Dönüşümcü Liderlik

Günümüzde liderlik, insanları etkileme ve yapıyı harekete geçirme süreçleri ile sınırlı değildir. İnsanlığın günümüzde bilgi, beceri, yetenek düzeyleri yönetimi anlama ve algılama tarzı, başarıyı bir gereksinim olarak görme eğilimi, lideri artık “düşünce oluşturan kişi”, izleyeni de “işi yapan kişi” olmaktan çıkarmıştır. Rekabetin yoğunlaştığı hatta yok edici hâle dönüştüğü, çalışanların moral ve tatmin duygularının örgütsel verimlilik ve etkililiğe yansıdığı, insanlığın sahip olduğu bilgi, beceri ve yetenekten yararlanmanın en değerli kaynak olduğu günümüzde toplumlarda, liderin varlığı ve fonksiyonu geçmişin basit lider-izleyen ilişkisinden çok daha kompleks hâle gelmiştir (Bayrak, 1997: 356).

Gelişen liderlik yaklaşımlarının en son olarak vardığı nokta dönüşümcü liderlik yaklaşımıdır. Bu yaklaşıma göre liderlik kişilik özelliklerinden çok bireyin ortaya koyduğu ürünün kalitesine bakar. Dönüşümcü liderler bulundukları ortama olumlu ve pozitif davranışlar getirirler. Dönüşümcü liderin astları bireysel davranmaktan çok grup amaçları için çaba gösterirler. Dönüşümü gerçekleştirmek için insanların algı ve bakış açılarını değiştirmek, onların dikkatlerinin yoğunlaştırılması gerekir. Dönüşümcü liderler astlarını bilgilendirip onlara başarıya nasıl gitmesi gerektiğini gösterirler. Dönüşümcü liderin temel yaklaşımı astlarının kendileri için çalışmasından ziyade birliktelik anlayışını gütmelerini sağlamaktır.

Dönüşümcü liderlik, liderlik literatürüne görece yeni girmiştir. Yeni liderlik paradigmasının önde gelen çağcıl yaklaşımlarından biri olarak kabul edilmektedir. Dönüşümcü liderlik anlayışı, çağdaş yönetim teori ve araştırmalarında büyük önem kazanan ve ilgi çeken bir liderlik anlayışıdır (Keçecioğlu, 1998: 27). Son yirmi yıldır ise dönüşümcü liderliğin, hem yerel hem de küresel düzeyde zihinleri meşgul etme oranı artmıştır. Önemli kurumların yeniden yapılandırılması süreci (re-organization)

ile ilgili karşılaşılan sorunlar etkili bir liderlik biçimi için şiddetli bir arayışa neden olmuştur (Allix, 2000: 7).Bu arayışın adı “dönüşümcü liderliktir.” Günümüze değin liderlik hakkında birçok araştırma yapılmış birçok teori üretilmiştir. Yirminci yüzyılın ilk yarısına değin, liderlik çalışmaları liderler üzerinde odaklanmıştır.

“Büyük Adam Teorisi” çağı olarak tanımlanan bu süreçte; iyi liderlerin ayırt edici

özellikleri, doğuştan gelen zekâ, boy ve kendine güven vb. nitelikleri araştırma konusu olmuştur. Kuramsal olarak liderleri, lider olmayanlardan ayıran yetenek ve özellikleri araştıran kuramcılar, liderlerin etkili olmak için sahip olması gereken özellikler kümesini üretmekte başarısız olmuşlardır (Sorenson, 2000).

Liderlik araştırmalarında uzun süre, görev ve insan boyutu incelenmiştir. Ohio Statü çalışmalarından beri yapılan çalışmalarda iş doyumu ve etkinliliğe bağımlı olarak girişim gücünü kullanma ve saygınlık olarak iki liderlik faktörü üzerinde duruldu. Bu liderlik boyutları, liderlik modellerinde en çok kullanılan boyutlardır (Çelik, 2003: 147).

Karizmatik ve dönüşümcü liderlik yaklaşımlarının özellikle izleyen odaklı olması diğer yaklaşımlara göre liderlik farklı bir açılım olarak değerlendirilmektedir. Bu bakımdan ilk liderlik çalışmalarında tartışılan karizmatik ve dönüşümcü liderlik 1970’lerin başlarından bu yana yeniden ilgi odağı olmuştur. Bu konuda yapılan çalışmalar ile 1990’lı yılların başlarında tartışmaya açılan ve her iki yaklaşımın merkezinde yer alan vizyon kavramını odak noktası haline getiren Vizyoner Liderlik çalışmaları, kavramları mistik anlamlarından uzaklaştırmış hem liderlik sürecinin anlaşılmasına hem de örgütsel liderliğe uygulanabilir hale gelmelerine önemli katkılar sağlamıştır (Sabancı, 2005: 26). Dönüşümsel liderlik durumsal önderliğin özel bir durumu olarak görülebilir. Bu iki model liderin izleyenleri güdülmedikleri süreç ve amaçlar setinin tipi ile farklılık gösterir. Durumsal liderlik, liderlik konumunda bir kişiyi veya iş gören konumundaki bir kişiyi içermesine karşın dönüşümsel önderliğin temeli konum değildir. Durumsal iyi edim gösteren iş görenleri ödüllendirir ve aynı şekilde iyi edim göstermeyenlerin ödüllerini ellerinden alır. Dönüşümsel önderlikte ise liderlik karşılıklı bir değiş tokuşu gerektirmediğinden dolayı iş görenlerden birinin diğerlerinin ödüllerini ellerinden almak veya onları

ödüllendirmek için güce sahip olmasını gerektiren bir durum yoktur (Celeb, 2004: 59).

Tablo 1.8: Durumsal ve Dönüşümsel Önderlik Arasındaki Farklar

DEĞİŞKENLER DURUMSAL LİDERLİK DÖNÜŞÜMSEL LİDERLİK

Liderin Güç Kaynağı Rütbe, Konum Kişilik ve Yeterlilik

İzleyenlerin Tepkisi İtaat (Compliance) Adanmışlık

Zaman Ölçütü Kısa Dönem Uzun Dönem

Ödüller Ödeme, Terfi Gurur ve Kendine Güven

Gözlem, Denetleme ve Değerlendirme

Önemli Daha az öneme sahip

Danışman odaklı Değerlendirme Gelişim

Değişim Gerçekleştiği Yer İzleyenlerin Davranışları İzleyenlerin Tavır ve

Değerleri

Liderliğin Bulunduğu Yer Liderin Davranışları İzleyenlerin Kalbinde

Kaynak: Celeb, 2004: 59.

Araştırmalarda dönüşümcü liderlik davranışlarıyla liderlik özellikleri birbirine karıştırılmamış haklı olarak liderlik özelliklerine ilişkin değişkenlerin dönüşümcü liderlik davranışlarına olan etkisi araştırılmıştır. Liderlik için bir takım özellikler önerilmiş ve lider davranışları bu önerilen özellikleri orta düzeyde etkilendiği belirlenmiştir. Liderlik özellikleri tutarlı bir şekilde yorumlanmış liderin ödül ve ceza davranışları karar verme, iletişim ve bireyler arası ilişkilere yönelik davranış özellikleri incelenmiştir. Bununla birlikte özellik modeli transformasyonel liderliğe uygulanmamış hatta liderlik özelliklerinin dönüşümcü liderlik davranış

formları üzerinde orta düzeyde bir etkisi olmasına rağmen bu ilişkiye şüpheyle bakılmıştır (Avolio ve Bass,1988: 43).