DÎVÂN I HĠKMET’TE PEYGAMBERLER VE HZ MUHAMMED

Kur‟an-ı Kerim'e ve Hz.Muhammed‟in (sav) sünnetine bağlılığını dile getiren Hoca Ahmed Yesevî‟nin Divan-ı Hikmet eseri Allah, Peygamber ve Ġnsan sevgisi temeline oturmaktadır.

Kuran-ı Kerim‟de ayeti kerimin hükmüyle ”De ki: Allah‟ı seviyorsanız bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağıĢlasın. Çünkü Allah çok bağıĢlayandır, çok merhamet edendir.”102

Yani peygamber sevgisi Kuran‟ın emridir. Peygamber Kuran‟ın fiiliyata yansıyan Ģeklidir. Bu vesileyle Hoca Ahmed Yesevî‟nin peygamber sevgisi ileri bir düzeydedir ki, ne kendisinden önce ne de kendisinden sonra gelen insanların yapmadıkları bir fiille peygamber sevgisini somut Ģekilde göstermiĢtir. AltmıĢ üç yaĢına geldiği zaman, Allah Resülü yeryüzünden göç ettiği gerekçesiyle yeryüzünde gezip dolaĢmayı kendisine ar edinmiĢtir.

36. Hikmetteki peygamber sevgisi de gönül dünyasından akan peygamber sevgisinin bir tezahürüdür. Peygamber aĢkının mana âleminden yansımasıdır. Divan-ı Hikmette birçok beyitte hatta 2, 8, 9, 10, 13. ise tamamen yer altına giriĢ sebebi üzerinde durarak bizim böyle düĢünmemizi desteklemektedir.103

Öte yandan Hoca Ahmed Yesevî, peygamber sevgisi sırrına erebilmeyi nasip etmesi için Allah‟a niyazda bulunur. Ġslamiyet‟i tebliğ vazifesiyle gönderilen Peygamber Efendimiz‟in (sav) yüceliğini ve değerini bilmeden yaĢamanın anlamsızlığına dikkat çekmektedir. Hoca Ahmet Yesevî, bu anlayıĢtan mahrum bulunanların Peygamberin kadrini bilemeyecekleri gibi, diğer insanlara da sevgiyle yaklaĢamayacakları görüĢündedir.

Hoca Ahmed Yesevî'ye göre peygamberi sevmek, gerçek anlamda peygamberi tanımak ve yaptıklarını yapmakla mümkün olabilir. Hoca Ahmed Yesevî'ye göre, sünnet-i seniyyeye ittiba etmek, gerçek anlamda Allah'a inananlar arasına girmeye vesile olduğundan, büyük bir öneme sahiptir. Özellikle, nefis ve Ģeytanın hücumları zamanında bu gerçeğe riayet etmek ayrı bir önem taĢır.

102_{3 Al-i Ġmran suresi/31}

103 _{Ahmet YILDIRIM, “ Hoca Ahmed Yesevî‟nin Divân-ıI Hikmet‟inde Hz. Peygamber Tasavvuru” Geçmişten}

66

Öte yandan Divan-ı hikmette görüleceği üzere Hoca Ahmed Yesevî sadece son peygamber Hz. Muhammed‟i değil diğer peygamberlerden de bahsetmektedir. H.Ahmed Yesevî‟nin hem peygamber efendimizin hayatını hem de diğer peygamberlerle ilgili Kuran‟da geçen kıssaları divanı hikmette kullandığını görmekteyiz. Böylelikle insanların ders almaları için bahsedilen Kuran‟daki peeygamber kıssalarıyla toplumuna mesaj vermektedir. Hz. Âdem, Hz. Ġbrâhim, Hz. Mûsa, Hz. Îsa, Hz. Yûsuf, Hz. Yunus, Hz. Süleyman, Hz. Zekeriyya, Hz. Eyyüp, Hz. Lokman gibi peygamber isimleri dikkati çekmektedir.

