2. ÇANKIRI’DA DUYGU GAZETESİNE GÖRE (1930-1938)
2.5. CHP İl –İlçe İdare Heyetlerinin Faaliyetleri
Çankırı’da, Cumhuriyetin ilanından 1949’a kadar olan süre içerisinde CHP, Çankırı Merkez kazasının yanı sıra Çerkeş ve Ilgaz’da da teşkilatlanmış; nahiyeler ve köylerde ise ocak teşkilâtları kurulmuştur. Diğer taraftan, Çankırı’da bulunan 21
355 aynı yer
mahalleye ait olan 21 Ocak sayısı 6’ya indirilerek ocak faaliyetleri bu sayı ile devam ettirilmiştir.357
Cumhuriyet Halk Partisi Parti Müfettişliklerinin ilga edilmesi ve Vilayet Mutemetlerinin unvanının idare reisliğine tebdil edildiği, Çankırı’da Duygu gazetesi baskıya girerken haber alınmış ve söz konusu gelişmeler gazete sayfalarında haber olarak yer almıştır.358
1930 yılı Eylül ayında TBMM’nin olağanüstü toplantısında Halk Fırkasına mensup mebuslar, Fırka hususunda çeşitli alanlarda reformlar yapmak amacıyla 40 kişilik bir heyet oluşturmuşlar; bu heyet, yürüttüğü düzenli ve periyodik toplantılar ile Halk Fırkasının taşra teşkilatını güçlendirmek ve yeniden düzenlemek amaçlarıyla müzakereler yapmıştır. 40 kişilik bu heyete başka mebuslar da eklenerek muhtelif vilayetlere dağılmışlar ve halkın nabzını tutma gayretine girmişlerdir. Yapılan müzakereler sonucunda, C.H.Fırkası tarafından benimsenen yeni teşkilatlanma esasları ve kararları şu şekilde olmuştur:359
i. Parti müfettişlikleri ve mutemetlikleri ilga edilmiştir.
ii. Bütün memleket sathında kongreler yapılacak ve her kongre, üst yönetimin idare heyetini seçecektir.
iii. Her vilayet ve kaza, kendi adaylarını kendi içlerinden gösterecek; idare heyetleri, muhtarlıklar, Meclisi Umumi azalığı gibi teşekküller için eskiden olduğu üzere CHP genel merkezinden aday gösterilmeme usulü devam ettirilecektir.
iv. Her ocak, nahiyelerin idare heyetlerini; her nahiye, kazaların; her kaza ise vilayetlerin idare heyetlerini seçecekler; yakınlarda yapılacak olan Meclisi Umumi seçimlerinde her kaza kendi adaylarını ayırarak vilayet merkezine bildirecekler ve adayların kazanmaları uğrunda çalışmalar yapacaklardır.
357 Erhan Metin, “1930-1949 Cumhuriyet Halk Fırkası Raporlarında Çankırı”, Çankırı
Araştırmaları Dergisi, Yıl:1, sayı:1, Çankırı, 2006, S.19-35.
358 “Yeni Fırka Teşkilatı”, Çankırı’da Duygu, 29 İkinci Teşrin [Kasım] 1930, Sayı. 8, s.1. 359 aynı yer
Eski Hürriyet ve İtilaf ile Terakkiperver ya da Serbest Fırkacıların akıbetleri de aynı yazıda söz konusu edilmektedir: “Her vatandaşın kanaati Halk Fırkasınca
muhteremdir. Eğer bu fırkalara mensup kimseler arasında lekelenmemiş, vatana hıyanet eylememiş ve istikbalinde kendilerinden vatan için faide umulan kimseler var ise her yerde Halk Fırkası bu gibi vatandaşlara kapısını ve ağuşunu açacaktır. Ancak, seciye, namus ve hukuku siyasiyenin sahibi olmak şarttır. Dönekler, kalleşler, harisler, namussuz ve seciyesizler Halk Fırkasında asla yer bulamayacaklardır!”360
Halk Fırkasının yeni teşkilatlanma esasları hususunda almış olduğu kararlar
Çankırı’da Duygu gazetesinde şu şekilde yorumlanmıştır: “Memlekette vatanı kurtarmış olan Müdafaai Hukuk Cemiyetinin mevlüdü olan Halk Fırkası, memleketin fevkalade kuvvetli bir fırkası olarak yaşayacaktır. Memleketin münevverleri, lekesiz ve seciyeli insanları dahil olacağı için, yeni teşekkül edecek herhangi bir fırka, kendisine pek az taraftar bulabilecektir.
