DÜNYADAKİ BAŞLICA ALTIN BORSALARI

Altının stratejik önem taşıyan bir mal ve uluslararası bir rezerv aracı olması nedeniyle dünyadaki pek çok piyasada altın borsalarının mal borsalarından ayrı olarak yapılandıkları görülmektedir. Bunlar altın ve kıymetli maden borsaları olarak adlandırılan (Gold-Precious Metal Exchange) ve 24 saat faaliyet gösteren evrensel borsalardır. Dünya borsaları içerisinde ağırlığı en fazla olan başlıca altın borsaları şunlardır:

 Londra Altın Borsası  Zürih Altın Borsası  New York Altın Borsası  Hong Kong Altın Borsası  Tokyo Altın Borsası

2.8.1. Londra Altın Borsası

Londra, yıllar boyunca dünya altın ticaretinin merkezi olmuştur. Bank of England’ın tek temsilcisi durumundaki N.M. Rotshchild firması, I. Dünya Savaşı sonuna kadar Güney Afrika altınlarını tek elden ve sabit fiyatla elde etmiştir. 1919’da beş İngiliz şirketinin katılımıyla (N.M. Rotshchild, Mocatta Goldsmid, Johson Matthey, Sharps Pixley, Samuel Montagu) kurulan Londra Külçe Borsası, bugün Johson Matthey dışında faaliyetini sürdürmektedir.

115

Bu borsanın dünya altın ticaretindeki en önemli etkisi fixing (fiyat sabitleme) işlemi yapmasıdır.121 Tüm üyelerin belirlenen fiyatı kabul etmesi durumunda fiyat sabitlenmiş olur.122

Sabitleme işleminin sağladığı en önemli avantaj alış ve satış fiyatlarını çok dar bir aralık içinde oluşturmasıdır. Bu sadeye piyasa için basit bir altın fiyatı ortaya çıkmaktadır. Sabitlenmiş altın fiyatı dünyanın dört yanındaki yüksek hacimdeki altın alıcı ve satıcısı olan müşterilerin katılım ile oluşan bir fiyattır. New York Altın Borsasının futures (vadeli) altın işlemlerinde gösterdiği başarı, Avrupa’da da bir vadeli altın borsası kurulmasına sebep oldu. Böylece Londra Vadeli Altın Borsası 19 Nisan 1919’da kuruldu.123

Öte yandan, Avrupa Para Birliği’ne geçiş çalışmaları, AB’nin katma değer vergisi üzerinde yapacağı yeni düzenlemeler ve IMF’nin altın satışları Londra Altın Borsası’nın faaliyetlerini birinci dereceden etkileyen unsurlar olmaktadır.

2.8.2. Zürih Borsası

Zürih, günümüzde en önemli fiziksel altın merkezlerindendir. Çünkü Güney Afrika’dan ve eski SSCB ülkelerinden gelen altınların dünya altın tüketiminin yarısından fazla olduğu bilinmektedir. İsviçre, Amerika, Fransa ve Almanya’dan sonra dünyada en fazla rezervi olan ülkedir. İsviçre bankacılık sistemi, İsviçre’nin altın ticaretinde önemli merkezlerden biri olmasını sağlamıştır. İsviçre’de gerçekleşen tahmini yıllık altın ticareti 80-100 milyar Amerikan Doları kadardır. Zürih Borsası, altın işlemlerinde üç bankanın (Credit Suisse, Swiss Bank Corporation, Union Bank of Switzerland) günlük olarak açıkladığı ve resmi Zürih altın fiyatı olarak benimsenen altın fiyatını esas almaktadır. Ancak talebe göre ons başına 3-4 $’lık bir marj içinde alış-satış işlemleri gerçekleştirilmektedir.

121

İsa Coşkun, “Altın İç ve Dış Ticareti, Altın Borsası”, Vergi Dünyası, Sayı: 79, (Mart 1988), s.55. 122

İMKB, Dünya Altın Borsalarından Örnekler, Değerlendirme Raporu, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yayını, [t.y], s.55-56.

123

Timoty Green, The World of Gold, The İnside Story of Who Mines, Who Markets, Who Buys

116

Zürih Altın Borsasında işlem gören altın için minimum saflık oranı %99.5 kabul edilmektedir. Standart altın bar ağırlığının 350 ons ile 430 ons arasında olması esastır. Gerçekleşen işlemlere ilişkin ödeme veya teslimatın iki gün içinde yapılması gerekmektedir. Sadece alış işlemlerinden %0.2 bir komisyon alınmaktadır.

