DıĢ Ticaret ĠliĢkileri ve Genel Ġhracat Yapısı

87

88

Ekonomik istikrarı olumsuz etkileyen diğer nedenlerden biri de, yaĢanan kamu finansman sorunudur. Kısa bağımsızlık döneminde, Ukrayna birkaç kez borç ertelemesi ilan etmek zorunda kalmıĢtır. Uzun süren müzakerelerden sonra, Maliye Bakanlığı yaklaĢık 4 milyar ABD doları civarında dıĢ borcun iptal edilmesine ve 15.6 milyar ABD doları tutarında ödemenin de 4 sene ertelenmesini sağlayabilmiĢtir. Tüm bu çabaya rağmen, Maliye Bakanlığı‟nın verilerine göre, toplam devlet dıĢ borcu 67.1 milyar ABD dolarının altına indirilememiĢtir. Kıyaslama yapmak için Ģunu belirtmemiz gerekir ki, 1990‟lı yılların baĢında dıĢ borcun miktarı 0.4 milyar, iç borcu da hesaba katarsak, 3.1 milyar ABD doları idi¹⁰⁰. Finansal istikrar arayıĢında olan Ukrayna, IMF ile kredi anlaĢmaları gerçekleĢtirmiĢ ancak hiç birinde yaptığı kredi anlaĢmalarının gereklerini yerine getirememiĢtir¹⁰¹.

Son yıllarda Ukrayna para birimi büyük değer kaybı yaĢamıĢ olup, en büyük kayıp 2014-2015 yıllarında gerçekleĢmiĢtir. YaĢanan iç siyasal istikrarsızlıklarla birlikte banka sistemi ciddi kriz içine girmiĢ, güçlü bir para ikamesi ortaya çıkmıĢ ve devalüasyona mecbur kalınmıĢtır. GerçekleĢtirilen devalüasyon enflasyonist bir sürecin baĢlamasına neden olmuĢtur. Bu süreçte enflasyon: 2014 yılında %24.9, 2015‟de ise

%43.3 seviyelerine ulaĢmıĢtır. Bu, fiyatların 1996 yılından sonra en keskin yükseliĢi idi.

Sonuçta Ukraynalıların harcama gücü azaldı ve ekonomi neredeyse 90‟lı yıllara kadar geriledi. Ülke ekonomisinin birçok sektörü krize girdi, vatandaĢlar eski yaĢam standartlarının altında kalmak mecburiyetiyle karĢılaĢtılar¹⁰².

Bu süreçte ülkenin dıĢ ticaret yapısı ve coğrafi bileĢenleri de önemli ölçüde değiĢime uğramıĢtır. Bu değiĢimi aĢağıdaki gibi ortaya koymak mümkündür. Bu süreçte Ukrayna dıĢ ticaretinde Doğu ülkelerinin rolü azalarak, Batı‟ya bir kayma yaĢanmıĢtır.

AB artık Ukrayna‟nın esas ticaret ortağı konumuna gelmiĢtir. Bununla birlikte, ülkeler bazında baktığımız zaman, Rusya ve Çin‟in hala ilk sıralarda olduğunu görüyoruz. Aynı

100 Kakuyu Pribıl Natorgovala Ukraina Za 26 Let Nezavisimosti, 10 Ağustos 2017, http://dengi.ua/finance/300091-Kakyu-pribil-natorgovala-Ykraina-za-26-let-nezavisimosti.

(10.02.2018).

101 Jeopolitik ÇalıĢmalar Ġçin Bağımsız Analitik Merkezi, Vneşnetorgovıye Otnoşeniya Ukrainı:

polojeniye, razvitiye, opasnosti i riski, 16 Mayıs 2014, http://bintel.com.ua/ru/article/vneshekonom/.

(11.02.2018).

102 Kapital Dergisi, Kak İzmenilas Jizn Ukraintsev Za Godı Nezavisimosti, 22 Ağustos 2016, https://www.capital.ua/ru/publication/72871-kak-izmenilas-zhizn-ukraintsev-za-gody-nezavisimosti.

(11.02.2018).

89

zamanda, Rusya ve Ukrayna arasındaki ticari kısıtlamalar nedeniyle her dönem Rusya ve Ukrayna arasındaki ticaret hacmi giderek azalmaktadır.

2016 yılında Ukrayna ürünlerinin esas üç ithalatçısı Rusya (%8.5), Çin (%7.9) ve Mısır (%6.5) olmuĢtur. Bir sene önce bu üçlü biraz farklı idi: üçüncü sırada %7.3‟lük oranla Türkiye yerleĢmiĢti, Mısır ise dördüncü sırada idi. Rusya‟nın oranı da daha yüksekti, o dönem Rusya Ukrayna ürünlerinin %11.8‟ni ithal ediyordu. 2016 yılında AB ile olan toplam ticaret değeri arttı. BDT ülkelerinin oranı ise aksine geriledi, düĢüĢün esas nedeni ise Rusya ile olan iliĢkilerin kötüleĢmesiydi. Ama diğer BDT ülkeleriyle olan ticarette de gerileme gözlenmektedir. Mesela, Beyaz Rusya ve Moldova‟dan ithalat artsada, bu ülkelere yapılan ihracat azalmıĢtır. BDT ülkeleri arasında en büyük düĢüĢ Kazakistan‟la gerçekleĢtirilen ticarette gerçekleĢmiĢtir. 2016 yılında azalma oranı %47.9‟a ulaĢtı. Ukrayna Ekonomik Kalkınma ve Ticaret Bakanlığının açıklamasına göre, Kazakistan da dahil olmakla Kafkasya ve Orta Asya‟ya yapılan ihracattaki düĢüĢ yıl baĢında Rusya tarafından uygulanan transit kısıtlamalarından kaynaklanmıĢtır¹⁰³.