Zekeriyyâ gibi bu baĢıma bıçkı koysam Eyyub gibi bu bedenime kurtu koysam Musa gibi Tur dağında ibadet eylesem, Bu iĢ ile yâ Rab, seni bulur muyum?104

Hoca Ahmed Yesevi Allaha ulaĢma arzusuyla kendinden geçerken diğer peygamberlerin baĢından geçen önemli olayları hatırlayarak Zekeriyya a.s baĢına bıçkı koyması(Bıçkı koyma Hz. Zekeriyyâ (a.s) zamânından kalma bir gelenek olduğu da öne sürülmüĢtür. Rivâyete göre Zekeriyyâ (a.s) muhâlifleri tarafından testere ile kesilip idam edilirken Allah ı zikretmekle meĢgul olmuĢ, böylece zikr-i erre (testere zikri) gelenek olmuĢtur. Eyüp a.s amansız bir hastalık sonucu Rabbinin ikramına kavuĢması, (Eyyub aleyhisselam çok büyük sıkıntılara göğüs gerdi. Sabrı, kullukta kusûr etmeyip Ģikâyette bulunmayıĢı ve baĢka güzel vasıfları ile ibâdet ehline ve akıl sâhiplerine örnek oldu) Bu durum Kuran-ı Kerim‟de:

“(Biz ona): “Ayağını yere vur! ĠĢte sana yıkanılacak ve içilecek soğuk bir su” dedik.”

“Ve ona, bütün ailesini ve beraberlerinde bir mislini daha tarafımızdan bir rahmet olarak bahĢettik ki, akıl sahipleri için bir ibret olsun.” “(Bir de dedik ki): “Eline bir demet al da onunla (eĢine) vur; yemininde durmamazlık etme.” Doğrusu biz onu sabırlı bulduk. O ne güzel kul! O hakikaten daima Allah‟a yönelmektedir.”105

Musa a.s Tur dağında ibadet ederken Rabbiyle konuĢması Musa tayin edilen sürede gelince ve Rabbi onunla konuĢunca: ("Rabbim, bana göster, Seni göreyim" dedi. (Allah:) "Beni asla göremezsin, ama Ģu dağa bak; eğer o yerinde karar kılabilirse, sen de Beni göreceksin." Rabbi dağa tecelli edince, onu

104 _{Hoca Ahmet Yesevî, “Divan-ı Hikmet”,a.g.e,s.160} 105_{38 Sad Suresi/ 42,43,44.}

67

paramparça etti. Musa bayılarak yere düĢtü. Kendine geldiğinde: "Sen ne Yücesin (Rabbim). Sana tevbe ettim ve ben iman edenlerin ilkiyim" dedi.)106 kıssaları Yesevide bir arayıĢ olarak karĢımıza çıkmaktadır.

Yunus gibi deniz içinde balık olsam, Yusuf gibi kuyu içinde gece-gündüz olsam, Yâkub gibi Yusuf için ağlayıp inlesem, Bu iĢ ile yâ Rab, seni bulur muyum?

Ynus a.s balık içinde rabbinden af dilemesi Yusuf a.s. meĢhur kıssasında anlatılanlar sonucu Allah‟ın ikramıyla ödüllendirilmesi, bunun yanında Yakup a.s. nin biricik oğlu Yusuf‟un kaybı karĢısında metanetini koruması Hoca Ahmet Yesevî‟ye göre Rabbine kavuĢma sebebidir. Kuran-ı Kerimde geçen kıssalar olaylar karĢısında insanlara yol gösteren onları eğiten öğretici kılavuzlardır. Yesevi de bu kıssaları anlatırken bir yandan toplumunu peygamber kıssalarıyla bilgilendirirken ve eğitirken diğer yandan samimi olarak kendisine de bir yol aramaktadır.

Bütün halklar Âdem Ata‟ya doğru ardınca gidince “Ey babamız Ģimdi bizi kolla” deyince

“Ruhsat yok, benden geçti evlat” deyince “Ġbrahim‟e gidelim” deyip söyler imiĢ

Ġbrahim‟e gidip söyleyince Adem Ata “ġefaat eyle bunlara sen hepsi hata” O da der “Sizden yakın Âdem Ata” “Musa tarafına gidelim” deyip söyler imiĢ