2.8.3. New York Borsası

1971 yılına kadar Amerika’da Bretton Woods Anlaşması çerçevesinde sabit altın fiyatı uygulanmaktaydı. Bu tarihe kadar altın alım satımları yasaklanmıştı. 1971 yılında sabit altın kurundan vazgeçilmesi ve izleyen yıllarda altın ile ilgili kısıtlamaların kaldırılması altın ticaretini canlandırmıştır.

Yasakların kaldırılmasıyla birlikte daha önceden kurulmuş olan The New York Commodity Exchange ve New York Mercantile Exchange altın alım-satım işlemlerine başlamışlardır. Günümüzde ABD’deki altın borsalarının işlem hacimlerinin %96’sını bu iki borsa oluşturmaktadır. Bu oranın %85’i sadece New York Commodity Exchange’e ait bulunmaktadır. Bu iki borsa dünyanın en büyük vadeli altın borsasıdır.124

Amerikan Altın Borsalarındaki İşlemler vadeli ve tercihli vadeli işlemler şeklindedir. Fiziksel altın işlemleri açısından Amerikan Altın Borsalarının dünya altın ticaretindeki ağırlığı azdır. Amerikan Altın Borsalarının dünya altın ticaretindeki ağırlığı giderek artmaktadır. Sadece New York Commodity Exchange (COMEX)’in yıllık altın işlemi 36.000 ton dolayındadır. Günümüzde ABD’de vadeli işlem yapan 11 borsa bulunmaktadır. Bu borsaların işlemlerini denetlemek üzere federal yönetim tarafından The Commodity Futures Trading Commission (Vadeli Mal Ticaret Komisyonu) görevlendirilmiştir. Bu komisyon hatalı işlemleri, fiyat manipülasyonlarını ve cezayı gerektirecek diğer konuları inceler.125

2.8.4. Hong Kong Borsası

124

İstanbul Altın Borsası, Dünyada, Türkiye’de Altın, Gümüş, Platin ve Pladyum, İstanbul Altın Borsası Yayınları, İstanbul, 2000, s.24

125

117

Hong Kong Uzakdoğu altın ticaretinin merkezi niteliğindedir. Hong Kong’da 1974 yılına kadar altın ticareti yasaklanmıştır. Ancak burada geçmişi 1910 yılına dayanan ve bir dernek tarafından yönetilen bir altın borsası bulunmaktadır. Gerek Kıta Çini’nin altın üretiminin artması ve gerekse son yıllarda Uzakdoğu’da yaşanan ekonomik gelişme nedeniyle özellikle Tayvan ve Japonya’nın büyük miktarlarda altın yatırımına geçmesi, Hong Kong Borsasının canlanmasını sağlamıştır.

Hong Kong Borsası fiyat sabitlemesi yapmadan çalışmaktadır. Hong Kong Borsası altın ticaretinin 24 saat sürmesi açısından önemli bir bölgesel konuma sahiptir. Amerikan Borsalarının kapanış saati, Hong Kong Borsasının açılış saatine, Hong Kong Borsasının kapanış saati ise Zürih Borsasının açılış saatine rastlamaktadır. Bu açıdan Avrupalı ve Amerikalı spekülatörler Hong Kong Borsasında iyi bir arbitraj imkanı bulmaktadırlar.126

2.8.5. Tokyo Borsası

Tokyo Altın Borsası 1982 yılında kurulmuş, 1984 yılında mal borsaları Tokyo Commodity Exchange bünyesine katılmıştır. Bu borsa içinde aynı anda kıymetli metaller (altın, gümüş ve platin), kauçuk, pamuk ipliği ve yün ipliği için işlem yapılmaktadır. Tokyo Commodity Exchange, Japon Endüstri ve Uluslararası Ticaret Bakanlığına bağlıdır.127 Tokyo Borsasında fiyat oluşumunda üyeler alış ve satış emirlerini iletirler. Yönetici emirlere göre fiyatı artırır veya indirir. Alış ile satış emirlerinin denkleştiği noktada fiyat sabitlenir. Bu sistem sayesinde yatırımcılara seans içinde oluşan kâr ya da zarar özel bir muhasebe sistemiyle bildirilir.