Dörtlük Nazım Birimiyle Yazılmış Şiirler

Đncelen eserde Usman Nasir’in en çok kullandığı nazım birimi dörtlüktür. Geleneksel Türk halk şiirinin kaynaklarından beslenmeye devam eden Özbek şiirinde genellikle dörtlük ve hece vezni esas alınarak şiirler yazılmıştır. Nasir’in de çoğunlukla tercihi hece vezni ve dörtlük nazım biriminden yana olmuştur.

I.1.2.4.1. Hece Vezni ile Dörtlük Nazım Birimi Kullanılarak

Yazılan Şiirler

Nasir’in incelediğimiz eserindeki şiirlerin çoğu dörtlük nazım birimi kullanılarak yazılmış olup, dörtlüklerle yazılan şiirlerin tamamında hece vezni kullanılmıştır. Bentleri dörtlüklerden oluşan şiirlerdeki bent sayısı bir ile on dokuz arasında değişiklik göstermektedir.

I.1.2.4.1.1. Bir Dörtlükle Yazılan Şiirler

Đncelenen şiirler arasında hece vezni ile bir dörtlükten oluşan başlıklı tek bir şiir yer alır. Düzenli karışık hece vezni ile yazılan “Båläligimgä” şiirinde aaba

şeklinde mani tipi kafiyeleniş görülür. Üçüncü mısradaki son kelimenin bir alt satıra geçilerek yazılmış olması, kanaatimiz göre satırın sayfaya sığdırılması amacıyla hareket edilmesinden kaynaklanmaktadır.

“Birinçi Xät” başlığını taşıyan, 8 bölümden oluşmuş, 1934 tarihli şiirde yer alan VII. Bölüm tek dörtlükten oluşur. 12’li hece vezninin kullanıldığı dörtlük aabb şeklinde düz kafiye sistemine sahiptir.

I.1.2.4.1.2. Đki Dörtlükle Yazılan Şiirler

Đki dörtlükten oluşan 6 şiirden bir tanesi başlıklı olup, diğerlerinde başlık kullanılmamıştır. Bu şiirler 1932, 1934 ve 1935 tarihlerini taşırken, şiirin birinde de tarih belirtilmemiştir. Sarmal ve çapraz kafiyeler kullanılmış, vezinler ise 9’lu, 10’lu, 11’li ve 13’lü hece vezinleri tercih edilmiştir.

“Häyåt häli méning åldimdä” mısraıyla başlayan 1935 tarihli şiir, 9’lu hece vezniyle abab cdcd şeklinde çapraz kafiye ile yazılmıştır. Yine aynı tarihi taşıyan

“Dostlärim, хäbär åling. Könglim küyädi” mısraıyla başlayan şiir 12’li hece

vezniyle yazılmış olup, abba cddc şeklinde sarmal bir kafiyeye sahiptir.

1935 tarihli “Yolçi” başlığını taşıyan şiirde, abab cdcd şeklinde çapraz bir kafiye görülmektedir. Birinci bendin son mısraı yol üzerine dikkati çekmek, ikinci bentin son mısraı da aynı bendin ilk satırındaki son ifadenin tekrarı şeklinde anlamı pekiştirmek maksadıyla eklendiği kanısındayız. Hece vezni ve kafiye sistemi göz önüne alınarak bu şiirin iki dörtlükten oluşan bir şiir olarak değerlendirilebileceğini düşünmekteyiz.

1934 tarihli iki dörtlükten oluşan şiirlerden, 11’li hece vezniyle oluşturulmuş

“Måviylik déngizi bårliqni kömgän” mısraıyla başlayan şiir, abab cdcd şeklinde çapraz olarak kafiyelenmiştir. Aynı yılda “Quşçä käbi déräzämgä urär qänåtin” mısraıyla başlayan şiir, 13’lü hece vezniyle yazılımış olup, abba cdcd şeklinde yarı karışık bir kafiye düzenine sahiptir.

“Birinçi Xät” şiirinin bölümünde yer alan iki dörtlük 10, 9, 10, 9 şeklinde düzenli karışık hece vezniyle oluşturulmuş olup, xaxa xbxb kafiye düzenine sahiptir.

I.1.2.4.1.3. Üç Dörtlükle Yazılan Şiirler

Hece vezniyle üç dörtlükten oluşan şiir sayısı 4 olup,1’i başlıksızdır. Şiirlerden ikisi 9’lu hece vezniyle, diğeri de 1. ve 3. mısralar 10’lu hece vezni, 2. ve 4. mısralar 9’lu hece vezni şeklinde düzenli karışık hece vezniyle yazılmıştır. Bu üç dörtlük şiirlerden birinde tarih belirtilmemişken, diğerleri 1934, 1935 ve 1936 tarihlerini taşımaktadır.

