel mirasın maruz kalabileceği tehdit alanlarını belirlemek,

-Farklı paydaşları miras ile ilgili kararlara dahil etmek, bilgi paylaşımını sağlamak,

- Sürdürülebilir bir karar verme sürecini desteklemek, şeklinde özetlenebilir (Yau,2008).

Metodoloji bakımından güçlü olan değer tabanlı karar destek, tarihi binaların korunmasında ve miras değerlerinin incelenmesinde, doğru alternatiflerin dikkate alınması, paydaşlara yardımcı olan ve dokümantasyon aşamalarında bilgi sağlayan bir araçtır (Kirk ve Turk, 2006).

Tipoloji ve paydaşlar Amaç