Siyasi bir fırka mahiyet itibari nizamnamesine, fırka disiplinine göre harekete mecburdur. Şimdiye kadar bazı ile bir terbiyei siyasi ocağı olduğuna göre mektep ve kışladan farksızdır. Binaenaleyh fırka efradı da ancak fırka nizamnamesine göre harekete mecburdur. Bazı yerlerde görüldüğü gibi herhangi bir intihapta: ‘Ben filanı sevmiyorum, reyimi vermeyeceğim!’ demeye hakkı yoktur”.361
Erzurum Mebusu Nafi Atuf Bey, CHP teşkilat gezilerine çıkmış, yanında fırka mensuplarından Hamdi ve Ali beyler olduğu halde, ilkin Şabanözü ve Orta nahiyelerine uğrayarak Çerkeş’e varmışlardır.
Halk Fırkası teşkilatının takviye edilip köy ve mahalle ocaklarından başlayarak vilayetin her tarafında büyük bir çaba ve ilgi ile Vilayet Halk Kongrelerinin coşkulu ve serbest bir ortamda yapıldığını duyuran Çankırı’da Duygu gazetesi, söz konusu haberi şöyle tamamlamaktadır:
360 aynı yer
“İstihbaratımıza nazaran bu hafta sonlarında kazalardan vurut edecek halk mümessilleri toplanarak müşarileyhin riyasetinde vilayet halk kongresi icra edileceği muhtemeldir. Bu kongrenin nef’i kararlarını gazetemizde ayrıca karilerimize arz edeceğiz”.362
Aynı gün Çankırı Merkez ile Ilgaz kazasına bağlı olan nahiyelerin Halk Kongreleri tamamlanmış, kazalara gidecek olan temsilciler belirlenmiştir.
CHP Çankırı merkezine bağlı olan nahiyelerde ocak teşkilatlanmasını gerçekleştirmek için Encümen azasından Etem Hancı, Emirzade Münür ve Hacıdedezade Ömer Beyler Dümeli’ye; Çivi Köyü’nde nahiye teşkilatlanması için de
Çankırı’da Duygu gazetesi Mes’ul Müdürü Mustafa ve Dolmacızade Rıfat Beyler
Çivi Köyü’ne gitmişlerdir.363
Cumhuriyet Halk Fırkası binasında her gece geç saatlere kadar mahalle teşkilatlanması için meşguliyet içinde olunduğu, halkın bu toplantılara çok büyük bir alaka gösterdiği, şu sözlerle ifade edilmektedir:
“Bu gece içtimada 400’e yakın Halk Fırkası azasının iştirak ettiği ve üç mahalle ocağı heyeti idaresi intihap olunarak merkez mahallat intihabı hitam bulmuş ve bu gece mahalle mümessilleri nahiye heyeti idaresini intihap edecekleri ve kaza kongresine iştirak edecek nahiye mümessilleri seçileceği haber alınmıştır.364
Çankırı’da Duygu gazetesinin aynı günkü sayısında “Gazi Hazretleri Trabzon’da Mühim Bir Nutuk Söylediler” başlığıyla bir haber yer almış; haberde,
Gazi hazretlerinin Trabzon seyahati söz konusu edilmiştir. Gazi, CHP binasına teşrifiyle beraber Fırka azalarını kabul ederek memleket işleri ve umumi meseleler üzerinde onlarla uzun müddet görüşmüş ve aşağıda yer alan hususları vurgulamıştır:
“Karşımızda bir çok fırkalar varmış gibi her gün daha büyük bir faaliyetle çalışmak, fikirlerimizi halk kütlelerinin içine yaymak ve köylere kadar götürmek mecburiyetindeyiz. Her an, tarihe karşı, cihana karşı harekâtımızın hesabını verecek
362 “CHF’sında”, Çankırı’da Duygu, 6 Birinci Kanun [Aralık] 1930, Sayı. 9, s.2. 363 aynı yer
bir vaziyette bulunmak lazımdır. Tasavvur ve faaliyetlerimize bu kadar hassas ve müteyakız bulunmak suretile muhalif bir fırkanın mahzurlarını bertaraf etmiş oluruz. Bidayetten beri beraber çalıştık, nihayete kadar hep beraber çalışacağız:”365
Gazi’nin, yapılmakta olan devrimlerin halk nezdinde benimsenerek kalıcı olması uğrunda CHP’ye büyük görev düştüğünün altını çizdiği bu demeci, parti mensuplarını da muhtemel bir rehavete ya da tembelliğe karşı ikaz niteliğindedir.