Ukrayna Devlet Ġstatistik Komitesi‟nin raporuna göre, AB ve Ukrayna arasındaki Ortaklık AnlaĢması‟nın (1 Ocak 2016) yürürlüğe girmesinden bir yıl sonra, Ukrayna‟nın AB‟ye ihracatında artıĢ yaĢanmıĢtır. Söz konusu artıĢ oldukça mütevazi olmasına rağmen (+ %3.7), Ortaklık AnlaĢması‟nın ve özellikle AB ile Ukrayna arasında Serbest Ticaret Alanının kurulması ülke için faydalı olduğu muhakkaktır.

Dünyanın diğer bölgelerine yapılan ihracatın azaldığı (%8.9 oranında) bu dönemde, AB ile ticari iliĢkilerin güçlenmesi ülke ekonomisi için bir çıkıĢ olmuĢtur. Sonuçta, Ukrayna toplam ihracatının %37,1‟lik kısmını AB ülkelerine gerçekleĢtirmekte ve bu AB‟ni Ukrayna‟nın en önemli ticari partneri konumuna taĢımıĢtır. AB ile kurulan serbest ticaret alanının gümrüksüz ticaret imkanı sağlaması sonucunda, ticaret hacmi %8.1 oranında artmıĢtır. 2014 yılından bu yana Ukrayna‟nın AB‟ne yaptığı sanayi ihracatının

%94.7‟si ve gıda ihracatının ise %83.4‟ü AB pazarına gümrükten muaf olarak gerçekleĢtirilmektedir¹⁰⁴.

103 Kapital Dergisi, Glavnıye Torgovıye Partnerı Ukrainı – Rossiya i Kitay, 17 Haziran 2016, https://www.capital.ua/ru/publication/69332-glavnye-torgovye-partnery-ukrainy-rossiya-i-kitay.

(12.02.2018).

104 Torgovıye Otnoşeniya mejdu Ukrainoy i ES, 6 Kasım 2017, http://slovakiainvest.ru. (13.02.2018).

90

2017 yılında Ukrayna toplam 159 ülke ile ticaret iĢlemleri gerçekleĢtirdi: 158 ülkeye mal ihrac edildi ve 155 ülkeden de ithalat yapıldı. 2017 yılının rakamlarına bakarsak, toplamda 43.2 milyar ABD doları tutarında ihracat yapıldı, ithalat ise 49.6 milyara vardı. Bu da Ukrayna‟nın 2017 yılını 6.3 milyar ABD doları tutarında ticari açıkla kapatmasına neden oldu. Aynı durum 2018 yılı için de geçerlidir. Bu yılda ihracat hacmi %9 oranında artarak, 47 milyara ulaĢtı. Aynı zamanda ithalat hacminde de

%15‟lik bir oranla artım gerçekleĢti ve toplam ithalat hacmi 56.8 milyara ulaĢtı. Böyle bir durumda ticari açık da artarak 9.5 milyar ABD doları seviyesine ulaĢtı¹⁰⁵.

Her ne kadar ihracat hacminde artıĢ gözlense de son yıllarda ticaret açığı artıĢ göstermektedir. Mesela, 2016 yılının aynı döneminde bu rakam -2.9 milyar ABD dolarına eĢit idi se, 2017 yılında artarak -4.6 milyara ulaĢmıĢtır. Devlet Ġstatistik Kurumu‟nun verilerini incelersek, Ukrayna‟nın her sene ithal ettiği ürün çeĢidinin artırdığını görebiliriz. Tüketici açısından bakıldığı zaman, bu sevindirici bir olaydır.

Ancak ekonomi açısından bu hiç de iyi bir durum değil, çünkü ihracat ve ithalat arasındaki fark ithalata doğru kayıyor ve ticaret açığı meydana geliyor. Bunun için yerli ihracatçılar kolay olmayan, ancak umut verici ve talep açısından ilginç piyasalara yönelmeye baĢlamıĢtır. Bu dönemde Türkiye‟ye yapılan ihracatın miktarı %18.7, Hindistan‟a %31.7, Çin‟e %1.4 ve BirleĢik Arap Emirlikleri‟ne %37.3 oranında artmıĢtır¹⁰⁶.

