Cinsel Taciz

Kadınların çalışma yaşamında cinsel tacize uğramaları önemli bir kariyer engelidir. 1964 yılında A.B.D.’de çıkarılan İnsan Hakları Bildirgesi’nde cinsel taciz konusu, kendi isteği ve rızası dışında kişiye karşı gerek sözlü gerekse fiziki olarak yapılan sarkıntılık ve genel ahlak kurallarına aykırı davranışlar olarak tanımlanmaktadır (Türker, 1997: 74).

“Quid pro quo” (bir şey için bir şey) olarak adlandırılmakta ve çalışanın kendini taciz eden üstünden, ücret artırımı ya da terfi gibi bir çıkar beklemesi ve tacize boyun eğmesi şeklinde tanımlanmaktadır. İkincisi ise “düşmanca çevre” olarak adlandırılmakta ve yapılan taciz cinsel hareketleri içermekte, bakışlar, imalar, espriler, karikatürler, bel altı esprileri kapsamaktadır. Kadın bir çalışanın, iş ortamında istemeden maruz kaldığı, okşama, çimdikleme, laf atma, ırza saldırma ve tecavüz gibi tüm cinsel tacizler bu kapsama girmektedir. İş yerinde saklı bir sorun olarak karşımıza çıkan cinsel taciz, hem gelişmiş, hem de gelişmekte olan ülkelerin bütün ortamlarında görülebilmektedir (Atman, 2003: 335).

Yöneticilerimizden Şenay Hanım, işyerinde tacize maruz kaldığını “...hastanedeki grubu düşünürsek, hasta ve hasta yakınları zaman zaman bize taciz ve şiddet uyguluyor, tabi özellikle kadınlara.” sözleriyle ifade etmiştir. Tacize uğrayanlar, 30 yaşın altında, bekar ve genç kadınlar, dul, boşanmış ya da ayrı yaşayan kadınlar, yaşlı veya hasta bakımı sorumluluğu olan kadınlar yüksek risk taşıyan gruplar içindedir. Çalışma hayatında, cinsel tacize uğrayan çalışanlar, şikayetleri halinde, işlerini kaybetme, alacaklarını alamama ve toplum tarafından yanlış değerlendirilme korkusuyla, genelde şikayette bulunmamaktadırlar (Dalkıranoğlu, 2006: 48).

Cinsel tacize; yaşları, medeni durumları, fiziksel görünüşleri, geçmişi veya mesleki konumları önemli olmaksızın bütün kadınlar uğrayabilmektedir. Genellikle güvencesi olmayan iş koşullarında çalışan ve işini kaybetme tehdidi alan kadınlar bu konuda şikayetçi olmazlar (Atman, 2003: 335). Ataerkil toplumlarda erkekler çalışma ortamında formal ve informal açıdan kadınlardan daha güçlü durumdadır. Cinsel taciz, güçlünün güçsüz üzerinde kontrol sağlama metotlarından birisidir. Eğer cinsel tacizde bulunan yönetici ise formal güç farklılıkları daha açık gözlemlenmektedir (Morrison vd., 1987: 23).

Çalışma yapılan hastanedeki yöneticilerden Ebru Hanım, kadın liderlerin çalışma yaşamında cinsel tacize maruz kalmalarına yönelik şunları ifade etmiştir; “Kadın karma bir grupla çalışacağı için de herşeye dikkat etmesi gerekir. Lider konumundaki bir kadının giyimine, kuşamına, iletişimine dikkat etmesi gerekir. Sonuçta erkek egemen bir toplumda yaşıyoruz. O yüzden olduğu gibi davranarak, liderliği yerine getirebilmek için sınırlarını da iyi çizerek her konuda erkeklerle aynı kulvarda gidebilir.” Burada Ebru Hanım, kadının çalışma yaşamında cinsel tacize uğramaması için kendisinin dikkatli olması gerektiğini, korunmanın kadının elinde olduğunu vurgulamıştır.