Cumhuriyet Halk Fırkası’nın mutat kongrelerine başladığı, nahiye ve kaza ocakları kongrelerinin ise bitmek üzere olduğu, bunun sonucunda da vilayet kongresinin açılacağı Çankırı’da Duygu gazetesinde belirtilmektedir. Haberde, kongre faaliyetleri için Vilayet Matbaasınca basılan defterlerin nahiye ocaklarına gönderilerek nahiye ocağı azalarının yenilenmesi işlemlerinin halkta büyük bir istek ve coşku uyandırdığı savunulmaktadır.366
Cumhuriyet Halk Fırkası yalnız siyasetle uğraşmakla kalmayıp kültürel ve
sanatsal faaliyetler yoluyla da halk ile bağ kurma çabası içinde olmuştur. Bu
meyanda, CHP Çankırı Şubesi Spor Kulübü tarafından düzenlenen bir klasik müzik konseri, Halk Fırkası salonunda saat 15’te kadın ve erkek izleyicilerden oluşan kalabalık bir davetli topluluğunun beğenisine sunulmuştur. Konseri, ortamektep Müzik Öğretmeni Viyolonist Şükrü Bey vermiş, konser, izleyicilerden büyük beğeni toplamıştır.367
Konser programı aşağıdaki gibidir:368
“Kısım 1:
1. Rüya: Schumann
2. Ben-i İsrail mabetlerinde (Dua)/ Max Rub 3. Bir Musiki Anı/ Schubert
4. Aşk ve Hülya/ Serge Brot Kiewiez
365 “Gazi Hazretleri Trabzon’da Mühim Bir Nutuk Söylediler”, Çankırı’da Duygu, 6 Birinci Kanun
[Aralık] 1930, Sayı 9, s. 2.
366 “Fırka Kongreleri”, Çankırı’da Duygu, 21 İkinci Kanun [Ocak] 1931, Sayı.16, s. 1. 367 “Konser”, Çankırı’da Duygu, 12 İkinci Teşrin [Kasım] 1932, Sayı. 107, s.1. 368 aynı yer
5. Bir Rüyadan Sonra/ G:Fauret 6. İspanyol Geceleri
7. Müzet Offen / Bach Kısım 2:
9. Ninni/ B. Cadard 10. Köy Şarkısı/ D. Poppe
11. Şehrazat (Arap Şarkısı)/ Rimsky Korsakowsky 12. Geçen Güzel Günler/ D. Popper
13. Melodi (Çöl Geceleri)
14. Pies Habenera/ Mauris Ravel 15.Gavatte/ D. Popper…”
Konser bittikten sonra Spor Kulübü adına Dr. Ziya Bey, “Sporculuk ve Çocuk
Büyütmek-Yetiştirmek” konulu bir konferans vermiştir.
Çankırı’da Duygu gazetesinde Nahiye ve Kaza Ocak Kongrelerinin tamamlanarak Vilayet Kongresi azalarının seçildiği ve Vilayet Kongresinin 29 Aralık tarihinde yapılacağı duyurulmuştur. CHP Vilayet Kongresi münasebetiyle Çerkeş ve Ilgaz Belediye Reisleri Ahmet ve Nuri beylerin Çankırı’ya geldiklerinin belirtildiği haberde, 2 gün süren kongre neticesinde sabık idare heyetinin onaylandığı, umumi kongre için de Meclis azasından Celal ve Tayyar beyler ile Belediye Reisi Sait Bey’in murahhas olarak seçilmiş oldukları kaydedilmektedir.369
Cumhuriyet Halk Fırkası, köylünün gelişimini sağlayıp donanımının artırılması maksatları ile yeni bir duvar gazetesi çıkarmaya karar vermiş; ilk sayısı Cumhuriyet Bayramında çıkacak olan gazetenin köylere ikişer adet olarak dağıtılacağı ve isminin de “Yurt” olduğu, Çankırı’da Duygu gazetesinde verilen haberler arasındadır.370
369 “Fırka Kongresi”, Çankırı’da Duygu, 4 Şubat 1933, Sayı. 118, s.1.
