d. Mevduat Gelişmeleri

Bankalararası m evduat hariç toplam m e v d u a t ta k i a r t ış o r a n ı K asım 1987 ile Kasım 1988 arasın daki 12 a y lık d ö n e m d e y ü z d e 61 ci varın da olmuştur. A y n ı dönem d e D İE ’nin toptan eşya f i y a t l a r ı in de k sin d ek i artışın yüzde 80 civarın d a o ld u ğu d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n d e toplam m evduatın reel olarak g er ile d iğ i ortaya ç ı k m a k t a d ı r . 1 9 8 7 yılı Kasım ayın da bankaların b ilan çolarınd a y ü z d e 4 1 ,4 o l a n sözkonusu m evduat p ayın ın 1988 Kasım a y ın d a y ü z d e 3 8 ,8 ’e d ü ş m ü ş olması yukarıd a anla tıla nlara paralel bir g e liş m e o l a r a k yorumlanabilir. Ekim ayın da y ıllık m evd u at f a i z o r a n ın ın y ü z d e 8 5 d ü z ey in e çıkm asıyla birlikte bu ayda ve K asım a y ın d a b a n k a l a r d a k i m evduatta önem li artışlar olmuş, f a k a t bu a rtışla r d a h a ö n c e k i ayların etk isin i te la f i edem emiştir. 1987 ve 1988 y ıll a r ı E y l ü l a y l a r ı itib ariy le karşılaştırıldığınd a, bu nokta daha b e lir g in o l m a k t a d ı r . Sözkonusu dönem d e bu m evduatta y ü zd e 42 artış o lu r k e n D İ E ’n i n toptan eşya f i y a t in deksi yü zde 72 artmıştır.

Toplam m evd uatın alt k alem le rin d e 1987 K a s ı m - 1 9 8 8 K a s ı m dönem in de görülen gelişmeler, izlen m iş olan f a i z p o l i t i k a l a r ı n ı n b u alanda daha etkin old uğu nu gösterm ektedir . V a d e l i t a s a r r u f m evd u atın d ak i artışın yüzde 89, vad esiz ta sa rr u f m e v d u a t ı n d a k i artışın ise yü zd e 32 civarın da olması, m e v d u a t ın b i l e ş i m i n i v a d e l i mevduat le hin e değiştir m eğe yön elik çabala rın b a şa rılı o l d u ğ u n u göstermektedir. A y n ı dönem de vad eli ve vad esiz ta s a r r u f m e v d u a t ı topla m ın daki artışın yakla şık yüzde 80 olm ası bir d iğ e r o l u m l u gelişmedir. N itek im , vad eli ve vad esiz tasarruf m e v d u a t ı t o p l a m ı n ı n

toplam mevduat içindeki payı önceki yıla göre artarak yüzde 52’den yüzde 58’c çıkmıştır. Buradaki artışı d engele yen azalmalar ticari m evd uatta ve mevduat s e rtifik a la rın d a olmuştur. Toplam ticari m ev d u a tın toplam mevduat iç in d ek i payı 1987’dc yüzde 23 iken bu,

1988’de yüzde 2 0 ’nin biraz altına düşmüştür. I I I . 1.2.e. Kredi Gelişmeleri

1987 y ılın ın ilk onbir ayın da yüzde 36 artmış olan banka k re d ile r i 1988 yılın ın aynı d ön e m in d e yüzde 20 artmıştır. Enfla syon oran ı ile b irlikte d ü şü n ü ld ü ğü n d e bu artışın reel gerileme anlamına g e l d iğ i açıktır . Banka kredilerinin se ktörle r arası dağılım ı 1987 ile 1988 y ıll a r ın ın ilk 11 ayı itib a riy le karşılaştırıldığınd a, tarım ve s a n a y i se k tö rle rin in banka k redileri iç in d e k i payın ın gerilediği, buna k arşılık dış ticaret, inşaat ve turizm se ktörle rinin paylarının a r t t ığ ı görü lm ek te d ir. Tarım sektörü nü n banka kredileri iç ind ek i p a y ı y ü z d e 17,9’dan 16,8’e, san ayi sektörünün payı ise yüzde 22,3’ten 2 0 ,1 ’e d üşm üştü r. D ış ticaret sektörünün payı yü zd e 14,7’den 16,7’ye, in şa a t se k tö rü n ü n payı yü zd e 17,3’ten 18,2’ye çıkmıştır. Turizm s e k t ö r ü n ü n payı hala çok küçük olm akla birlikte, yüzde 0,3’ten 0 , 9 3 ’e ola n Sıçrama ön em li bir artış h ız ı if a d e etm ektedir, ( G r a fik III.2). G R A F İ K III.2 (*) T İ C A R İ B A N K A K R E D İ L E R İ 4 000 3000 ~ 2000

