Dünyadaki KomĢuluk Örnekleri

1981-82 yılları arasında yaĢanan ekonomik durgunluğun ardından 1980‟ler üretim ve ticarette devamlı bir büyümeye ve dünya ekonomisinde daha fazla entegrasyona sahne olmuĢtur. Kaynak kullanımındaki verimi ve ekonomik büyümeyi sağlamak için piyasa prensiplerine odaklanılmıĢtır. Sanayi ülkelerinde, mali piyasaları ve doğrudan yabancı yatırımı liberalleĢtirmek, kamu iĢletmelerini özelleĢtirmek ve özellikle ulaĢım ve iletiĢim sektörlerindeki hizmetlerde devlet faaliyetlerini azaltmak adına atılan adımlardan en göze çarpanı politikalardaki tutum değiĢiklikleridir. GeliĢmekte olan ülkeler, dıĢa dönük, piyasa odaklı politikaları tercih ederek, ticaret rejimlerini liberalleĢtirmek ve ekonomilerini uluslararası rekabete açmak için adımlar atmıĢlardır. Verimliliğe destek olan, daha rekabetçi ve değiĢken dünya ticaret ortamında pazar eriĢiminin bir garantisi olarak bölgesel entegrasyonlara da ilgi gösterilmiĢtir (Kelly and McGuirk, 1992:1).

Coğrafi ve kültürel yakınlık, ekonomik gereksinimler ve ortak pazar avantajları ülkeler arası entegrasyonlar için itici güç durumundadır. Bugün dünya ticaretinin 2/3 gibi bir bölümü TRĠADE olarak adlandırılan NAFTA, AB15 ve JAPONYA-KORE üçlü kutbu tarafından gerçekleĢtirilmektedir (Oğuz, 2003:3). Amerika BirleĢik Devletleri (ABD), Kanada, Çin, Japonya, Almanya ve Fransa gibi bu kutba dâhil büyük ekonomilerin çoğunun ekonomik ve ticari iliĢkileri incelendiğinde, söz konusu ülkelerin komĢu ülkeler ile yapılan ticaretin toplam ticaretleri içinde ağırlıklı bir yer tuttuğu görülmektedir.

Aynı coğrafyayı paylaĢan ve birbirine komĢu olan ülkelerin oluĢturdukları ekonomik birleĢme Ģekilleri: Serbest Ticaret Bölgesi, Gümrük Birliği, Ortak Pazar, Ekonomik Birlik ve Siyasi Birlik Ģeklindedir.

Serbest ticaret bölgesi, ülkelerin birbirleriyle olan serbest ticaretinin önündeki kota ve tarife gibi engelleri kaldıran bir anlaĢmadır. Buna karĢın üçüncü ülkelerle olan ticari iliĢkilerinde ortak bir yükümlülük altına girmezler. Her ülke kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmekte serbesttir. Avrupa Birliği ülkelerinin birlik dıĢında kalan diğer ülkelerin oluĢturmuĢ olduğu EFTA (Avrupa Serbest Ticari Bölgesi) bunun bir örneğidir.

Gümrük birliği ise, serbest ticaret bölgesinin bir adım ilerisidir. Ülkeler hem kendi aralarındaki ticaretin önündeki engelleri kaldırırken hem de üçüncü ülkelere karĢı ortak bir gümrük taifesi uygulama yoluna gitmektedirler. Gümrük birliği için ABD, Kanada ve Meksika‟nın bir araya gelerek oluĢturduğu NAFTA örnek verilebilir.

Ekonomik birleĢme Ģekillerinden bir diğeri de ortak pazardır. Ortak pazarda ülkeler arasında üretim faktörlerinin (sermaye, emek, teĢebbüs vb.) de serbest dolaĢımı sağlanmaktadır (Sarı, 2005:119).