Çankırı’da bir süredir açık bulunan Halk Fırkası ve Halkevi Reisliklerine Fırkanın idare heyeti tarafından yapılan seçimler neticesinde azalar arasından Hacibayramzade Mustafa Bey seçilmişlerdir.371
Duygu gazetesi, Cumhuriyet Halk Fırkası üyeliklerine kadınların da girmelerini savunmaktadır. Kadınları; kendilerine verilen siyasal hakları Fırka
faaliyetlerine katılmaları hususunda da kullanmaları için, Halk Fırkasına üye olmaya ve yapılmakta olan kongrelere katılmaya çağırmaktadır.372
Evvelce yapılan çağrılar ve faaliyetlerin bir neticesi olarak Halk Fırkası Kongresi için Ilgaz ve Çerkeş kazalarından seçilen üçer kişi ile Çankırı Merkez kazası nahiye ocaklarından oluşan Vilayet Kongresi, Halk Fırkası binasında toplanmıştır. Kongreyi müteakip, Vilayet İdare Heyeti azaları ile Büyük Kongreye gidecek olanmurahhaslar seçilmişlerdir. 373
Buna göre, CHP Büyük Kongresine murahhas olarak Fırka Reisi Mustafa Bayram, Belediye Reisi Ömer Dede ve Çerkeş Belediye Reisi Ziya Aydemir seçilmişlerdir. CHP Vilayet İdare Heyetine ise aşağıdaki 9 kişi seçilmişlerdir:374
Mustafa Bayram Halim Altay Ömer Dede Ahmet Dodur Münür İnandık Hasan Dağlar Halim Ünür Sait Üçok Rıfat Dolun
Yeni seçilen CHP Vilayet İdare Heyeti, müttefikan, Mustafa Bayram’ı başkanlığa seçmiştir.375
371 “İntihap”, Çankırı’da Duygu, 14 Temmuz 1934, Sayı. 189, s.1. 372 “Halk Fırkası”, Duygu, 15 Birinci Kanun [Aralık] 1934, Sayı. 211, s.2. 373 “Halk Fırkası”, Duygu, 9 Mart 1935, Sayı. 223, s.3.
45 gün süren Çankırı Vilayet Umumi Meclisi toplanma devresinin sona ermesi dolayısıyla, 16 Nisan Salı akşamı Cumhuriyet Halk Fırkası tarafından Umumi Meclis üyeleri şerefine bir ziyafet verilmiş; ziyafette Çankırı Valisi ve Umumi Meclis üyeleri hazır bulunmuşlar, “çok samimi musahabelerle” vakit geçirmişlerdir. Ziyafeti müteakiben, katılımcı zevata sinema filmi gösterilmiş; ziyafet esnasında, Halkevi dil- tarih şubesi komitesinden Avukat Şükrü Uğuz kısa bir söylevde bulunmuştur.376
Yakın zamanda yapılmış olan vilayet kaza ve nahiye kongrelerini müteakiben CHP’nin 4.Büyük Kurultayının 9 Mayıs 1935 tarihinde Ankara’da toplanacağı haberi
Duygu gazetesi sayfalarında da yer bulmuş; gazete, kurultaya çağrı niteliğindeki
aşağıda yer alan ilan metnini yayımlamıştır:377
“Cumhuriyet Halk Partisi Dördüncü Büyük Kurultayı”
Mayıs’ın dokuzunda, Perşembe günü Ankara’da, Kamutay kurağında Cumhuriyet Halk Partisi dördüncü kurultayı toplanacaktır.
Bu kurumda saylavlarımız, yurdun her yönünden seçilen parti erlerimiz bulunacaktır.
Bu toplantıda 600’den çok kişi birleşip gelecek, Dört yıl içinde ulusal aydınlıkları onaracaktır.
Müdafaai Hukuk Cemiyeti adı ile Sivas’ta birinci kurultay toplantısını yaptı. Kurumun ilk işi, elbirliği ile çalışılarak yurdun düşmanlardan temizlenmesi oldu.
Yurtta medeni kanunlar yaptı, taasubu yıktı. Ulusal makineler kuruldu, yurdun dört yönü demir yolu ile bağlandı.
