Bill Clinton Dönemi- Demokratik Barışçıl Yaklaşımlar Bill Clinton Soğuk Savaş sonrası dönemin ilk Amerikan başkanı

olmuştur. Clinton, başkanlığı boyunca demokrasilerin genişletilmesi kavramını sık sık kullanmıştır. Bunun açıkça görülmesi ise ABD’nin NATO ve AB işbirliği içerisinde olumlu havanın etkisiyle Batı Avrupa’da ve yeni ortaya

300 HUNTER, s.10–12

301 KISSINGER, Amerika’nın Dış Politikaya… s.171

302 KISSINGER, Amerika’nın Dış Politikaya… s.172

çıkan demokratik devletlerin güçlendirilmesi ve artırılması temeline dayanan işbirliğinin kuvvetlendirilmesidir.³⁰³

Clinton, 1990’ların başında NATO’nun genişlemesinin başlıca hedeflerinden birinin, Orta Avrupa’da demokrasi kazanımlarına faydasının olacağını ima ederek demokrasiler farklılıkları barışçıl bir şekilde çözerler iddiasında bulunmuştur. Ayrıca BM serbest piyasa sistemini teşvik etmesi gerektiğini, çünkü güvenlik diğer ulusların başka uluslara karşı çatışmaktansa, birlikte çalışma ve özgür kalma zenginliğine sahip oldukları yatırımlara bağlı olduğunu vurgulamıştır.³⁰⁴

Clinton dönemi Dışişleri Bakan Yardımcısı Strobe Talbott, NATO’nun genişlemesi için aynı iddiaları yapmıştır. Ayrıca Soğuk Savaşın sonu ile serbest toplumlar ve serbest piyasaların sorumluluğunu paylaşımı ile artarak birbirine bağlanan bir Avrupa inşa etmek mümkün olmuştur, ifadelerini kullanmıştır.³⁰⁵

Clinton demokratik barış teorisinin ortaya koymuş olduğu değerlere göre hareket etmiştir. Bu teorinin anahtar kavramı olan “Demokrasilerin genişletilmesi” fikri Wilson’un liberal evrensellik ilkesi çerçevesinde gelişmekteydi, bu fikir Amerikan pragmatik çıkarları ile Amerikanın liberal demokrasiyi tüm dünyaya yaymasının aynı yönde olduğunu varsaymaktaydı.³⁰⁶

Bu düşünce Başkanın Ulusal Güvenlik Danışmanı E.Leyk’in Amerikan Kongresi önünde yaptığı konuşmasında açıkça ifade edilmişti: “Bu yaklaşımı harekete geçiren fikirler Woodrow Wilson’un derin içgüdülerinde ortaya çıkmaktaydı ve o anlamaktaydı ki bizim güvenliğimiz diğer devletlerin rejimleri

303Clinton’un Dış Politikası, Foreign Policy Editörleri, Foreign Policy Türkiye Baskısı, Sayı:6, (Kasım-Aralık 2000), s. 12

304 MEARSHEİMER, s. 9

305 Strobe TALBOTT, “Karşılıklı Bağımlı Bir Dünyada Kendi Kaderini Tayin Hakkı”, Foreign Policy Türkiye Baskısı, Sayı: 6, (Kasım-Aralık 2000),s 105

306 Clinton’un Dış Politikası, s. 13

tarafında belirlenmektedir. Zira daha sonra gelen Başkanlar, ister Demokrat, ister Cumhuriyetçi olsun bizler demokrasiyi ve pazar ekonomisini genişletmek gerektiğini inanıyoruz çünkü onlar bizim çıkarları koruyor ve hem Amerikan hem de genel olan değerleri yansıtmaktadır”. Bu fikirler 1993 -2000 yılları arasında Amerikan siyasi çevrelerinde Clinton taraftarları ve karşıtları tarafından Amerikan dış politikasını daha çok neyin, değerlerin mi çıkarların mı belirlediği konusunda tartışmalar yaşanmıştır.³⁰⁷

Demokrasinin genişlemesini savunan Clinton politikasının taraftarları bunun Amerikan çıkarlarıyla uyuştuğunu, karşıtları ise bunun Amerikan çıkarlarını değiştirdiğini iddia etmekteydiler. Ancak bazı Amerikalı düşünürler bu antitezin yapaylığını belirtmekteydiler. Hoffman, Amerikan değer ve çıkarlarının çakıştığının bir uydurma olduğunu belirtmiş. Çıkar ve değerlerin çakıştığının iddiasının tamamen saçma olduğunu gösteren aşağıdaki noktalara değinmektedir: “En önemli gerçeklerden biri büyük bir devletin her zaman kendi çıkarları doğrultusunda ulusal güvenliğini sağlayacak bir dünya düzeni yaratma isteğine sahip olduğunu, ayrıca bu dünya düzeni görüşü, onun değerlerinden oluşmaktadır.”³⁰⁸

