Sahip olunan ilk değerler ailede öğrenilir ancak bu değerlerin geliştirilmesinde ve yenilenmesinde toplumsal kurumların da etkisi büyüktür. Bu kurumlardan en önemlisi okullardır. Aile ortamından sonra belki de ilk kez yabancı ve bilmediği bir ortama giren öğrenciler, yaşları itibarıyla öğretmenleriyle farklı bir bağ geliştirirler. Onları ikinci anne baba yerine koyan ve çok güvenen öğrenci sayısı azımsanmayacak kadar çoktur.
Öğretmenler öğrenciler üzerinde sanılandan daha fazla etkiye sahiptir. Dinlemiyormuş, bakmıyormuş gibi görünen öğrenci aslında sizi dinliyordur ve kıyafetiniz dahil en küçük detayı görüyordur. Öğretmenler de bu güçlerinin farkında olmalıdırlar. Bu yüzden öğretmenler sınıf içinde, koridorda kısacası sadece okul içinde değil dışarda günlük hayatında da davranışlarına, kullandığı kelimelere hatta seçtiği kıyafetlere bile dikkat etmelidir. Öğretmenlerin ders içinde kullandığı kelimeler, jest ve mimikler, okul içinde yürüyüşü, başka bir meslektaşıyla konuşması, davranışları, vücut dili; etrafındaki bütün öğrencileri etkiler. Evlerinde arkadaşlarıyla veya kardeşleriyle ‘öğretmencilik’ oynadığını ifade eden bazı öğrenciler; kendi öğretmenlerini taklit ettiğini söylemişlerdir. Öğretmenler öğrenciler için etkili bir rol modeldir. Ağzınızdan çıkan her şeyi öğrenme ve yaptığınız her davranışı taklit etme eğilimindedirler.
Öğrenciler üzerinde büyük etkiye sahip olan öğretmenler değer eğitiminde önemli bir unsurdur. Ders işlerken kullanacağı kelimeler, davranışlar, materyaller, yöntem ve teknikler değer eğitimi amaçlarının gerçekleşmesinde ve değerlerin öğrenciler tarafından kazanılmasına yardımcı olur. Örneğin yaratıcı drama, grup çalışmaları, işbirlikçi öğrenme ile yapılan araştırmalar, grup şeklinde oynanan eğitici oyunlar gibi yöntem ve teknikler derslerde değer eğitiminin gerçekleştirilmesinde yardımcı olacaktır.
Bu yüzden değer eğitiminde öğretmenin kazandırılması düşünen değeri öncelikle kendisinin içselleştirmesi ve farkında olması gerekir. Böylelikle öğrenciye verilecek değer eğitiminde ilk adım atılmış olur. Öğretmenin değerlere bu denli sahip çıkması, uygulaması öğrenci üzerinde de olumlu etki oluşturacaktır. Neticede öğretmen sadece bilgi aktaran
18
değildir; öğrenci için seçtiği kıyafet bile dikkat unsuruyken öğretmen, bu gücünün farkında olmalıdır. Dewey’e göre çocuklarda hangi davranış görülmek isteniyorsa okullar bu davranışların sergilendiği yerler olmak durumundadır (Kepenekçi, 2000:97-103).
Okul çağındaki öğrencilerin en iyi öğrenme tekniklerinden biri de model alarak öğrenmedir. Bu durum göz önüne alındığında hem okul içinde hem de öğrencilerin sosyal çevrelerindeki insanların davranışları öğrencilere kazandırılması istenen hedeflerle tutarlı olmalıdır. Öğretmenlerin olduğu kadar idarecilerin hatta okul personelinin bile davranışlarına, kıyafetlerine ve sözlerine dikkat etmeleri gerekmektedir. Öğrenciler teneffüste oyun oynarken bile alıcıları açık konumdadır. Derslerde öğrenmeye çalıştıkları değerlerle çelişen bir okul ortamı öğrenmeyi zorlaştıracağı gibi öğrenci kafasında karışıklıklara da neden olur. Bu yüzden derste işlenen değerler ile okul ortamının ve hatta günlük hayatta öğretilen davranış ve değerlerin tutarlı olması bir hayli önemlidir.
Öğretmen, içinde bulunulan toplumun kültürel yapısının farkında olmalı ve bu kültürel özellikleri içselleştirebilmelidir. Aynı zamanda öğretmenler, insan haklarının yanında çocuk hakları konusunda da donanımlı olmaları gerekmektedir. Tüm bu çerçeve içinde demokrasi ve anayasa ilkeleri ile hem toplumsal hem de evrensel değerleri öğrencilere daha kolay kazandırabilir
2006 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterliliklerinin “ulusal ve evrensel değerlere önem verme” alt yeterliğinde yer alan performans göstergeleri şunlardır:
1. Öğretmenler çocuk haklarının korunması ve uygulanması konusunda kendilerini yetiştirmeliler.
2. Öğretmenler hem çocuklara hem de yetişkinlere insan haklarına uygun biçimde davranmalılar.
3. Öğretmenler hiçbir farklılığa karşı ayrımcılık yapmamalıdırlar.
4. Öğretmenler tüm etkinliklerde öğrencilere demokratik davranmalıdırlar.
5. Öğretmenler öğrencilerde ulusal ve evrensel değerlerin kazandırılmasında model olmalıdırlar.
6. Bilgi ve iletişim teknolojileri ile ilgili yasal ve ahlâki sorumlulukları bilir ve bunları öğrencilere kazandırır.
19
2017 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterliliklerinin değerlerle ilgili olduğu düşünülen yeterlilik göstergeleri ise şöyledir:
1. Milli ve manevi değerlerin alanına yansımalarını yorumlar.
2. Alanının öğretiminde milli ve manevi değerlerden nasıl yararlanacağını karar verir. 3. Vatandaş olarak bireysel hak ve sorumluluklarını açıklar.
4. Eğitim paydaşlarının hak ve sorumluluklarını ayırt eder.
5. Öğretim sürecini planlarken milli ve manevi değerleri dikkate alır.
6. Öğrencilerle etkili iletişim kurabileceği demokratik öğrenme ortamları hazırlar. 7. Öğrencilerin milli ve manevi değerleri içselleştirmesine katkıda bulanacak
öğrenme ortamları oluşturur.
8. Sınıfta istenmeyen davranış ve durumlarla etkin ve yapıcı bir şekilde baş eder. 9. Çocuk ve insan haklarını gözetir.
10. Bireysel ve kültürel farklılıklara saygılıdır.
11. Öğrencilerin milli ve manevi değerlere saygılı evrensel değerlere açık bireyler olarak yetişmelerine katkıda bulunur.
12. Her öğrenciye insan ve birey olarak değer verir. 13. Her öğrencinin öğrenebileceğini savunur.
14. İnsan ilişkilerinde empati ve hoşgörüyü esas alır.
2006 ve 2017 yılındaki öğretmenlik mesleği genel yeterliliklerde yer alan performanslar karşılaştırıldığında 2017 yılında daha fazla maddeye yer verildiği görülmektedir. Madde sayısındaki artış konunun daha detaylı ele alındığının göstergesi olarak görülebilir. 2006 da daha çok çocuk hakları, insan hakları, eşitlik, demokrasi, ulusal ve evrensel değerler, bireysel farklılıklar gibi kavramlar üzerinde durulmuşken 2017 de aynı kavramlara yine dikkat çekildiği gibi ek olarak eğitim paydaşlarına karşı olan sorumluklardan, sınıf içi uygulamalarda dikkat edilecek noktalardan, empati ve hoşgörüden de bahsedilmiştir.