-1000

tarih E 3 sanayİ E23 dis ticaret TURİZM

EH

Banka kredilerinde görülen reel g e r ile m e y i bu k r e d i l e r i n m aliyetin deki artışlarla kısmen açıklam ak o la n a k l ıd ı r . B u r a d a üzerinde durulması gereken temel nokta, m e v d u a t f a i z i ile k r e d i f a iz i arasın da ki farkın zorunlu ola ra k a ç ılm a s ın a n e d e n o l a n (munzam karşılık, disponib ilite, vergiler ve f o n la r g ib i) e t k e n l e r önem in i koruduğu sürece mevduat f a iz or a n la r ın ın b a n k a l a r a f o n girişin i yavaşla tm ayacak ölçüde yükse k, f a k a t a y n ı z a m a n d a k r e d i k ullananlar için kredi m aliyetin i c a y d ır ıc ı bir n o k ta y a g e t i r m e y e c e k ölç üde düşük tutmanın oldukça zor old uğu du r. Bu iki n o k t a a r a s ı n d a den ge sağlanm asın daki güçlükler 1988 y ılı b o y u n c a y a ş a n m ı ş tı r .

I I I . 1.2.f. Ye ni B a n k a l a r , Ye ni F a a l i y e t l e r ve D i ğ e r D e ğ i ş i k l i k l e r

1988 yılında altı yeni banka f a a l i y e t e g eç m iştir. B u n l a r d a n T ü rk iy e Turizm Y atırım ve Dış T icar et B an kası A.Ş. ile N e t b a n k A.Ş. serm ayesinin tamamı yerli olan bank alard ır. M e r k e z i F r a n s a ’d a olan Crcdit Lyonnais ise T ü r k iy e ’de şube açm ıştır . B u na ek o l a r a k tamamen yabancı serm aye ile kurulan Y a tırım Bank A.Ş. f a a l i y e t e geçm iştir. Birleşik Türk K ö r fe z Bankası A.Ş. ile T ü rk M e r c h a n t Bank A.Ş. ise yab ancı sermaye ile yerli se r m a y e n in b i r l i k t e y e r ald ığı bankalardır.

1988 y ılın d a kuruluş izni almış olm akla b ir lik t e h e n ü z f a a l i y e t e geçm em iş olan bankalar T e k fen Y atırım ve F in a n s m a n B a n k a s ı A .Ş . ile Birleşik Y atırım Bankası A.Ş.’dir. Her ik i b ank a d a y e r l i v e yab ancı serm aye o rtak lığı ile kurulm aktad ır. M e rk ez i L e f k o ş e ’d e olan Kıb rıs Kredi Ban kası Ltd. T ü r k iy e ’de Şube açm a iz n i a l m ı ş t ı r . A y r ıc a , banka olm am ak la birlikte, kurulu ş iz n i a lm ış o la n K u v e y t Türk E v k a f Fin ans K urumu da p iy a sa y a g ir m e y e h a z ı r l a n a n k urulu şla r arasında sa yılabilir.

Bu konudaki diğ er gelişm ele r şunlardır: 8 O c a k 1988 t a r i h i n d e T ü r k iy e Emlak Kred i Bankası ile A n a d o lu B a n k a s ı ’n ı n b irle ştirilm e siyle T ü r k iy e Emlak Bankası ( K o n u t b a n k ) o l u ş t u r u lm u ş , 6 N isa n 1988 tarih in d e Ç a y b a n k ’ın m e v d u a t t op lam a v e b a n k a c ı l ı k yapm a yetk isi kaldırılm ış, D e v le t S a n a y i v e İşçi Y a t ı r ım B a n k a s ı A.Ş. y en id en örgü tle n erek T ü rk iye K a lk ın m a B an kası A.Ş. a d ı n ı almıştır.

F a a liy e te geçm iş olan ve kurulu ş iz n i alm ış o la n b a n k a la r ı n an a s ö z leşm e ler in e b a k ıld ığ ın d a yatırım b a n k a c ıl ığ ın a d oğru bir e ğ i l i m

old uğu görü lm ek tedir. Bu, T ü r k i y e ’d ek i bankaların fa a liy e t a la n la r ın ın ç e ş it le n d iğ in i ve ihtisas b a n k a cılığ ın a doğru bir kayma o ld u ğ u n u gösterm ektedir . D ış t ica r etin f in a n sm a n ı bu ihtisas a la n la r ın ın başlıcası olarak ortaya çıkm aktadır. Bankaların b ila n ç o la r ın a b a k ıld ığ ın d a dış v a r lık la r ın ve dış yü kü m lü lü k lerin p a y ın ı n arttığı görü lm ek tedir. Son yıllard a T ü r k iy e ’nin dış ticaret h a c m in i n h ızla g en işlem esi n e d e n iy le ça lışm a la rın ı bu alana yön elten b a n k a la rın sa y ısın d a ö n em li artışlar olmuştur. Y eni kurulan bank alara bakarak v a r ıla b ile c e k son u ç lard an bir başkası da bunların ö n em li bir b ölü m ü n ü n y er li ve ya b a n c ı serm ayen in ortak lığı ile k ur u lm u ş v e y a k urulm akta old uğu du r.

