2.3. AVRUPA BİRLİĞİ GÖÇ VE İLTİCA MÜKTESEBATI
2.3.1. Düzenli Göç Alanında AB Müktesebatı
AB müktesebatı içinde ilk olarak iki önemli düzenlemede üçüncü ülke vatandaşlarının entegrasyonuna yönelik önemli sayılabilecek ifadelere yer verilmiştir. 29 Haziran 2000 tarihli 200/43/EC sayılı “Irk ve etnik kökene bakılmaksızın kişiler arasında eşit yaklaşım ilkesinin uygulanmasına dair Konsey Yönergesi” ve 27 Kasım 2000 tarihli 2000/78/EC sayılı “İstihdam ve çalışmada eşit muamele koyan Konsey Yönergesi” üçüncü ülke vatandaşlarını da kapsayacak şekilde ırk ve etnik kökene dayalı olarak ayrımcılığa kesinlikle karşı çıkılmış ve Birlik genelinde ayrımcılığın yapılması yasaklamıştır. Ancak her iki yönergede bu hükmün uyruğa dayalı muamele farklılıklarını kapsamayacağı yönünde şerh konmuştur.110
AB düzeyinde bütün üye devletler tarafından verilecek ikamet izinlerinin tek tipte olması için 13 Haziran 2002 tarihinde 1030/2002 tarihli “Üçüncü ülke vatandaşlarına yönelik tek tip ikamet izni formatına ilişkin Konsey Tüzüğü” çıkarılmıştır. Tüzükle üçüncü ülke vatandaşlarına verilecek ikamet izinlerinde bir standart oluşturulmaya çalışılmıştır. Tüzükte ikamet izinlerinin nasıl olması gerektiği
110
Fazıl Aydın (Ed.), Çalışma Mevzuatı İle İlgili Avrupa Birliği Direktifleri, T.C Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yayın No:11, Ankara 2014, s.189, 196.
53
açıklanmıştır. Tüzük'te birlik vatandaşlarının ailelerinin serbest dolaşım hakkına sahip olanlar, Avrupa Serbest Ticaret Antlaşması ve Avrupa Ekonomik Alanı Antlaşması'na taraf olan devletlerin vatandaşların ikamet izninden muaf oldukları belirtilmiştir.111
AB'de düzenli göç alanında gerçekleştirilen en önemli yasal düzenlemelerden biri 2003 yılında kabul edilen 2003/86/EC sayılı “Aile birleşimi hakkı ile ilgili Konsey Yönergesi”dir. Yönerge ile AB düzeyinde aile birleşimi hakkıyla ilgili ortak kuralların belirlenmesi amaçlanmıştır. Yönerge'nin 3. maddesine göre herhangi bir üye devletten en az bir yıl süreli ikamet izni veya uzun süreli ikamet iznine sahip olan üçüncü ülke vatandaşlarının ve mülteci statüsü ile kalan kişilerin üçüncü ülke vatandaşı olan aile bireylerine bu hak tanınmaktadır. Bu hak AB vatandaşlarının aile bireyleri, mülteci statüsü henüz tanınmamış ve durumuyla ilgili kararı henüz kesinleşmemiş kişiler için geçerli değildir. Yönergenin 4. maddesinde ise üçüncü ülke vatandaşı kişinin eşinin, küçük çocuklarının, evlat edindiği çocuklarının, velayetinin kendisinde bulunduğu çocuklarının bu haktan faydalanabileceği belirtilmiştir. Yönerge ergenlik yaşının altında bulunan ve evli olmayan kişileri çocuk olarak tanımlamıştır. Ancak sağlık sorunları olan erginlik yaşının üzerindeki çocuklarda bu haktan yararlanabilir. Ayrıca evlilik dışı doğan çocuklar ve üçüncü ülke vatandaşı kişinin ve eşinin bakmakla yükümlü olduğu birinci derece üstsoy akrabaları da aile birleşimi hakkından faydalanabilir. Aile birleşimi başvuruları üçüncü ülke vatandaşı veya aile bireyleri tarafından yapılabilir. Başvuruda aile bağlarının belgelerle ispatlanması ve destekleyici olan üçüncü ülke vatandaşının ailesinin bakımını üstleneceğinin taahütünü vermesi zorunludur.112
Düzenli göç alanında düzenlenen bir diğer önemli yasal düzenleme 25 Kasım 2003 tarihinde kabul edilen 2003/109/EC numaralı “Uzun dönemli ikamet eden
111 Council Regulation (EC) No 1030/2002 of 13 June 2002 Laying Down A Uniform Format For
Residence Permits For Thisd-Country Nationals, 2002, http://eur- lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2002:157:0001:0007:EN:PDF (12.12.2016).