Köylüyü yıkan aşarı kaldırdı. Askerlik yılını indirdi. Yurdun korunmasını yükseltti, daha neler yapılmadı. Bu kuruluş dolayısıyla yazmakla tükenmez eyiliklerini anmayı borç bilerek gelecek sayımızda (Gelecek sayımız 9 Mayıs Perşembe günü çıkacaktır) tarihçesini yazacağız.
375 aynı yer
376 “Halk Fırkası’nın Ziyafeti ”, Duygu, 20 Nisan 1935, Sayı. 228, s.1. 377 “CHP”, Duygu, 4 Mayıs 1935, Sayı. 230, s.2.
Müdafai Hukuk Cemiyeti’nin attığı temeller üzerine kurulan Cumhuriyet Halk Partisi 17 yıldır yurdun aydınlığını ilerletti, şenletti. Anın için seviniyoruz ve şenlikler yapacağız.”
Yıllardır cumartesi günleri yayımlanmakta olan Duygu gazetesi, Cumhuriyet
Halk Partisi 4.Büyük Kurultayının toplanacağı perşembe günü yayımlanmış ve “Bugün Halk Partisi Dördüncü Büyük Kurultayı Açılıyor; Duygu, Saygılarla
Yurttaşlarına Bu Günü Kutlar ” 378 manşetiyle çıkmıştır.
Gazetenin aynı günkü sayısının 4.sayfasında ise “Şarımızdaki Kurultay
Şenlikleri” başlıklı haberi yer almıştır. Haberde, Ankara’da açılmakta olan Halk
Fırkasının 4. Büyük Kurultayı münasebeti ile 3-4 günden bu yana Halk Partisi tarafından, gereken organizasyonun yapıldığı belirtilmektedir. Haberde; her tarafın bayraklar ve elektrikle donatıldığı ve bütün mekteplerde Cumhuriyet Halk Partisi Kurultayı hakkında öğrencilere yönelik konuşmalar yapılacağı, akşam saat 20.00’de Halkevi salonunda davetli zevata yönelik konferans ve konser verileceği duyurulmaktadır.379
Dördüncü Büyük Kurultay için Çankırı vilayetini temsilen, murahhas olarak Ömer Dede, Mustafa Bayram ve Çerkeş Belediye Başkanı Ziya Aydemir’in Ankara’ya gittikleri de verilen haberler arasındadır.380
Cumhuriyet Halk Partisi 4. Büyük Kurultayı 9 Mayıs tarihinde Ankara’da büyük ve gösterişli bir merasimle toplanmış; Atatürk, kurultay salonuna dinmek bilmeyen alkışlar arasında girerek delegelerin arasında, orta sıralarda bir yere oturmuşlardır.381
Kurultayı İsmet Paşa açmış, Kurultay Başkanlığına, TBMM Başkanı da olan Çankırı Milletvekili Abdülhalik Renda seçilmiştir.382
378 “Bu Gün:”, Duygu, 9 Mayıs 1935, Sayı.231, s.1.
379 “Şarımızda Kurultay Şenlikleri”, Duygu, 9 Mayıs 1935, Sayı. 231, s.4. 380 aynı yer
381 “Atatürk’ün Büyük Parti Kurultayında Söylevi”, Duygu, 18 Mayıs 1935, Sayı.232, s.1. 382 aynı yer
Atatürk, coşkulu alkışlar ve tezahüratlar arasında çıktığı kürsüye; “Kurultayın
sayın üyeleri; karşılarında bulunmakla haz duyduğum delege arkadaşlarımı selamlarken yüce ulusumuzu saygı ile anarım.” sözleriyle Kurultayın açılışını
yapmıştır. Atatürk; “Başarılan İşler”, “Dört Yılın Başlıca İşleri”, “Maden”, “Dış
Siyasamız”, “Demiryolu Siyasamız”, “Balkan Paktı”, “İran ve Afganla Münasebatımız”, “Türkiye Cumhuriyeti’nin Amacı”, “Partimizin Esas Düşünceleri”
başlıklarından oluşan uzun söylevini şöyle tamamlamıştır:
“Sevgili arkadaşlar, CHP’nin esas düşünce ve dileği, vatandaşları her türlü ayrılıktan korumak, onları kendileri ve büyük Türk Ulusu için faydalı kılmaktır.
