Döner Sermayelerde İşletme Dışı Denetim

İşletme dışı denetim; Sayıştay’ın ve Maliye Bakanlığının yapmış olduğu denetimden oluşmaktadır.

43

Alagöz 126.

44

5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Madde.68

45

Muharrem Demirci, “Kamu İç Mali Kontrolü Kavramı ve AB Uygulamaları”, Mali Klavuz Dergisi, Sayı:36, Nisan-Haziran, 2007, s.48.

35

Dış denetim; idarenin kendi personeli olmayan denetçilerden kurulu, idareyle doğrudan ilgili, bağlı olmayan bağımsız ve farklı tüzel kişiliğe sahip denetim organları tarafından yapılan denetimdir.

5018 sayılı kanununa göre; Dış denetim genel kabul görmüş uluslar arası denetim standartları dikkate alındığında:

 Kamu idaresi hesapları ve bunlara ilişkin belgeler esas alınarak, malî tabloların güvenilirliği ve doğruluğuna ilişkin malî denetimi ile kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarına ilişkin malî işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığının tespiti,

 Kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli olarak kullanılıp kullanılmadığının belirlenmesi, faaliyet sonuçlarının ölçülmesi ve performans bakımından değerlendirilmesi, suretiyle gerçekleştirilir. 46

1.4.3.1. Maliye Bakanlığının Denetimi

Hazinenin temsilcisi olan Maliye Bakanlığı, döner sermayeli işletmeleri denetlenmesinde, yılık olarak bütçelerin hazırlanmasında, finansmanın sağlanmasında elde etmiş olduğu gelir ve karlar üzerinde yetkili olarak kılmıştır. Ayrıca bu işletmelerin kuruluş kanunları ile yönetmeliklerinin çıkarılmasında ve saymanların atanmasında bu bakanlığın en önemli yetkileri arasındadır.

Maliye Bakanlığı yapmış olduğu denetim daha çok mali denetimdir. Yapılan işlemlerin kanunlara uygunluğunun denetlenmesidir.

5018 sayılı kanuna göre Maliye Bakanlığının yürütmesi istenen hizmetleri şöyle sıralanmıştır47

“Malî yönetim ve kontrol sisteminin tümüyle zaafa uğradığı, belirgin yolsuzluk veya kamu zararına yönelik emarelerin ortaya çıktığı durumlarda; ilgili bakanın talep etmesi veya doğrudan Başbakanın onayı üzerine Maliye Bakanı, yetkili denetim elemanlarına, kamu idarelerinin tüm malî yönetim ve kontrol sistemlerini, malî karar ve işlemlerini mevzuata uygunluk yönünden teftiş ettirir. Bu teftişler

46

5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Madde,68.

47

36

sonucunda düzenlenecek raporların bir örneği İç Denetim Koordinasyon Kuruluna, bir örneği de gerekli işlemlerin yapılması için ilgili bakana gönderilir.’’

Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinde doğrudan Maliye Bakanlığının denetimi öngörülmüştür. Buna göre48

“İşletmeler, ilgili idarenin denetim elemanları, Bakanlık ve Sayıştay tarafından denetlenir’’

Yukarıda yazılanlardan anlaşılan her ne kadar 5018 sayılı kanunun ademi merkeziyetçi mali denetim anlayışı ile ilgili maddeleriyle çeliştiği söylense de kuruluş yapısı,amacı ve gittikçe artan yayılması bu işletmelerin mali denetimin yalnızca kendi idarelerince ve dış denetimle olamayacağı gözden kaçırılmamalıdır.Bu nedenlidir ki 5018 sayılı kanunun ademi merkeziyetçi denetim anlayışı ile Maliye Bakanlığının merkeziyetçi anlayışındaki denetimin birlikte uygulanmasıyla elverişli sonuçlar alınabilmektedir.

1.4.3.2. Sayıştay Denetim

T.C.Anayasasında Sayıştay ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre:49 “Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek , sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak, kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Sayıştay’ın kesin hükümleri hakkında ilgililer yazılı bildirim tarihinden itibaren on beş gün içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla idarî yargı yoluna başvurulamaz.’’ Sayıştay’ın kuruluşu, işleyişi, denetim usulleri, üyelerinin nitelikleri, onların atamaları, görev ve yetkileri hakları ve yükümlülükleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenmektedir.

Sayıştay kanununa göre Sayıştay’ın görevleri şöyledir:50

48

Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği, Madde.13.

49

37

“Sayıştay, genel ve katma bütçeli dairelerin gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini yargılama yolu ile kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir.’’

Aynı kanuna göre döner sermayeli işletmelerdeki denetim yetkisi şöyle sıralanmıştır:51

“Genel ve katma bütçeli dairelerin, bendinde yazılı daireler tarafından sermayesinin yarısı veya yarısından fazlasına katılmak suretiyle sabit veya döner sermayeli veya fon şeklinde kurulan kurum ve teşebbüslerin, Kanunlarla Sayıştay denetimine tabi tutulan diğer kurumların bütün gelir, gider ve mallarıyla nakit, tahvil, senet gibi kıymetlerinin (Emanet niteliğinde olanlar dahil) alınıp verilmesini, saklanma ve kullanılmasını denetler. Sorumluların hesap ve işlemlerini yargılayarak kesin hükme bağlar.”

Döner sermayeli kuruluşların harcama ve faaliyetlerini kuruluş amaçlarına uygun bulunup bulunmadığını denetçi raporlarında açıklanır.52

Öte yandan bu işletmelerin bir yıllık hesaplarının incelenmesi sonucunda bunların faaliyetlerinin kuruluş amaçlarına uygunluğunu belirterek Sayıştay genel kurul raporlarıyla Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Bu nedenledir ki Sayıştay denetimini TBMM adına yapmaktadır.

Sayıştay tarafından yapılan denetim genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinin gelir gider ve mal hesapları ile bu hesaplarla ilgili işlemlerinin yasal düzenlemelere uygun olup olmadığına karar vermektedir.

5018 sayılı kanunun getirdiği yeni mali yönetim anlayışının ve müesseselerinin yerleşmesi açısından Sayıştay denetim ve hesap yargısının etkin olarak işletilmesinin önemi büyüktür. Sayıştay denetim ve hesap yargısı etkin olarak işletilmediği sürece, 5018 sayılı kanunun amaçlarına ulaşılma mümkün olamayabilecektir.53

50

Sayıştay Kanunu, Madde.1.

51

Sayıştay Kanunu Madde.28.

52

Sayıştay Kanunu Madde.48.

53

Eyüp Kızılkaya, “Dış Denetim , Anayasa Değişikliği ve Sayıştay”, Mali Klavuz Dergisi, Sayı:38 Ekim-Aralık,2007, s.21.

38