4.3.1. Ayva Hakkında Genel Bilgiler ve Ekonomik Önemi
Batı Asya orijinli olan Ayvanın doğal yayılışını Kafkasya – Ermenistan, Azerbaycan, Türkmenistan ve Rusya Federasyonu – Kuzey Kafkasya, Dağıstan oluşturur. Iran, Anadolu, Suriye ve Afganistan’daki populasyonlarla da kısmen
107
bağlantılıdır. Çiçeklerinin de yendiği Ayva bitkisi esasen meyvesi için yetiştirilir. Dünyanın farklı ülkelerinde farklı şekillerde işlenerek gıda maddelerine dönüştürülür ya da gıdaların içerisine katılır. Örneğin, reçel, marmelat, pelte, jöle, puding, tatlı, meyve suyu, alkollü içecekler gibi gıda ürünlerinin yapımında kullanılır [200]. Yüksek oranda antioksidan bileşen ve lif içeren ayva ayrıca polifenol, mineral (demir, fosfor, kalsiyum, magnezyum, potasyum, selenyum), şeker (glukoz, fruktoz, sükroz) ve vitamin (A, B, C vitami) açısından da zengin bir meyvedir [201,202].
4.3.2. Ayva Üzerinden Larval Dönemde Tespit Edilen Böcekler
Lepidoptera: Diloba coeruleocephala, Hedya nubiferana, Lymantria dispar,
Nychiodes waltheri.
Bu türler hakkındaki detaylı bilgiler Badem ve Alıç bitkileri altında verilmiştir.
Cydonia oblonga ile bu lepidoptera türleri arasında yalnızca ikili ilişkiye rastlanmıştır,
parazitoid ya da predatör gözlemlenmemiştir. Bununla birlikte Lymantria dispar larvaları ve ergin dönemde bulunan Mustha spinosula arasında bir ilişki olabileceği ihtimali üzerinde durulmuştur. Bu durum, aşağıda “Mustha spinosula ve Lymantria
dispar İlişkisi” başlığı altında açıklanmıştır.
4.3.3. Ayva Üzerinden Ergin Dönemde Tespit Edilen Böcekler
Coleoptera: Curculionoidea üstfamilyasına; Dermaptera: Forficulidae; Ephemeroptera: Baetidae familyasına; Hemiptera: Graphosoma lineatum, Mustha
spinosula türlerine ve Miridae familyasına; Hymenoptera: Formicidae familyasına ait
bireylere rastlanmıştır.
4.3.3.1. Ephemeroptera 4.3.3.1.1. Baetidae
Bu çalışmada Cydonia oblonga ve Prunus spinosa bitkilerinden ergin evresinde toplanmıştır (Şekil 4.66). Prunus spinosa’da yaprak üzerinde dinlenirken görülmüştür.
108
Şekil 4.66. Beaetidae bireylerinin mikroskop altından görünüşü
Baetidae, kozmopolit bir familyadır. Ergin Ephemeropterler beslenmezler ve kısa bir yaşam evresine sahiptirler (1-2 saat ile birkaç gün arasında değişir). Tatlısu ortamlarında yaşarlar. Bazı Baetid türleri tuzlu sularda yaşayabilir, Amerika’da yarı karasal türleri barındırır ya da diğer böcek taksonlarının larvaları/nimfleri (Diptera, Odonata gibi) üzerinden karnivorluk gösterebilen bir beslenmeye sahip olabilir. Sulak alanlarda kirlilik göstergesi olması önemlidir, yani biyoindikatör olarak ekosistem sağlığı açısından bizlere bilgi verir. Ayrıca, sucul alanlardaki balıklar bu böceklerle beslendiğinden ve bu böcekler su diplerindeki alg-bakteri-detritus gibi biyomateryaller ile de beslendiklerinden ekosistem için önemli bir taksondur. Vejetasyonun yüksek olduğu yerlerde Ephemeropter komünitesi de zengindir. Bunun nedeni makrofitlerin (yüksek yapılı bitkilerin), detritusu (çürümekte olan organik materyallerin) ve perifitonu (alg komünitelerini) barındırma becerisine sahip olmasıdır. Sonuç olarak, trofik basamaklandırmada Ephemeropterler büyük önem taşımaktadır [203,204].
4.3.3.2. Hemiptera 4.3.3.2.1. Miridae
Heteroptera grubunun en geniş ailesi olup, tüm böcek taksonları içinde de en çok rastlananlardan birisi olan Miridae türleri, küresel çapta önem arz eden özellikle çay, elma, pamuk, kakao, yonca gibi bitkiler için bir zararlıdır. Bazı türler de ekin zararlılarının önemli predatörleri arasında yer alır. Bu özellikleri sayesinde biyolojik kontrol ajanları olarak başarılı bir şekilde kullanılırlar. Miridae familyası, altında omnivor türleri de barındırır. Bu omnivor türler aynı bitki üzerinde çevresel koşullar ya
109
da gözlemcinin bakış açısına göre hem yararlı hem de zararlı şekilde olabilirler. Miridae türleri Türkçe’de “bitki tahtakuruları” adıyla da bilinir. Dişi Miridler yumurtalarını çoğunlukla konukçu olduğu bitkinin saplarına ve yapraklarının içlerine gömer, az bir kısım tür de bitki üzerine bırakır [205,206].
Bu çalışmada Miridae familyasına ait bireyler Cydonia oblonga, Prunus spinosa,
Pyrus communis bitkilerinden toplanmış ve ayrıca Crataegus monogyna ve Rosa canina
bitkilerinin arazide yan yana olan ve dalları birbiri içine karışmış durumda olan formlarında da nimf ve ergin evrelerinde rastlanmıştır.