Clinton’un ikinci döneminde Dışişleri Bakanı olan Madeleine Albright bu tartışmalar hakkında: “Bazıları demokrasinin genişletilmesinin iyi olduğunu, fakat ulusal çıkarların ne olacağını sormaktadırlar. Bunu Truman’dan Reagan’a, Bush’tan Clinton’a kadar tüm başkanlar desteklerdi, ABD’nin kendisini demokrasiye ile özdeşleştirmesi Amerikan çıkarları için çok önemlidir.” görüşünü belirtmiştir.³⁰⁹

Clinton’un ikinci dönem başkanlığı (1997–2000) sırasında ABD dış politika yaklaşımında yeni değişimler olmuştur. Bu dönemde ABD’nin yeni dünya düzeninde pozisyonunun belirlenmesi sürecinden, Beyaz Saray tek

307 KISSINGER, Amerika’nın Dış Politikaya… s. 181

308 Stanley HOFFMANN, “In Defense of Mother Teresa: Morality in Foreign Policy”, Foreign Affairs, Vol:75, (Summer 1996), s 74

309 Tunç NAHİ, “ABD Milli Güvenlik Stratejisi Başkan Bill Clinton Dönemi”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, Sayı:16, (Mayıs 1998), s.117

kutuplu dünya düzeninde uluslararası örgütlerin kurumsal temellerini oluşturmasına yönelik politikalar üretmiştir. İdeolojik açıdan ise tüm tartışmalar demokratik ideal ve prensiplerin siyasi ve toplumsal ilişkileri oluşturmanın genel kabul görmüş araçları olup olmadığı konusundaydı. Tüm bunlar Amerikanın yeni dünya düzenini inşasıyla ilgili politikalarla direk ilişkiliydi.³¹⁰

Clinton dönemi dış politikasında devletlerin yapısıyla ilgili olarak ABD’li analizciler devletin daha demokratik olup olmadığını gösteren ölçütün ne olduğuyla ilgili tartışmalar meydana gelmiştir. Dikkate alınan konuların başında, Amerikan siyasi fikrinin dogmalarına uygun olarak, bir devletin demokratikliği, onun saldırganlığı ile ters orantılıdır üzerinde olmuştur. Bu tartışmanın nedeni 1990 yılların başında “liberal olmayan demokrasiler”

teriminin ortaya çıkmasıydı. Bu terim Amerikan siyaset ve ekonomi uzmanları tarafından ABD’nin Güneydoğu Asya devletleri ile ilgili izlemiş olduğu politik planlarıyla ilgili olmuştur. Çünkü bu Güneydoğu Asya devletleri yarı otoriter ve yarı demokratiktiler.³¹¹

Siyasi çevrelerde tartışmalar iki noktada toplanmaktaydı. Bunlardan ilki, herhangi bir devletin demokratikliği konusunda hangi kriterler olmalı ve ABD’nin onların uygunluğu veya uygunsuzluğuna göre politikası ne olmalıdır? İkinci olarak, bir devletin yönetimi demokratik yöntemle gelmiş fakat demokratik değerle önem vermeyen yapıda ise, bu devlet demokratik kabul edilebilir mi? sorusuydu. Bu şekilde ideolojik nitelikli tartışmaların ortaya çıkması, Clinton yönetiminin daha önce demokratik olmayan yönetimleri demokratikleştirme çalışmalarının karşılaştığı zorluklar nedeniyle olmuştur.³¹²

Clinton’un ikinci başkanlık döneminde uluslararası sistem için değerlerin seçimi problemi Amerikan dış politikasının önüne geldi, çünkü

310 Clinton’un Dış Politikası, s. 14

311 Robert KAGAN, “Âlicenap İmparatorluk”, Foreign Policy Türkiye Baskısı, Sayı:1 (Yaz 1998)

312 HOFFMANN, s. 78

uluslararası ilişkileri organize etmede zorluklar yaşanmaktaydı. Bu siyasi ideolojik tartışmalarda ön plana çıkan sorunlardan biri tüm bu sistemin nasıl düzenleneceği ve ABD’nin bu konuda üstleneceği roldür. Washington en azında kendi dış politikasını meşru kılmak amacıyla dünya düzeninin düzenlenmesi ve oluşturulması çabalarına uluslararası kuruluşları da dâhil etmeye çalışmaktaydı. ³¹³