Ukrayna ihracatında en önemli yeri tutan ürünleri de incelememiz gerekir. Genel olarak, Ukrayna ekonomisi en büyük kazancı metalurji ürünleri (2017 yılı verilerine göre 8.7 milyar ABD doları), tarımsal ürünler (8.1 milyar), yağlar (4.1 milyar), makine imalatı ürünleri (3.8 milyar) ve gıda ürünleri (2.5 milyar) ihracatından elde ediyor.

Ancak 2017 yılında kalay (+ %64), çinko (+ %60) ve bakır (+ %158) ihracatı da büyük oranlarda artmıĢtır. ArtıĢ gözüken ürünler tek bunlarla sınırlı kalmamıĢtır. Örneğin, mineral yakıt ihracatı %56, barut ve patlayıcı ihracatı ise %35 oranında büyüdü.

YurtdıĢına daha fazla kürk (+ %51), et, balık, tahıl, un ve kimyasal ürünler ihrac

105 Za God v Ukraine İmport Prevısil Eksport Poçti na 10 Milyardov, 9 Ocak 2019, https://strana.ua/news/180287-za-2018-hod-v-ukraine-import-prevysil-eksport-na-20-protsentov-ili-9-5-mlrd.html. (13.02.2018).

106 Kakuyu Ukrainskuyu Produktsiyu Pokupayut Za Granitsey?, 27 Ocak 2017, https://delo.ua/econonomyandpoliticsinukraine/kakuju-ukrainskuju-produkciju-pokupajut-za-granicej-i-kakie-pers-327484 (13.02.2018).

91

edilmeye baĢlandı. Parasal değerine bakarsak, Rusya‟yı saymamak Ģartı ile, en büyük gelir Polonya (2.22 milyar), Türkiye (2 milyar) ve Ġtalya‟dan (1.9 milyar) sağlandı. Ama yine de, bu ülkelerin çoğundan yapılan ithalat ihracatı geride bırakmıĢ ve ticaret açığı verilmiĢtir.

AB‟nin Ukrayna ürünlerine olan ilgisi çeĢitli ve bazen de oldukça beklenmeyen bir Ģekildedir. Mesela, Büyük Britanya‟nın Ukrayna‟dan ithal ettiği tüm ürünlerin

%45‟ni izole edilmiĢ kablolar oluĢturuyor. Almanya da Ukrayna‟dan genelde kablo, boru ve cevher ithal etmektedir.

2017 yılında Ukrayna en büyük ticaret fazlasını Mısır ve Hindistan‟la ticarette sağlamıĢtır. Mesela, Mısır‟dan 62.6 milyon ABD doları tutarında ithalat yapıldı, ihraç edilen ürünlerin değeri 1.5 milyardı. Hindistan‟a ise 4.5 milyonluk ithalata karĢın 1.8 milyarlık ihracat gerçekleĢtirilmiĢtir. Ġhracatı GeliĢtirme Bürosunun verilerine göre, Ukrayna‟dan, Hindistan‟a genelde ayçiçek yağı, buğday, fasülye ve diğer sebzelerin yanında amonyak ve diğer mineral gübre türlerinin de ihracatı yapılmaktadır.

Aslında, Ukrayna‟dan tarım ve gıda ürünleri tüm kıtalara ihraç edilmektedir.

Ukrayna‟da üretilen un geçtiğimiz yılda Ġsrail ve Filistin, Moldova ve Endonezya, Azerbaycan, Sierra Leone, Angola, Benin, Kamboçya, Ruanda, Nijerya, Libya, Irak ve diğer ülkelere satıldı. Aynı zamanda, ihracata yönelen unun %50‟sinden fazlası Kuzey Kore‟ye gönderildi. Ġlgiyi çeken bir ülke de Arjantin‟dir. Buraya metalurji ürünlerinden hariç, buzdolabı ve sandalye ihracatı yapılıyor. Japonya‟ya en çok tütün ürünleri satılıyor. Gana‟ya Ukrayna‟dan dondurma, Tanzanya‟ya Ģarap, Ġsveç‟e ise yatlar ihraç ediliyor¹⁰⁷.

Diğer BDT ülkelerinde de gözlendiği gibi Ukrayna da ihracat pazarlarını geniĢletme çabası içindedir. Bu aslında oldukça anlaĢılır bir durum olarak değerlendirilebilir. Çünkü, ekonomik yapı ve sahip olunan teknolojik birikim düzeyi itibariyle birbirine benzer ve ikame özellikleri taĢıyan ülkeler arası ticaretin geliĢtirilmesi oldukça güçtür. Ticaretin geliĢebilmesi için ekonomilerin tamamlayıcılık iliĢkisi içinde olmaları önemlidir.

107 İmport Ukrainı: Samıye Popularnıye i Neojidannıye Tovarı, 27 Aralık 2017, https://www.segodnya.ua.

(16.02.2018).

92

Ukrayna ihracat pazarının geniĢletilmesi ve ihraç ürünlerinin sayısını artırma çabası içindedir. Bu çaba çerçevesinde oluĢturduğu teĢvik sistemini aĢağıdaki gibi açıklamak mümkündür.