Üç dörtlükten oluşan şiirlerden tarihi belli olmayan “Åq şé’r”, 9’lu hece vezniyledir. Bu şiir, abcd befg hchi şeklinde serbest kafiye düzenine sahipken, 1934 tarihli“Séngä, Singlim” abab şeklinde çapraz kafiyelenir ve 10, 9, 10, 9 hece veznine sahiptir. 1935 tarihli “Yürgänmisiz birgä åy bilän” mısraı ile başlayan şiir 9’lu hece vezniyle yazılmış olup, abba cdcd efef şeklinde kafiyelidir.

Bu şekilde yazılan şiirlere “Kızlär” isimli şiirin “Åkılä” başlıklı IV. Bölümünde yer alan şiiri ve aynı şiirin V. Bölümünde yer alan dördüncü kısımdaki

“Sén Séväsän” başlıklı şiiri dâhil edebiliriz. 1936 tarihli ve 9’lu hece vezniyle yazılan bu şiirler, “Åkılä” başlıklı üç dörtlükten oluşan bir şiirdir. aabc dede fghı şeklinde kafiyelenir. “Sén Séväsän” ise abab cddc efef hem çapraz hem de sarmal olmak üzere karma bir kafiyelenişe sahiptir.

I.1.2.4.1.4. Dört Dörtlükle Yazılan Şiirler

Dört dörtlükten oluşan başlıklı tek şiir olan“Yüräk”, 8’li hece vezniyle 1933 yılında yazılmıştır. Son bendi kırık mısralı olan şiirde bir dörtlük sarmal, iki dörtlük çapraz kafiye sistemine sahiptir. Diğer dörtlük ise cded şeklinde 1. ve 3. mısralar kendi aralarında serbest, 2. ve 4. mısralar birbirleriyle kafiyelidir.

Müstakil olmayan üç şiiri daha bu gruba dâhil etmemiz mümkündür. 1936 tarihli ve 9’lu hece vezniyle yazılan “Kızlär” isimli şiirin III. Bölümde yer alan

Åyimcån 2 başlıklı şiir, aynı şiirin V. bölümündeki ilk iki şiir dört dörtlükten oluşmuştur. Åyimcån 2 abba cddc efef ghgh şeklinde kafiyelenirken; V. Bölüm

efef ghgh şeklinde kafiyelenir. Son şiirin son iki dörtlüğünün ilk mısralarında kırılmalar görülür.

I.1.2.4.1.5. Beş Dörtlükle Yazılan Şiirler

Hece vezniyle beş dörtlükten oluşan şiir sayısı 4 olup, 2’si başlıklıdır. Şiirlerde 6’lı ve 9’lu hece vezninin yanında şiirlerden birinde düzenli karışık hece vezni kullanılmıştır. Karışık hece vezninin kullanıldığı şiirde 1. ve 3. mısralar 10’lu, 2. ve 4. satırlar 7’li hece vezniyledir. Şiirlerden ikisi 1934, diğer ikisi de 1935 tarihlidir.

Beş dörtlüklerden oluşan şiirlerde her şiir ayrı bir kafiye sistemine sahiptir. 1934 tarihli“Ortåq Kiråvning ölimig” ithafıyla başlayan şiirde üç dörtlükte abab şeklinde çapraz kafiye kullanılırken, diğer iki dörtlükte abcb şeklinde 1. ve 3. mısralar serbest, 2. ve 4. mısralar kafiyelidir. Bu şiirde 10, 7, 10, 7 şeklinde hece vezni uygulanmıştır. 1935 tarihli“Şirin boldi häyåt ıqlimi” mısraıyla başlayan şiirde ilk dörtlük abba şeklinde sarmal, diğer dörtlükler çapraz kafiye düzenine sahiptir ve 9’lu hece ölçüsüyle yazılmıştır. 1934’te yazılan“Xäyr, sévän” başlıklı şiirde 6’lı hece vezniyle, iki dörtlük sarmal, bir dörtlük çapraz, diğer iki dörtlük de abcb şeklinde 1. ve 3. mısralar serbest, 2. ve 4. mısralar kafiyelenmiştir.

“Kåräb” adını taşıyan şiir beş dörtlükten oluşan şiirlerden farklı olarak aabb şeklinde düz kafiyelidir. 1935 tarihli “Kåräb” şiiri beş dörtlükle yazılan şiirler kapsamında değerlendirilmiştir. Ancak, bir başka şekilde de değerlendirilebilir. Bu değerlendirme tamamen şahsidir. Hece sayısı ilk iki mısrada 10, 10 şeklinde devam ederken son iki mısraıda da 5, 5 şeklindedir. Üçüncü ve dördüncü mısralar şiirin tamamında daha içten yazılmıştır. Mısra 5+5 olmak üzere birleştirildiği düşünülürse üçlük nazım birimi olarak da ele alınabilir. Bu halde kafiye sistemi aax şekline döner. Anlam bütünlüğü de göz önüne alındığında, şiirin dörtlükler halinde ele alınması kanaatimizce daha uygundur.