Clinton döneminde yaygın ve popüler olarak “küresel düzen” ve “çok yanlılık” fikirleri kullanılmıştır. Bu kavramlar Amerikan dış politikasının teorik temellerini üzerine önemli etkilerde bulunmaya başlamıştır. Çok yanlılık yaklaşımının karşıtları, bu fikrin Amerikan olanaklarını toplu karar verme ile sınırladığını belirtmekteydiler. Ayrıca NATO’daki üye devletlerin çıkarlarına gösterilen fazla özen ABD çıkarlarını zedelemekteydi. Ancak buna karşın liberal demokratik değerlerin Amerikan dış politikasında kullanılması tezi itiraz görmemekteydi.³¹⁴

Amerikan toplumunun liberal olan kısmı ABD’nin dünyada sahip olduğu özel yeri kabul ederken, Washington tarafından oluşturulan dünyanın hiyerarşik ve otoriter olduğunu da kabul etmek istemiyordu. Bu da liberalleri ileride oluşacak olan dünya düzeninin tam olarak demokratik olmayacağını fikrini doğurmaktaydı. Bu noktadan hareketle liberaller demokrasinin genelliği ve üstünlüğü iddialarından vazgeçmek zorunda kalarak, demokratların yönetiminin uygulamada o kadar da demokratik olmadığını dolaylı olarak kabul etmişlerdir. ³¹⁵

Clinton döneminde Amerikan dış politikasına dört hedef hâkimdi.

Birincisi hükümet güvenlik yarışını bastırmaya ve Avrupa, Doğu Asya ve Orta Doğuda önemli bir savaş riskini bu bölgelerin her birini askeri açıdan birbirine dengeleyerek düşürmeye çalıştı. İkincisi hükümet düşük düzeyli tehditleri azaltmak için uğraştı. Üçüncüsü Amerikan ekonomisinin başarısı için çok

313 Clinton’un Dış Politikası, s.13

314 NYE, Amerikan Gücünün… s. 191–192

315 KAGAN, Âlicenap İmparatorluk… s. 27

önemli bir bileşen olarak gördüğü açık ve üretken dünya ekonomisini geliştirmek için uğraştı ve son olarak demokrasinin gelişmesini teşvik ederek ve önemli insan hakları suiistimallerine karşı askeri güç kullanarak dünyaya temel Amerikan değerleri ile bağlanan bir değer oluşturmaya çalıştı.³¹⁶

Clinton geçmişteki başkanlardan Woodrow Wilson ve Franklin Delano Roosevelt’in izinde yürümüştür. Wilson’un Birinci Dünya Savaşı sonrası uluslararası sisteme yönelik önerileri ile Roosevelt’in İkinci Dünya Savaşının son yıllarındaki fikirleri Clinton’ın da Soğuk Savaş sonrası dönemin ilk başkanı olması ve diğer iki başkanın benzer uluslararası ortamlara sahip olması söylevlerinde benzerlikler içermektedir. Clinton dünyada tiranlar değil özgürlükler vardır, sadece güç politikalarının olumsuz hesapları yapılmaz diyerek geçmişte iki başkana benzerliğini ortaya koymuştur.³¹⁷

Clinton Soğuk Savaş sonrası uluslararası politikaya yaklaşımını şu şekilde ortaya koymaktaydı: Çevreleme doktrininin ardından dünyada piyasa demokrasilerinden oluşan özgür topluluğun gelişmesi anlamında bir genişleme stratejisi gelmelidir. Serbest piyasa demokrasilerinin yayılması fikri Clinton yönetiminin dış politikasının ana temalarından biri haline gelmiştir.³¹⁸

Clinton demokratik barışın öncüllerinden olan insan haklarına önem vererek BM gibi çok taraflı kuruluşlara itimat etmek konusunda hassasiyet göstermiştir. Wilsoncu dış politikanın gereği olarak da insani operasyonlar Clinton’ın dış politikasında özellikle Bosna ve Kosova’da daha belirgin durumdaydı.³¹⁹

Clinton Bosna ve Kosova’daki etnik temizliği durdurmak için askeri müdahaleler gerçekleştiren ve bu sayede söyledikleri ile eylemlerini de aynı çizgiye getirmiştir. ABD ve müttefiklerinin soykırım ve diğer insani felaketleri

316 Stephen M. WALT, “Clinton’ın Dış Politikasına Koşullu İki Övgü”, Avrasya Dosyası ABD Özel, Cilt: 6, Sayı: 2, (Yaz 2000), s 142

317 MEARSHEİMER, s. 9

318 Clinton’un Dış Politikası, s. 12

319 WALT, Clinton’ın Dış Politikasına… s. 150

önlemek için gerektiğinde müdahale edeceğini kabul eden “Clinton doktrini”

yurtdışındaki bir askeri çatışmanın ancak dar, stratejik çıkarlarla haklı gösterilebileceği şeklindeki Soğuk Savaş düşüncesinden uzaklaşması anlamına da geliyor.³²⁰