Dışsal Maliyet Bilgisi ve Fiyatlama Arasındaki İlişk

İktisat teorisi, fiyatların sosyal marjinal maliyetleri yansıttıkları zaman, daha doğru belirlendiklerini ve kaynakların daha verimli kullanımının gerçekleştiğini ileri sürmektedir56. Trafik şartlarına uygulandığı zaman; optimal fiyatlar, optimal trafik şartlarındaki dışsal maliyetleri yansıtmalıdır. Bu durum, marjinal dışsal maliyetlerin, marjinal kaçınma maliyetlerine eşit olduğu bir optimal fiyat demektir. Uygulamada, aşağıdaki tabolarda verilen birim maliyetler, optimal fiyatlar için bir baz oluşturmakta olup optimal fiyatların kendileri yerine kullanılamamaktadır. Verilen tablolarda önerilen değerlerin kullanılmasında, trafik talebinin tepkisi de göz önüne alınmalıdır. Bu durum özellikle optimal fiyatların gerçek maliyetlerin altında kaldığı, trafik sıkışıklığı maliyetleri için geçerlidir.

Dışsal maliyetlerin hesaplanması ve tahmininde her ne kadar bazı belirsizlikler bulunsa da, en azından bilimsel seviyede, en iyi uygulama yaklaşımı ve güvenilir tahmin aralıkları içinde politika uygulamalarına baz teşkil edecek hesaplamaların yapılabilirliği konusunda bir uzlaşı mevcuttur. Bu noktada, bütün maliyet kategorilerinin aynı hassaslık ve güvenilirlikle kapsama alınmadığının belirtilmesi faydalıdır. Bu nedenle eldeki verileri, fiyat seviyelerine taşınması için siyasi tercihler yapılması gereklidir. Bu değerlerin transferi, çeşitlendirmenin seviyesi ve içselleştirme düzenlemelerinin amacı ve dizaynı süreçlerini kapsamaktadır.

Maliyet bileşenleri kapsamında dışsallığının seviyesinin doğru olarak tanımlanabilmesi için aşağıdaki noktaların gözönüne alınması gerekmektedir. Dışssal Maliyetlerin içeriği ve dışssalık seviyeleri Tablo 2.1’de gösterilmektedir.

• Sıkışıklık maliyetlerinin bir kısmı kullanıcılar tarafından bekleme ve rötar masrafları kapsamında bir şekilde ödenirken, diğer kısımları özellikle de diğer kullanıcılar kaynaklı maliyetler ödenememektedir. Sıkışıklığın yapısını ve dinamikleri ödemeler dışında kalan kısmın hesaplanmasında göz önüne alınmalıdır. Dışarıda kalan bölümün hesaplanması sürecinde, trafik sıkışıklığı dinamikleri değerlendirildiğinde marjinal maliyetler,

ortalama maliyetlerin üzerinde yer aldığından aradaki fark dışsallık maliyeti olarak nitelendirilir. Bunun sebebi varolan uygulama çerçevesinde, ortalama maliyetlerin kullanıcılar tarafından yüklenilmiş olmasıdır.

• Kaza maliyetlerinin bir kısmı üçüncü şahıs sigortaları tarafından karşılanmakta, diğer kısımları ise kaza kurbanı tarafından kazaya sebebiyet vermesine de bağlı olarak (ya kendi sigortası ya da maddi olarak karşılanamayan hasarların yarattığı acılar ve üzüntüler ile) ödenmektedir. Bu nedenle ulaştırma sektörünün yarattığı toplam sigorta primi hacminin ve sigorta dışı karşılanan hasarların (kimi zaman kendi kendine sigorta denir) dikkate alınması önem taşımaktadır. Var olan uygulamalarda, maliyet tahminlerinde ağırlık doğrudan dışsal kısımlar üzerinedir. Dışsal kısımların, içselleştirilmesi sürecinde ulusal sistemlere ihtiyaç duyulmaktadır.