I.1.2.4.1.6. Altı Dörtlükle Yazılan Şiirler

Altı dörtlükten oluşan başlıklı tek bir şiir yer alır. 12’li hece vezniyle yazılan

“Yåşlik” şiiri 1934 tarihlidir.

Şiirde 1 dörtlükte çapraz kafiye, 2 dörtlükte sarmal kafiye kullanılırken, diğer 3 dörtlükte cded fghg klml şeklinde birinci ve üçüncü mısralar serbest, ikinci ve dördüncü mısralar kendi aralarında kafiyelenir.

I.1.2.4.1.7. Yedi Dörtlükle Yazılan Şiirler

Hece vezniyle yazılan yedi dörtlükten oluşan müstakil bir şiir yoktur. Ancak,

“Kızlär” isimli şiirin ilk iki bölümü yedi dörtlükten oluşmuştur. 1936 tarihli ve 9’lu hece vezniyle yazılan şiirin ilk bölümü olan I. Ortåq başlıklı şiir, abba cdcd egfg hııh ijkj lmnm oöoö şeklinde kafiyelenirken, II. Muhäbbät başlıklı şiir abab cdcd efef ghgh ıiiı jklk mnmno şeklinde bir kafiye düzenine sahiptir. Son bent artık mısralıdır.

I.1.2.3.1.8. Sekiz Dörtlükle Yazılan Şiirler

“Ä. S. Puşkingä” ithafını taşıyan 1937 tarihli “Tä’zim”, sekiz dörtlükten oluşan tek şiirdir. 11’li hece vezni ile yazılan şiirde üç dörtlük dede klkl mnmn şeklinde çapraz kafiye sistemine sahipken diğer dörtlükler abab fhgh ıiji oöpö rsşs şeklinde kafiyelenmiştir.

I.1.2.3.1.9. Dokuz Dörtlükle Yazılan Şiirler

Dokuz dörtlükten oluşan tek şiir “1870” başlıklı şiirdir. 9’lu hece vezninde yazılan şiir, 1935 yılında tarihlidir.

Şiirde üç dörtlük sarmal kafiyelenirken, diğer dörtlükler çapraz kafiyelenmiştir. Dördüncü dörtlükten sonra bırakılan 2 mısralık boşluk, bir de son dörtlükten sonra bırakılan tek satırlık bir boşluk yer almaktadır. Şiirde bu kısımların boş bırakılması sansürlendiği izlenimini uyandırmaktadır.

I.1.2.3.1.10. On Dörtlükle Yazılan Şiirler

Hece vezniyle on dörtlükten oluşan bir şiir vardır. “Gülzår — çämän. Yür,

båālärgä” mısraıyla başlayan şiir, 1. ve 3. mısralar 8’li, 2. ve 4. mısralar 5’li olmak üzere düzenli karışık hece veznine sahiptir. 1934 tarihini taşıyan şiirdeki bütün dörtlüklerin birinci ve üçüncü mısraları serbest, ikinci ve dördüncü mısraları kendi aralarında kafiyeli olmak üzere xaxa xbxb şeklinde kafiyelenmiştir.

I.1.2.3.1.11. On Đki Dörtlükle Yazılan Şiirler

On iki dörtlükten oluşan müstakil bir şiir yoktur. Ancak, “Kızlär” isimli şiirin V. Bölümünde yer alan 3. Qız хätidän pärçälär başlıklı şiir on iki dörtlükten müteşekkildir. 1936 tarihli ve 9’lu heceyle yazılan şiir abba cddc efef ghgh ıiıi jkjk lmlm nono öpöp rsrs ştşt uüuü şeklinde kafiyelenir.

I.1.2.3.1.12. On Dokuz Dörtlükle Yazılan Şiirler

Hece vezniyle 19 dörtlükten oluşan tek şiir başlıklı olup 9’lu hece vezniyle 1933’te yazılmıştır. “Qårä Sätrlär” başlığını taşıyan şiir, abab cdcd dfdf ghgh ıiıi jkjk lmlm nono öpöp rsrs ştşt uuüü vyvy za1za1 b1b1c1c1 d1d1e1e1 f1f1g1g1 ı1i1i1ı1 abba şeklinde, geneli çapraz kafiyeli olup, 4 dörtlük düz kafiye, 2 dörtlük sarmal kafiye sistemine sahiptir.