Serbest ticaret bölgesi, gümrük birliği ve ortak pazardan daha ileri bir safha olan ekonomik birleĢme sürecinin son aĢaması olan ekonomik birlik, ulusal politikaların uyumlaĢtırılmasını ve para, maliye, sosyo-ekonomik gibi birçok alanda ortak politika izlemeyi kapsamaktadır. Bu politikaların bazıları ülkelerin yapısal sorunlarını çözmeye ve makro ekonomik politikaların uyumlaĢtırılmasına yönelik iken; bazıları ise birlik üyeleri tarafından alınması ve uygulanması gereken hususları teĢkil etmektedir. Bütün bunlarla birlikte ekonomik birlik aynı zamanda ülkelerin kendi ulusal hâkimiyet alanlarında vermek zorunda oldukları birtakım tavizleri de içinde bulundurmaktadır. Günümüzde ortak pazarın ve ekonomik birliğin en belirgin örneği Avrupa Birliği‟dir. Entegrasyon hareketlerinin doğal sonucu olarak ülkeler arasında siyasi yakınlaĢmalar da doğmaktadır. Günümüzde oluĢan ekonomik birliklerin hiçbiri siyasi bütünlüğe henüz ulaĢamamıĢtır. Ekonomik birlikler ortak bir geçmiĢe ve ortak ekonomik çıkarlara dayanmadığı sürece siyasi bütünlük tam anlamıyla sağlanamayacaktır (Ertürk, 1993:9).

1994 yılının ocak ayında iĢlerlik kazanan NAFTA, ABD, Kanada ve Meksika arasındaki sanayi ve tarım ürünleri ticaretini olumsuz yönde etkileyen tarife ve tarife dıĢı engellerin kaldırılması amacıyla kurulmuĢtur. AnlaĢma, 11,5 trilyon ABD Doları tutarında GSYĠH oluĢturan bir Serbest Ticaret Alanı meydana getirmektedir. BaĢta motorlu araçlar olmak üzere pek çok sanayi dalındaki üretim yapılarının entegre olmasının etkisiyle Kanada, Amerika BirleĢik Devletleri‟nin en önemli ticaret ortağı olmuĢtur. Meksika ise, NAFTA‟ya dâhil olmasının ardından, Amerika BirleĢik Devletleri için Kanada‟dan sonra dıĢ ticarette ikinci önemli ülke haline gelmiĢtir (Benli 2004:5).

BirleĢmiĢ Milletler Uluslararası Ticaret Merkezi COMTRADE veri tabanının 2008 verilerine göre, Amerika BirleĢik Devletleri‟nin 1,3 trilyon ABD Doları tutarındaki toplam ihracatında, Kanada 261 milyar ABD Doları ile ikinci sırayı;

Meksika ise 152 milyar ABD Doları ile üçüncü sırayı almıĢtır. Amerika BirleĢik Devletleri‟nin dünyaya yaptığı toplam ihracat içerisinde -yaklaĢık değerlerle- Kanada yüzde 20 Meksika yüzde 12 Çin ve Japonya ise yüzde 5 paya sahiptirler. Amerika BirleĢik Devletleri‟nin 2008 yılında bütün dünya ülkelerinden yaptığı toplam ithalat değeri ise, 2,1 trilyon ABD Doları‟dır. Ġlk sırayı 356 milyar ABD Doları ile Çin, ikinci sırayı 339 milyar ABD Doları ile Kanada alırken, üçüncü sırayı 218 milyar ABD Doları ile Meksika almıĢtır. Bu ülkelerin yapılan toplam ithalatın içerisindeki payları ise sırasıyla, Çin yüzde 16 Kanada yüzde 15 Meksika yüzde 10 Ģeklindedir. Ġthalatta dördüncü ülke olan Japonya‟nın payı ise yüzde 7‟dir.

Dünyanın diğer büyük ekonomilerinin içinde bulunduğu Asya‟da yer alan ve birbirine komĢu olan Kazakistan, Çin Halk Cumhuriyeti, Kırgızistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan ve Özbekistan‟ın ġanghay ĠĢbirliği Örgütü adı altında bir bölgesel entegrasyon oluĢturduğu görülmektedir. 15 Haziran 2001‟de kurulan bu örgütün temel amaçlarını karĢılıklı güveni ve iyi komĢuluğu sağlamlaĢtırmak; ticaret, ekonomi, savunma, çevre, kültür, eğitim, enerji ve ulaĢım gibi ortak çıkar alanlarında etkili iĢbirliği yapmak; ortak pazar oluĢturarak, bölgedeki yatırım, mal, hizmet ve iĢgücü pazarının geliĢimine katkı sağlamak Ģeklinde saymak mümkündür (www.aysam.gen.tr/yay_news.php?newsid=207) (30.04.2010).