112 Council Directive 2003/86/EC of 22 September 2003 On The Right To Family Reunification,
2003, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:251:0012:0018:en:PDF (12.12.2016).
54
üçüncü ülke vatandaşlarının durumu hakkında Yönerge”dir. Yönerge, Tampere Zirvesi'nde alınan ayrımcılığın önlenmesi ve üçüncü ülke vatandaşlarının haklarının, birlik vatandaşlarının haklarına yakınlaştırılması kararının uygulanabilmesi için düzenlenmiştir. Yönergeye göre uzun süreli ikamet statüsünün kazanılabilmesi için ilk şart olarak üçüncü ülke vatandaşının 5 yıl kesintisiz ve yasal olarak üye ülkelerden birinde ikamet etmesi gerekmektedir. Ancak 5 yıllık sürenin hesaplanmasında ard arda 6 ayı ve toplamda 10 ayı geçmeyecek şekilde birlik dışındaki ülkelerde bulunma gibi bir esneklik getirilmiştir.
Yönerge ile uzun süreli ikamet sahibi olan kişilerin başka bir üye devlette de oturum iznine sahip olduğunu belirtmiştir. Ancak başka bir üye devletten iş teklifi aldığında ve o devlet tarafından kabul edildiğinde o devlete gidebilir. Yönerge bu konuda üye devletlere 5 yıllık ikamet süresinin dışında kendi kriterlerinin getirebilme imkanı vermiştir. Üçüncü ülke vatandaşı kişi uzun süreli ikamet izni aldığında 2003/86/EC sayılı yönerge kapsamındaki aile üyeleri de 5 yıllık süre koşulu aranmadan aile birliğinin sağlanması için bu haktan faydalanabilir. Uzun süreli ikametten mülteci ve ikincil koruma sahibi kişilerin faydalanamayacağı Yönerge'de belirtilmiştir. 113
AB'nin eğitim alanındaki hedeflerinin gerçekleştirilebilmesi için 13 Aralık 2004 tarihli ve 2004/114/EC sayılı “Öğrenim, öğrenci değişimi, ücretsiz staj yada gönüllü hizmet amacıyla gelen üçüncü ülke vatandaşlarının ülkeye kabul koşullarına ilişkin Yönerge” kabul edilmiştir. Yönerge üç aydan fazla bir süre için kalacak kişilere uygulanmaktadır. Yönerge ile yüksek öğrenim, orta öğretim öğrencileri, gönüllü stajyerler ve gönüllü hizmet edenler diye dört kategoriye ayırmış, her kategori için farklı kabul koşulları belirlemiştir. Yüksek öğrenim öğrencilerine ilişkin hükümlerin uygulanması devletler için zorunluyken diğer kategoride bulunan kişiler için belirlenen hükümlerin uygulanması devletlerin inisiyatifine bırakılmıştır. Yönerge üye devletlerde öğrenim görecek üçüncü ülke vatandaşlarının kabulü için
113 Council Directive of 25 November 2003 Converning The Status Of Third-Country Nationals Who
are Long-Term Residents, 2003, https://www.easo.europa.eu/sites/default/files/public/Longtermresidency-EN.pdf (13.12.2016).
55
eğitim alınacak dile hakim olma, sağlık sigortalarının bulunması, geçimini ve gidiş- geliş ücretlerini karşılama şartlarını koymuştur.114
Bilimsel araştırma yapacak olan üçüncü ülke vatandaşlarına ilişkin kabul koşulları 13 Aralık 2005 tarihli ve 2005/71/EC sayılı Yönerge ile belirlenmiştir. Yönerge, bilimsel araştırma yapacak olan üçüncü ülke vatandaşlarının üye ülke tarafından tanınan bir araştırma kurumu ile antlaşmasının bulunmasını, kişinin mesleki yeterliliğe sahip olmasını ikamet süresince yeterli mali kaynağının ve sağlık sigortasının bulunması şartlarını getirmiştir. Bilimsel araştırma yapacak kişilere en az bir yıllık ikamet izni verilmesi, araştırma süresinin bir yıldan az olması halinde ise araştırma süresi kadar ikamet izni verilmesi belirlenmiştir. Ayrıca araştırma yapacak kişinin aile üyelerine de araştırma yapacak olan üçüncü ülke vatandaşına verilecek ikamet izni süresi kadar izin verilmesi Yönerge'de vurgulanmıştır.115
AB'yi yüksek vasıflı kişiler için çekici hale getirebilmek için 25 Mayıs 2009 tarih ve 2009/50/EC sayılı “Üçüncü ülke vatandaşlarının yüksek vasıflı işlerde çalışmaları amacıyla kabul ve ikametlerine ilişkin Yönerge” kabul edilmiştir. Yönerge ile üçüncü ülke vatandaşı yüksek vasıflı kişiler için “Mavi Kart” adında yeni bir oturum izni getirilmiştir. Kabul koşulu olarak; en az 1 yıl geçerliliği olan bir iş sözleşmesinin veya bağlayıcı bir iş teklifine sahip olunması, yüksek vasıf gerektiren çalışma alanında belgeye sahip olunması belirtilmiştir. Mavi kart başvurusunu kişinin kendisi yapacağı gibi işveren tarafından da yapılabilmektedir. Başvurunun kabul edilmesi halinde üçüncü ülke vatandaşı yüksek vasıflı kişiye 1-4 yıl arasında geçerli Mavi Kart verilmektedir.116
114
Council Directive of 13 December 2004 On The Conditions of Third-Country Nationals For The Purposes Of Studies, Pupil Exchange, Unremunerated Training Or Voluntary Service, 2004, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32004L0114&from=EN (13.12.2016).