• Çevresel maliyetlerin de bir kısmı enerji vergileri ya da çevre ücretleri (havaalanı çevresindeki gürültü ödemeleri gibi) şeklinde baştan içselleştirilmiş sayılabilir. Ulaştırma sektöründeki çevresel maliyetlerin fiyatlaması belirli bir metodolojiye bağlı olmadan kısa yoldan yapılabilir (iklim değişiklikleri ve enerji vergileri gibi).

Bu bölümde yukarda da sıralanan sebeplerden ötürü geniş anlamda çevresel maliyetler üzerinde durulmaktadır. Bu noktada kazaların maliyetleri, trafik sıkışıklığının maliyeti ve çevresel maliyetlerin etkilenen toplum kesimine bağlı olarak farklı etkilere sahip oldukları da ek bir bilgi olarak karşımıza çıkmaktadır. Dışsal maliyet olarak, kazaların maliyeti kurbanlar ve aileleri gibi iyi tanımlanabilir bireyler tarafından yüklenirken, trafik sıkışıklığı maliyetleri ya da ücretlendirmeleri trafik sıkışıklığı nedeniyle işlerine gidemeyen ya da ulaşım sistemini kullanmaktan kaçınan kullanıcılar üzerine yoğunlaşmıştır.

Çevresel maliyetler göz önüne alındığında ise daha geniş bir toplumsal kapsama alanına (hatta birkaç nesli etkileyen) sahip maliyetler ile karşılaşılmaktadır. Özellikle kazaların maliyetlerinin iyi tanımlanmış bireylerce karşılanıyor olması, içselleştirme yaklaşımında daha kişiye özel bir yaklaşıma ihtiyaç duyulmasını gerektirmektedir.

Tablo 2.1

Dışsal Maliyetlerin İçeriği ve Dışsallık Seviyeleri

Maliyet İçeriği Özel ve Sosyal

Maliyetler Genel olarak Dışssallık Ulaşım modları arasındaki Farklılıklar

Kısıtlı Altyapı

Maiyetleri Yüksek yoğunluklu trafik kaynaklı kullanıcılar ve toplum

Diğer kullanıcılara

yansayan özel ve Tarife dışı karayolu taşımacılığında,dışsallık Trafik sıkışıklığı ve

Kıtlık Maliyetleri için tüm maliyetler(zaman, güvelilirlik,işletme, kaybedilmiş iktisadi faaliyetler toplumsal olarak ek maliyetleri aşan masraflar belirli bir sıkışıklık maliyeti fonksiyonuna bağlı ortalama maliyet ile marjinal maliyet

arasındaki farktır.

Tarifeli ( hava

yolu,demiryolu) taşımacılıkta ise kısıtlı kullanım zamanları ile var olan kullanım zamanları arasındaki farkı ödeme isteğidir.

Kazaların maliyeti Bir kazanın doğrudan ve dolaylı tüm maliyetleri (Maddi maliyetler, tıbbi maliyetler, üretim kayıpları, ölümlerden kanaklanan acı ve üzüntüler)

Kişisel ve toplu risk algılamasında yer almayan ve (3. şahıslar için) sigorta kapsamında olmayan masrafların bie kısmı. Bireysel taşımacılıkta toplu risk algılamasının seviyesi konusunda tartışmalar mevcuttur. Bireysel bir kazanın maliyeti tam olarak bireysel ya da toplu risk algılamasının mı konusudur. Ayrıca, özel sigortalar ile, (özel karayolu taşımacılığı) ulaştırma işletmecileri (demiryolu,hava,deniz ve nehir taşımacılığı) arasında çeşitli yükümlülük farkları vardır.

Çevresel Maliyetler Çevresel hasarların tüm maliyetleri (sağlık maliyetleri, maddi hasarlar, biyosferin uğradığı hasarlar, uzun vadeli riskler).

Dikkate alınmayan (ödenmemiş) sosyal maliyetlerin bir kısmı

Uygulanan kanunlara bağlı olarak, çevre vergileri ya da

yükümlülükleri ile etkileri çeşitli ulaştırma modları arasında farklılık göstermektedir.

Kaynak: IMPACT D1, 4.2888.1 - Handbook on estimation of external costs in the trasport sector,