Son y ılla r d a T ü r k iy e ’de en f a z la h a r e k e tlilik gösteren alanla rdan i k is in in dış ticar et ile b a n k a c ıl ık old uğu söyle nebilir. Ban kacılık a l a n ın d a k i h a r e k e t liliğ i if a d e ed en pek çok gösterge vardır. İh tis a s la ş m a n ın ve mali a r aç lar ın artm ası, tek nolojik y en ile n m e ve b ilg isa y a r la şm a f a a l i y e t l e r i n i n h ız k azan m ası, bankalar arasında orta ve üst k ad e m e y ö n e t ic i a k ış ın ın h ızla n m a sı bu göstergele rin b a şlıc a la rıd ır . D iğer y a n d a n 1988 y ılı iç in d e gerek f a iz le r in y ü k se lm e si son uc u m e v d u a t ın p a h a lı bir d ış k ayn ak h aline gelmesi ve g erek se b ank aların yasal y ü k ü m lü lü k l e r i n in arttırılm ası sonucu m a liy e t le r i n y ü k se lm esi b an k a la rın şu be p o litik a la rın ı gözden g e ç ir m e le r in e yol açm ıştır . K r e d i m a liy e t in in y ü k se lm esiy le birlikte k red i m ü şter isi s e ç im in in ön em k a za n m a y a başlaması ve bazı b an k a la rın k red i pazarlam a b ölü m le ri k urm ala rı da ayn ı ölç üde d ik k a t ç e k ic id ir .

111.1.2.g. Y atırım ve K a lk ın m a B a n k a la r ı

Y a t ı r ım ve K a lk ın m a B a n k a la r ın ın verm iş old uğu k rediler 1987 K a s ı m a y ın d a n 1988 y ılı K a s ım a y ın a kadar olan 12 a y lık dönem d e y a k la ş ık y ü z d e 91 artmıştır. T o p la m iç in d e k i p ayı d iğ er sektörlere göre k ü ç ü k olm a k la b ir lik te, tur izm sek törü n e ver ile n kred ilerd ek i artış y ü z d e 286 ile ön sır ayı alm a k ta d ır. Buna k arşılık im alat san ayii k r e d i l e r i n d e k i artış y ü zd e 78 olm uştu r. Enerji sektörüne verilen k r e d ile r d e ise y ü z d e 9 ’luk bir g e r ile m e gözlen m e k ted ir .

111.2. P A R A P İ Y A S A S I G E L İŞ M E L E R İ

1988 y ı l ı n d a para p iy a s a la r ın d a k i gelişm ele ri iz le y e b ilm e k ve a lın a n para p o lit ik a s ı k a r a r la r ın ın a r k asın d a yatan n ed enleri ortaya k o y a b il m e k iç in , 1987 y ılı n d a m e y d a n a gelen gelişm ele rin i n c e le n m e s i g e r ek m ek te d ir .

1987 yılı içinde, kamu sektörüne açılan kredilerdeki olağanüstü artışların etkisiyle, emisyon 3 trilyon TL’sını aşmıştır. Emisyondaki bu artışın yarattığı likidite fazlası, en flasyondaki yükselme sonucunda vadeli mevduat faizlerinin reel olarak n egatif olmasının da etkisiyle, dövize fazla talep biçimine dönüşmüştür. Dövize olan bu fazla talep, Merkez Bankası ile serbest piyasa kurları arasındaki farkın açılmasına yol açmış, bu da sözkonusu sürecin güçlenerek kendisini yinelemesine neden olmuştur. Bu gelişmeler Merkez Bankası’nın parasal hedefleri tutturabilmesini güçleştirmiş, bunun üzerine piyasadaki likidite fazlasını çekmek ve Türk Lirası tutmayı yeniden cazip hale getirmek amacıyla 4 Şubat 1988 tarihli kararlar yürürlüğe sokulmuştur. Bu kararlarla mevduat faizleri ile munzam karşılık ve disponibilite oranları yükseltilmiştir.

Bu önlemler etkisini kısa zamanda göstermiş, Ocak ayı içinde yüzde 22’lere kadar yükselen Merkez Bankası ile serbest piyasa arasındaki kur farkı Şubat ayı sonunda yüzde 7’ye inmiş ve bu azalma eğilimi daha sonra da devam etmiştir. Mevduat faizlerinin yükselmesi, bir yandan mevduatın artmasına, öte yandan da Devlet iç borçlanma senetleri faizleri ile açık piyasada gerçekleşen faizlerin yükselmesine yol açmıştır.