115 Council Directive of 12 October 2005 On a Specific Procedure For Admitting Third-Country
Nationals For The Purposes Of Scientific Research, 2005, http://eur-lex.europa.eu/legal- content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32005L0071&from=EN (13.12.2016).
116 Council Directive 2009/50/EC of 25 May 2009, On The Conditions Of entry and Residence Of
Third-Country Nationals For the Purposes Of Highly Qualified Employment, 2009, http://eur- lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32009L0050&from=EN (13.12.2016).
56
AB ortak vize konusunda uyumlaştırma amacıyla 13 Haziran 2009 tarih ve 810/2009 tarihli “Vizeler konusunda topluluk yasası oluşturan Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü”nü kabul etmiştir. Tüzük ile Schengen vizesi, havaalanı transit vizesi, etiket vize, sınırlı devlet geçerliliği olan vize diye dört farklı vize çeşidi tanımlanmıştır. Schengen vizesi, Schengen ülkelerinin tamamına giriş hakkı vermektedir. Sınırlı devlet geçerliliği olan vize ise bir veya birden fazla devlette geçerli olan ancak üye ülkelerin tamamında geçerliği olmayan vize olarak tanımlanabilir. Tüzük vize başvurularının konsolosluklara yapılacağını ve vize ile üye devletlerde son altı ayda en fazla üç ay kalınabileceğini belirtmiştir. 117
13 Aralık 2011 tarih ve 2011/98/EU sayılı “Üçüncü ülke vatandaşlarının üye ülke sınırları içinde çalışmalarına ve ikametlerine ilişkin tek izin için tek başvuru prosedürüne ve üye ülkelerde yasal olarak ikamet eden üçüncü ülke vatandaşı çalışanlarına ilişkin ortak kurallara ilişkin Yönerge” üçüncü ülke vatandaşı kişiler için çalışma ve oturma izinlerinin tek bir belgede birleştirilmesi ve prosedürlerin kolaylaştırılması amacıyla çıkarılmıştır. Yönerge tek başvuru, tek izin ve eşit muamele hakkı diye üç bölüme ayrılmıştır. Tek izinle kişilerin çalışma ve ikamet izinlerinin tek bir belgede toplanmasını, tek başvuru ile de çalışma ve ikamet izni için tek başvuru yapılması amaçlanmıştır. Yönergenin üçüncü bölümünde ise üçüncü ülke vatandaşlarına bulundukları üye ülkede çalışma koşulları, sendikalara üye olma, eğitim ve mesleki eğitim hakkı, niteliklerin tanınması, sosyal güvenlik, vergi indirimleri mal ve hizmetlere erişim ve istihdam ajansları tarafından sağlanan hizmetlere erişim konularında AB vatandaşlarına sağlanan haklarla eşit haklara sahip olmaları amaçlanmıştır. 118
117 Regulation (EC) No 810/2009 Of The Europan Parliament And Of The Council of 13 July 2009,
Establishing a Community Code on Visas (Visa Code), 2009, http://eur- lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:243:0001:0058:en:PDF (13.12.2016).
118
Directive 2011/98/EU Of The Europan Parlıament And Of The Council of 13 December 2011 On a Single Application Procedure For a Single Permit For Third-Country Nationals To Reside And Work İn the Terriroty Of a Member State And On a Common Set Of Rights For Third-Country Workers Legally Residing İn a Member State, 2011, http://eur- lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:343:0001:0009:EN:PDF (14.12.2016).
57