BirleĢmiĢ Milletler Uluslararası Ticaret Merkezi COMTRADE veri tabanının 2008 yılı verilerine göre Çin‟in toplam ihracatının değeri 1,4 trilyon ABD Doları ve toplam ithalatının değeri 1,1 trilyon ABD Doları‟dır. Çin‟in ihracatında Amerika BirleĢik Devletleri 253 milyar ABD Doları ile ilk sıradadır. Hong Kong 191 milyar ABD Doları ile ikinci, Japonya ise 116 milyar ABD Doları ile üçüncü sıradadır. Dördüncü ve beĢinciliği sırasıyla 74 milyar ABD Dolar ile Güney Kore ve 33 milyar ABD Doları ile Rusya izlemektedir. 2008 toplam ithalat değeri ise 1,1 trilyon ABD Doları‟dır. Toplam ithalatın 151 milyar ABD Dolarlık kısmını Japonya, 112 milyar ABD Dolarlık kısmını Güney Kore oluĢturarak ilk iki sırayı almıĢlardır (http://comtrade.un.org/) (10.02.2010)

Asya kıtasında Doğu Asya komĢu ülkelerinin (Filipinler, Malezya, Tayland, Endonezya ve Singapur) 1967 yılında, bölgesel büyümeye ve ticarete ivme kazandırma, toplumsal ve kültürel geliĢimi sağlama gibi amaçlar ile kurduğu Güneydoğu Asya

Uluslar Birliği (ASEAN) de komĢuluğu ve ortak çıkarları korumak adına kurulan entegrasyonlara örnek verilebilir.

1951 yılında Fransa, Almanya, Belçika, Ġtalya, Lüksemburg, Hollanda tarafından kurulan ve bugünkü Avrupa Birliği‟nin temelini oluĢturan Avrupa ve Kömür Çelik Topluluğu‟nun kuruluĢ felsefesine baktığımızda da komĢularla bölgesel bütünleĢme, ortak çıkarların korunması, sınırların güvenliği, karĢılıklı ticarette engellerin kaldırılarak geliĢtirilmesi ve ortak pazar oluĢturma gibi amaçların olduğunu görebiliriz. Bugün Avrupa Birliği‟nde yer alan yirmi yedi ülkenin dıĢ ticaretlerinin toplam hacimlerinde komĢu ülkelerin payları yüksektir.

Hem ekonomisi ile hem de sanayisi ile geliĢmiĢ devletler arasında yer alan Almanya‟nın BirleĢmiĢ Milletler Uluslararası Ticaret Merkezi COMTRADE veri tabanının 2008 yılı verilerine göre toplam ihracatı 1,4 trilyon ABD Doları‟dır. Ġhracatında, komĢularından olan Fransa 143 milyar ABD Doları ile ilk sırada yer almaktadır. Fransa‟yı 105 milyar ABD Doları ile Amerika BirleĢik Devletleri takip etmektedir. Almanya‟nın ihracatında ilk onda yer alan komĢularının payı ise yaklaĢık değerleri ile Ģu Ģekildedir: Fransa yüzde 10, Ġngiltere yüzde 7, Hollanda yüzde 7, Avusturya yüzde 5, Belçika yüzde 5, Polonya yüzde 4 ve Ġsviçre yüzde 4‟tür. Almanya‟nın 1,2 trilyon ABD Doları olan toplam ithalatında da iki sınır komĢusu Hollanda ve Fransa ilk iki sıradadır. Hollanda 106 milyar ABD Doları ve yüzde 9‟luk bir payla birinci; Fransa ise 98 milyar ABD Doları ve yüzde 8‟lik bir pay ile ikinci sıradadır (http://comtrade.un.org/) (10.02.2010).