Cinsel tacizin amacı, kadının işteki rolünü ve fonksiyonlarını geri plana itip, onun toplumdaki asıl fonksiyonunun cinselliği olduğunu vurgulamak ve kadının cinsiyete dayalı çaresizliği, yetersizliği ve pasifliğine dikkat çekerek çalışma rolünü azaltmaktır. Örgütlerin

sosyal ve kurumsal güç kaynaklarına bağlı olarak çalışma ortamında cinsel taciz artabilir ya da engellenebilir (Cleveland ve Kerst, 1993: 50). Bu konuyu destekler ifadeleri ile Arif Bey; “Zor. Günümüz şartlarında zor. Çünkü Türkiye’de artık kadın olmak zorlaştı. Televizyondan, gazetelerden de takip ettiğimiz gibi kadının bir yerlere varması için ya da maalesef bir işe girerken bile bir şeylerden ödün vermesi gerekiyor sanılıyor. Kadınlar meta olarak görünüyor. Halbuki böyle olmamalı, ilmiyle, bilgisiyle, duruşuyla insanların değerlendirilmesi lazım. Ama ne yazık ki kadın olunca cinsiyet ayrımına gidiliyor.” demiştir.

Cinsel tacize uğrayan kişi psikolojik ve fizyolojik birtakım rahatsızlıklar yaşar. Cinsel tacize gösterilen en yaygın tepki, tacizciden uzak kalmaya ve onunla yüz yüze gelmemeye çalışmak, taciz olayını inkar ederek, tacize bağlı duygu ve etkileri yok saymak, unutmaya çalışmak ve bu konuda kendini suçlayarak tolerans geliştirmektir (Solmuş, 2005: 5).

Cinsel taciz, kadınlar için işgücü devir oranının yüksek olmasına neden olmaktadır. Bu durumla karşılaşan kadın işten ayrılmayı tercih etmektedir. Cinsel tacizin etkisi sadece taciz yapılan kişi ile sınırlı kalmaz aynı zamanda diğer çalışanları da etkilemektedir. Her an tacize uğrayabileceği ihtimali ile çalışan ve sıranın kendisine ne zaman geleceğini düşünen kadınlarda da verim düşmekte, çalışma azmi kırılabilmektedir (Yeşiltaş, 2005: 150). Çalışma yaşamında cinsel tacize maruz kalma ihtimali nedeniyle işine devam edemeyen kadının zorlandığını ifade eden Merve Hanım; “Lider olarak işe devam edebilmek erkeklerden daha zordur. Bulunduğunuz çevreyle ilişkili olarak sizin kadın olmanızdan farklı şekilde faydalanmak isteyecek bir kadın ya da erkek grubu olacaktır.” şeklinde konuşmuştur.

Kalıplaşmış toplumsal değerler çerçevesinde taciz mağduru kadının daha fazla mağdur olma kaygısı konuşmasını engellemektedir. Bu nedenle Türkiye’de de çalışma hayatında yaşanan cinsel taciz ile ilgili olarak kapsamlı araştırmalar olmadığından, cinsel tacizin geçmişini ve boyutlarını ortaya koymak kolay değildir. Her ne kadar doğrudan cinsel taciz ile ilgili olmasa da cinsiyet ayrımcılığına yönelik yapılan araştırmalarda cinsel tacize ilişkin yer alan konulardan işyerlerinde yaşanan cinsel tacizin Türkiye’de de önemli bir sorun olduğu anlaşılmaktadır (Gerni, 2001a: 21). Bu çalışmada da hastalar ve yakınları tarafından cinsel tacize maruz kalan kadın yöneticilerin olması yanında bu tehlike için tedirgin olan kadın yöneticilerin de olduğu tespit edilmiştir. Statü, medeni durum yada yaş farketmeden karşılaşılabilecek bu durum kadınların çalışma yaşamında yer almasına dolayısıyla kariyer sahibi olmalarına engel teşkil etmektedir.