4.3.3.2.2. Pentatomidae
4.3.3.2.2.1. Graphosoma lineatum (Linnaeus, 1758)
Literatürde Apiaceae (Umbelliferae) ve Asteraceae familyalarından olan bitki türleriyle beslendiği bildirilmiş olan bu Pentatomid türü, delici-emici bir ağza sahip olup bitkilerin açılmamış çiçekleri, tohumları, gövdelerinden veya tüm bitkiden beslenebilir. Beslenirken bitkide delikler açtığından bu zarar görmüş bölgelere patojenler yerleşip ikincil bir enfeksiyon durumu oluşabilir [109,207]. Ülkemizde de G.
lineatum’un özellikle kültürü yapılan anason bitkisinde zarara yol açtığı literatür
araştırmalarıyla bildirilmiştir [208].
Bu çalışmada Graphosoma lineatum bireyleri, Cydonia oblonga ve Prunus x
domestica üzerinden bulunmuştur (Şekil 4.67). Graphosoma lineatum türü bu
bitkilerden de besinlerini sağlıyor olabilir. Türün daha önceki çalışmalarda Rosaceae familyasından da beslendiği bilgisine ulaşılamamıştır. Gençer ve ark. (2004)’nın çilek üretim alanlarındaki Heteropterler konusundaki çalışmasında Graphosoma lineatum’un bu alanlarda bulunduğu bilgisi mevcuttur. Fakat bunun hakkındaki yorumu; “… G.
lineatum’un konukçuları arasında da çilek bitkisi bulunmamaktadır (Lodos et al., 1998). Bu türler de muhtemelen yabancıotlu çilek alanlarında bulunan konukçuları nedeniyle atrapla yakalanmışlardır.” şeklindedir. Lodos ve ark. (1998)’nın
çalışmasında da Graphosoma türlerinin özellikle Apiaceae taksonundan bitki türleriyle beslendiği bilgisi mevcuttur [111,209]. Araştırma bölgesinde de Apiaceae ve Asteraceae familyalarından bitkiler görülmüştür. Fakat bununla birlikte, arazide rastlanan G.
lineatum bireyleri ayva ve erik ağaçlarından silkeleme yöntemiyle elde edilmiştir. Diğer
110
şartlarında bir süre besleme kabında muhafaza edilmiş, fakat verilen yapraklardan beslenip beslenmediği tam olarak anlaşılamamıştır. Bu konuda ek bir araştırma gerekebilir. Yine de G. lineatum’un bu bitkiler üzerinden beslenme ihtimali bulunmaktadır.
Graphosoma lineatum ayrıca buğdaylarda zararlı konumunda olan sünelerin
yumurta parazitoidi olan Trissolcus Hymenopterlerinin de ara konukçusu durumunda olduğundan önem taşır [210].
Şekil 4.67. Graphosoma lineatum ergini
4.3.4. Ayva Üzerindeki Diğer Bulgular
4.3.4.1. Mustha spinosula (Hemiptera) ve Lymantria dispar (Lepidoptera) İlişkisi Ayva üzerinden toplanan Mustha spinosula (Pentatomidae) ergin bireyleri (2 birey), aynı zamanda aynı bitkiden toplanmış olan Lymantria dispar (Erebidae) larvaları (5 birey) ile beraber laboratuvar koşullarında 1 gün aynı kap içerisinde bırakılmıştı. Bu süre sonunda kap kontrol edildiğinde tüm lepidopter larvalarının paralize olmuş şekilde ölmüş olduğu görüldü. Ayrıca, kap içerisinde kahverengimsi-kırmızımsı lekeler bulunmaktaydı.
Mustha spinosula türünün de ait olduğu Pentatomidae familyası, rahatsız
edildiğinde salgıladığı kötü kokuları ile bilinmektedirler. Krall ve ark. (1999)’nın çalışmasında Cosmopepla bimaculata Pentatomidinin salgıladığı kimyasalların predatörlerine karşı kullanılma durumları test edilmiştir. Türün genelikle çok rahatsız
111
edilmedikçe bu kokuyu kullanmadan yürüyerek uzaklaştığı, ya da, ancak çok üzerine gelindiğinde önemli miktarda kokuyu saldığı bulunmuştur. Ayrıca bu kokunun predatörler tarafından algılanıp avının olduğu bölgeden uzaklaştırılmasında başarılı olduğu ve hatta avcıların kokulu böcekleri gördüğünde dahi bölgeden kaçındıkları bulgulanmıştır. Bu duruma ek olarak, avcıların bu böcekleri çiğnemeleri, ağızlarında hoş olmayan tat ile birlikte uzun süren bir acı oluşmasına neden olmuştur [211].
Bizim çalışmamızda gözlemlenen durumda ise; Mustha spinosa pentatomidi, aynı beslenme kabında kaldıkları Lymantria dispar larvalarını tehdit olarak algılayıp kimyasal yaymış ve larvalar da buna ters tepki vermiş olabilir. L. dispar larvaları laboratuar gözlemlerimize göre oldukça obur ve dayanıklı larvalardır. Besin kalitesi sebebiyle ölme olasılıkları bu nedenle az denebilir. Buna ek olarak, larvaların ölü hallerinin paralize olmuş bir görüntüye sahip olması ve kap içerisinde renkli lekelerin görülmesi de bu tezi destekleyebilir. Bu durumun yeni gözlemler ile tekrar edilmesi ve gözden geçirilmesi önemli olabilir. L. dispar, aşırı polifag olmasıyla birlikte ekonomik önemi olan bir zararlıdır. Bu zararlı ile mücadelede parazitoidlerle birlikte Pentatomidlerin de kullanılma olasılığı olabilir.