Azerbaycan’da uygulanmakta olan hükümet sisteminde,
cumhurbaşkanından sonra gelen en üst düzey yetkili kişi cumhurbaşkanının birinci yardımcısıdır. Cumhurbaşkanının birinci yardımcısının en temel görevi Cumhurbaşkanının ölüm, istifa, sağlık sebebiyle ile yetkilerini kullanamaması ve görevden uzaklaştırması gibi durumlarda yeni Cumhurbaşkanı seçilene kadar Cumhurbaşkanının yerini almak ve görevlerini yerine getirmektir. Cumhurbaşkanı yardımcılığı makamı 26 Eylül 2016 tarihli Anayasa değişikliklerine ilişkin referandumdan sonra oluşturulmuştur. Anayasanın 1031’inci maddesine göre, AC Cumhurbaşkanı birinci yardımcısı ve diğer yardımcıları, AC Cumhurbaşkanı tarafından göreve atanır ve azledilir. Yine bahsi gecen maddeye göre, seçme ve seçilme hakkına sahip, yükseköğrenim yapmış, başka devletlere karşısında yükümlülüğü olmayan her Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşı Cumhurbaşkanının yardımcısı olarak atanabilir (AY.m.1031
/2).
Cumhurbaşkanının birinci yardımcısı ve diğer yardımcıları, milletvekilleri gibi dokunulmazlık hakkından yararlanmaktadır. Anayasaya göre, Cumhurbaşkanının birinci yardımcısı ve yardımcıları, suçüstü hali dışında tutuklanamaz, sorgulanamaz, hakkında hiç bir cezai işlem yapılamaz (ACAY. m.1061/1). Cumhurbaşkanının birinci yardımcısı ve diğer yardımcıları, suçüstü yakalanırsa tutuklanabilir. Bu durumda Cumhurbaşkanı yardımcısını tutuklayan organ derhal AC Başsavcısı’na bilgi vermelidir. Cumhurbaşkanının birinci yardımcısı ve diğer yardımcılarının dokunulmazlığı AC Başsavcısı’nın önerisi ile Cumhurbaşkanı tarafından kaldırılabilir (ACAY. m.1061
/2). D. Bakanlar Kurulu
81
a) Kuruluşu
Anayasanın 114’inci maddesine göre Devlet Başkanı yürütmeye dair yetkilerini gerçekleştirmek gayesiyle hükümeti, yani Bakanlar Kurulunu kurar. Cumhurbaşkanının yürütme kurulu olan Bakanlar Kurulu Cumhurbaşkanına tabidir ve ona karşı sorumludur. Bakanlar Kurulu başbakan, başbakanın yardımcıları, bakanlar ve diğer merkezi yürütme organlarının başkanlarından oluşur (ACAY. m.115). Anayasaya uygun olarak yürütme organının üst düzey yürütme organı, merkezi yürütme organları ve yerel yürütme organları sınıflandırılması yapılmıştır226
. Üst düzey yürütme organı olarak Bakanlar Kurulu, merkezi yürütme organı olarak bakanlıklar, devlet komiteleri, Bakanlar Kuruluna bağlı komiteler, hizmetler (örneğin, Devlet Tehlikesizlik Hizmeti), Bakanlar Kuruluna bağlı idareler (örneğin, Milli Arşivi İdaresi), yerel yürütme organı olarak ise illerde valilikler öngörülür.
Bakanlar Kurulu, parlamenter sistemdeki Bakanlar Kurulundan farklı olarak, Cumhurbaşkanına tabidir ve ona karşı sorumludur. Yani bakanlar Milli Meclis üyesi değildir, göreve cumhurbaşkanı tarafından dışarıdan atanırlar ve cumhurbaşkanı dilediği zaman bakanların görevine son verebilir. Bakanlar Milli Meclisin toplantılarına katılabilirler, ancak oy kullanamazlar. Bakanlar Kurulunun çalışma esasları Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir. Bakanlar kurulunun toplantıları kural olarak Başbakanın başkanlığında yapılır. Gerekli görürse Cumhurbaşkanı toplantılara başkanlık yapabilir.