68

Tacını alıp kısıp koyup arĢ altında

Feryad edip ağlayıp durunca iĢte o günde “Ya Kadîr, Ya Gafûr” dediğinde

“Ya Habibim baĢını kaldır” deyip söylerimiĢ107

Peygamberimizin Kuranın ifadesiyle de nebiler nebisi olma vasfını yukarıdaki dizelerde görmekteyiz. Ahirette Ģefaat hakkının efendimize ait olduğunu ve diğer peygamberlerin efendimize tabi olduğunu ve aynı zamanda son peygamberi Hz. Muhammed olduğunu hem yaĢadığı topluma hem de insanlığa aktarmaktadır. Son dörtlükte H.Ahmed Yesevî peygamberimizin kıyamette yaĢayacağı sahneyi kendi üslubunca canlandırarak sonuçta Allah‟a inananların ve peygamber ümmetinin cennete gireceği müjdesini de akratmıĢ olmaktadır.

Kısacası Hoca Ahmed Yesevî'de Peygambere bağlılık bir özlem ve hasrettir. Peygamber ahlâkı ile ahlaklanmak ve gereğini yaĢamak ibadet hükmünde değerlendirilmiĢtir. Büyük bir muhabbetle bağlı olduğu Peygamber Efendimiz'in (sav) beĢeri iliĢkilerde gösterdiği engin hoĢgörü ve sevgiyi nasıl ve nerede kullanılması gerektiği üzerinde durarak, aynı istikamette yürümeyi kendisine Ģiar edinmektedir.

Hoca Ahmed Yesevî bu beyitlerle halkına güçlü ilim, görüĢ karakter, sevgi, ahlak ve örneklik sahibi peygamber inancı oluĢmasını halkın diliyle gerçekleĢtirmeye çalıĢmaktadır. Ġnsanları/inananları ve onların oluĢturduğu eylemsel yapıyı yönlendirecek ve değiĢtirecek bir lider tiplemesinin devamına çalıĢıyor. Marx Weber‟in bakıĢı ile karizmatik bir liderin (Hz. Peygamberimizin) insanların yaĢamlarında etkinliğini artırmaya çalıĢıyor. AĢağıdaki beyitlerde de buna açıkça iĢaret edilmektedir.

On sekiz bin âleme server olan Muhammed; Otuz üç bin ashâba rehber olan Muhammed. Çıplaklık ve açlığa kanaatlı Muhammed; Âsî, câfi ümmete Ģefâatlı Muhammed.108

107

Hoca Ahmet Yesevî, “Divan-ı Hikmet”,a.g.e, H.108, s.243

69

Peygamberimizin insanlığa gönderilen en son peygamber olduğunu vurguladıktan sonra sahabelere rehber olduğunu dile getirmiĢtir. Peygamberimizin hayatının değiĢik dönemlerinde açlık ve yoksullukla imtihan edildiğini ve her türlü insan tiplemesine karĢı sevgi ve Ģefkatli olduğunu vurgulamıĢtır.

Geceleri yatıp uyumaz, tilâvetli Muhammed; Garîb ile yetime mürüvvetli Muhammed. Yoldan azan günâhkâra hidâyetli Muhammed; Muhtâç düĢse herkese, kifâyetli Muhammed.109

Yesevi‟ye göre peygamberimizin en büyük özelliği özellikle garip ve yetimlere olan düĢkünlüğüdür. Miraca çıkmadan, miraçtan döndükten sonra ilk sorduğu kiĢilerin yetimler olduğunu birçok hikmetinde dile getirmektedir. Efendimiz cennetle müjdelenen, Rab‟bimizin habibim dediği bir peygamber olmasına rağmen geceleri ayakları ĢiĢinceye kadar namaz kılması kendisini ibadete vermesi de Hoca Ahmed Yesevi‟yi çok etkilemiĢ olmalı ki tilavetli muhammed Ģeklinde seslenmektedir.

Sonuç olarak yukarıdaki dörtlükler gibi onlarca dörtlük Divan-ı Hikmette bulunmaktadır. Yesevi‟nin peygamberimizi çevresin deki topluluğa son derce sade ve etkili bir Ģekilde aktardığını görüyoruz. Hoca Ahmed Yesevî benzer Ģekilde Hz. Peygamber‟e arkadaĢlık etmiĢ onunla her türlü eziyete göğüs germiĢ sahabe ve halifelere de Divan-ı Hikmet‟lerinde yer vermiĢtir.