Programımızda, işbölümlerinin her birinde bulunan yurtdaşların özel ve genel aşağıları ve genlikleri; aryasız göz önünde tutulmuştur. Bu hakikatin bütün yurttaşlarca yalın olarak bilinmesi çok önemlidir. Bunu, yurttaşlara anlatmak ve bu suretle onların sevgilerini ve güvenlerini kazanmak, parti üyelerinin kutsal ödevidir.
Türk Ulusu kendisine hizmet edenleri, süreli bir suretle değerlemiş ve onlara ön vermiştir. (Alkışlar…)
Son saylav seçiminde, Partimizin Ulusun güvenini kazanması, bize çalışmamızda yeniden büyük şevk ve kuvvet vermiştir.
Ulusa hizmet yolunda bütün varlığımızla çalışmak, parti üyelerinin bozulmaz andıdır. (şiddetli ve devamlı alkışlar…)”383
CHP 4.Büyük Kurultayının ardından Çankırı CHP teşkilatı rutin çalışmalarına dönmüş; şehirde, Halkevi ile eşgüdüm içinde yürüttüğü çalışmalarına bir yenisini ekleyerek Duygu gazetesi sayfalarında aşağıda yer alan ilanı yayımlamıştır:
“ CHP İl Başkanlığından;
Halkevleri; malul ve kimsesizlerin, şehit aile ve çocuklarının dertlerini dinleyecek ve kanuna uyan işlerini kolaylaştıracaktır. Bu gibi kimselerin, her Salı
günü, öğleden akşama; çarşamba günleri, sabahtan akşama kadar Çankırı Halkevine başvurmaları ilan olunur.384
Çankırı’da bunlar olurken 18 Haziran 1936 tarihinde Başvekil ve aynı zamanda Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkan Vekili olan İsmet İnönü tarafından bir beyanname yayımlanmış; beyannamede yer alan fevkalade mühim kararlar, Duygu gazetesinin ilk sayfasında yer bulmuştur385:
“ Beyanname
Cumhuriyet Halk Partisinin memleketin siyasi ve içtimai hayatında güttüğü
yüksek maksatların tahakkukunu kolaylaştırmak ve partinin inkişafını arttırmak ve hızlandırmak için bundan sonra Parti faaliyeti ile Hükümet idaresi arasında daha sıkı bir yakınlık ve daha ameli bir beraberlik temin edilmesine Genel başkan tarafından karar verilmiştir.
Bu maksatla,
1. Dahiliye Vekili genel yönetim kurul üyeliğine alınmış ve kendisine Partinin genel sekreterlik vazifesi verilmiştir.
2. Bütün vilayetlerde, vilayet parti başkanlığına vilayetin valisi memur kılınmıştır.
3. Umumi müfettişler, mıntıkaları dahilinde bütün devlet işlerinin olduğu gibi
parti faaliyet ve teşkilatının da yüksek murakıp ve müfettişidirler.
4. Vilayetlerde il yönetim kurulunca intihap edilmiş bulunan başkanlar üye durumunu almış ve mansup veya mahallince müntehap mebus başkanların başkanlık vazifeleri hitam bulmuştur.
5. Bu beyannamenin icaplarını Parti genel sekreteri olmuş bulunan Dahiliye Vekili takip ve tanzim edecektir.
384 “İlan”, Duygu, 29 Haziran 1935, Sayı. 238, s.2.
6. Yukarıdaki maddeler, bütün parti teşkilatına, vilayetlere ve umumi müfettişliklere tebliğ olunmuştur.
18.06.936
Başvekil ve C.H. Partisi Genel Başkan Vekili İSMET İNÖNÜ
Bu beyannamede görüldüğü üzere, “parti-devlet modeli” benimsenmek suretiyle, devletin siyasi sahada etkinliğini ve varlığını güçlendirmek hedeflenmiştir.
Bu beyanname ile Dahiliye Vekili CHP genel sekreteri olurken illerde ise valiler parti başkanlığını üstlenerek parti faaliyetlerinden sorumlu hale gelmekteydiler.
Bu beyanname ile beraber, 1927 yılında başlanmış olan Umumi Müfettişlik uygulamasına 1936 yılında da devam edilerek Bingöl, Tunceli ve Elazığ illerini içine alan 4. Umumi Müfettişlik mıntıkası kurulmuştur.386 Bu tasarrufta, ülke topraklarının
-özellikle başkent Ankara’ya uzak kalmış olan yerlerin- Ankara’yla bağlantısını güçlendirmek, asayişi sağlamak ve kalkınmayı tüm yurda yaymak konusunda yaşanan sıkıntıları gidermek amaçlanmıştır. Yurdun belli yerlerine kurulmuş olan ve merkezi hükümeti yani Ankara’yı temsil eden, valiliklerden daha geniş yetkilerle
mücehhez olan Umumi Müfettişlikler, bu amaca ek olarak, bu beyanname ile parti
işlerinde de yetkili kılınmaktaydılar.