Anayasa’da Cumhurbaşkanına bağlı üst düzey yürütme organı olarak nitelendirilen bakanlar kurulu, Cumhurbaşkanı ile birlikte göreve gelmekte ve ona bağlı olarak görevi sona ermektedir. Şöyle ki, Anayasanın 116’ıncı maddesinin uyarınca yeni seçilen Cumhurbaşkanının göreve başlamasıyla Bakanlar Kurulu istifa eder. Cumhurbaşkanı Bakanlar Kurulunun istifasını dilerse kabul veya reddeder. İstifa kabul edildiği takdirde yeni bakanlar kurulu oluşturulana kadar
Cumhurbaşkanı kararnamesi ile eski bakanlar kurulu üyelerinin üzerine geçici olarak görevini yerine getirme sorumluluğu konur227. İstifa kabul edilmediği
226 Ceferov, İlgar, s.412.
82
takdirde ise aynı Bakanlar Kurulu göreve devam eder. b) Başbakan
Cumhurbaşkanı yardımcısından sonra kabinedeki en önemli kişi “başbakan”dır. Başbakan olmak için Milli Meclis üyesi olmak zorunluluğu yoktur. Seçme ve seçilme hakkına sahip, yükseköğrenim görmüş, hiçbir yabancı devlete karşı yükümlülüğü bulunmayan her Azerbaycan vatandaşı Başbakan olarak atanabilir (ACAY. m.121/1). Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Seçilen aday Milli Meclisin onayını almak zorundadır. Anayasanın 118’inci maddesinin 2’inci fıkrasına göre Cumhurbaşkanı görevine başladığı günden itibaren bir ay veya Bakanlar Kurulunun istifasından sonra en geç iki hafta içinde başbakan adayını Milli Meclisinin müzakeresine sunar. Milli Meclisi Başbakan adayının Cumhurbaşkanı tarafından seçilmesinden itibaren bir hafta içinde kararını vermek zorundadır. Eğer Milli Meclis Cumhurbaşkanı tarafından kendine bildirilen Başbakan adayının göreve atanmasını üç kez reddederse Cumhurbaşkanı Milli Meclisin onayını almadan doğrudan Başbakanı tayin edebilir. Cumhurbaşkanının teklif edeceği adayların farklı kişiler olacağı yahut aynı kişinin üç kez arka arkaya aday olup olamayacağı konusuna Anayasa tam açıklık getirmemektedir. Azerbaycan Anayasasının ilgili maddesi adaylar deyimini kullandığı için bu kural üç farklı aday gösterilmesi şeklinde yorumlanabilir228
.
Anayasanın 123’üncü maddesine göre AC Başbakanının kişisel dokunulmazlığı vardır. Başbakan suçüstü yakalanma durumları dışında tutuklanamaz, sorguya çekilemez, üzeri aranamaz, muayene edilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Başbakan suçüstü yakalanma durumunda tutuklanabilir. Söz konusu durumda Başbakanı tutuklayan organ derhal AC Başsavcısına haber vermelidir. Başbakanın kişisel dokunulmazlığı, yalnız AC Başsavcısının önerisi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından kaldırılabilir. Kabine üyelerinden sadece Başbakan dokunulmazlık hakkında yararlanmakta olup, diğer kabine üyelerine bu hak anayasal olarak tanınmamıştır229.
228 Abdullayev, Cavit, s. 71. 229 Abdullayev, Cavit, s. 81.
83
c) Bakanlar
Bakanlık görevine gelebilmek için seçme ve seçilme hakkını haiz olmak, yükseköğrenim görmüş olmak, yabancı bir devlete karşı yükümlü olmamak ve Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşı olmak lazımdır (ACAY. m.121/2). Bakanlar Cumhurbaşkanı tarafından göreve getirilir ve görevden uzaklaştırılırlar. Bakanlar Başbakana, özellikle de Cumhurbaşkanına karşı sorumludurlar. Aslında hükümet heyet halinde Devlet Başkanının icra organıdır. Bakanlar Devlet Başkanının direktiflerini yerine getirmek zorundadırlar.