Parti ile devletin bütünleşmesine yönelik ilk kararlar 1935 yılında yapılmış olan CHP’nin 4.Büyük Kurultayı’nda alınmış olsa da uygulanması ve hayata geçirilmesi 1936 yılında olmuştur. 1937 yılında da CHP’nin ilkelerini sembolize eden 6 Ok’un Anayasaya girmesiyle, parti-devlet bütünleşmesi yeni bir boyut kazanacaktır.
Bu beyanname Çankırı’da da yansımalarını göstermiştir. Yeni seçilen Halk Partisi yönetim kurulunun, ilk toplantısını Vali H. Uzgören’in başkanlığında yaptığı
Duygu gazetesinde duyurulurken387 yeni yapılacak kongrelerin yıl içinde Eylül
386 Engin Çağdaş BULUT, “Devletin Taşradaki Eli: Umumi Müfettişlikler”, CTAD, Yıl:11, sayı: 21
(Bahar 2015), s. 94.
ayından Aralık sonuna kadar olmak üzere dört ay süreceği, ocaklardan başlayan kongre sürecinin il kongresinin yapılmasıyla tamamlanacağı belirtilmektedir.388
Yapılacağı, evvelce Duygu gazetesi sayfalarında da duyurulmuş olan Cumhuriyet Halk Partisi Köy ve Nahiye Ocakları Kongrelerine Kasım ayının 1’inden itibaren Çankırı Merkez kazasının köy ve nahiyelerinden başlanılmıştır. Kongrelere başkanlık etmek üzere il yönetim kurulundan beş kişi görevlendirilerek nahiye ve köylere gönderilmiştir.389
Toplanmakta olduğu iki hafta evvel yine Duygu gazetesinde duyurulan Çankırı Ocak Kongreleri tamamlanarak Mahalle Kongrelerine başlanmış; Vali ve CHP İl Başkanı olan H. Uzgören, Uray Ömer Atasoy ve Encümen azalarından Halim Altay’dan oluşan bir heyet, Şabanözü ve Orta nahiyelerine, parti işleri için yapmış oldukları bir ziyaretin ardından Çankırı il merkezine dönmüşlerdir.390
Öte yandan, Merkez nahiyesinin kongresini toplamak üzere köy ocakları delegeleri Çankırı’ya çağrılmış ve delegelerin katılımlarıyla Merkez nahiyesi İdare Heyeti üyeliklerine Cevdet Dengi, Hilmi Ersunan, Hidayet Yiğit, Mustafa Akgün ve Akif İnandık müttefikan seçilmişlerdir. Aralık ayının 4’ünde Ilgaz, 6’sında Çerkeş, 9’unda Merkez ilçe kongrelerinin toplanarak seçimlerinin gerçekleştirileceği Duygu gazetesinde haber olarak duyurulmaktadır.391
Köy Ocakları Kongreleri dolayısıyla Çankırı Merkez kazasına gelmiş bulunan parti delegeleri şerefine, 25 Kasım tarihinde CHP İl yönetimi tarafından bir ziyafet verilmiş, ziyafetin ardından parti salonunda katılımcılara radyo dinletilmiştir. 392
22 Aralık 1936 tarihinde sona eren CHP İl Kongresi sonunda, kongrenin ‘hissiyatı tazimkaranesi’ Reisicumhur Atatürk’e, Başvekil İsmet İnönü’ye, TBMM Başkanına ve CHP Genel Sekreterliğine, CHP İl Başkanı ve Vali H. Uzgören tarafından arz edilmiş; buna mukabil, teşekkür cevapları alınmıştır. Kongrede,
388 “Parti Kongreleri”, Duygu, 12 Eylül 1936, Sayı. 299, s.1.
389 “Halk Partisi”, Duygu, 7 İkinci Teşrin [Kasım] 1936, Sayı. 306, s.1. 390 “Parti İşleri”, Duygu, 28 İkinci Teşrin [Kasım] 1936, Sayı 309, s.1.