Çankırı’da Duygu Gazetesinde Tarih ve Edebiyat

Çankırı’da Duygu gazetesinde habercilik faaliyetlerinin yanı sıra gerek Çankırı

tarihi gerekse de Türk ve dünya tarihine dair yazılar, yazı dizileri ya da menkıbeler ve destanlar da yer almıştır.

Gazetenin 59. sayısından başlayarak ismi bilinmeyen bir şaire ait olan “Dasıtani Ahmed Harami” mesnevisi yayımlanmıştır. 14.yüzyıl Azerbaycan ve Anadolu Türklerinin müşterek malı olarak kabul gören bu eser, aynı zamanda Anadolu ve Azerbaycan Türkçesinin gelişim aşamalarını tarihsel perspektif açısından değerlendirmeye imkân hazırlaması yönüyle de büyük ehemmiyet taşır. Ahmet Talat Onay tarafından metni yayımlanan “Dasıtani Ahmed Harami” adlı bu eser, toplamda 816 beyitten oluşmaktadır.94

“Türklüğe Dair Musahabeler” başlığıyla yayımlanan yazılar ise 68. sayıdan

başlayarak uzun süre devam etmiştir. “Türklüğü Sevmek’’ 95_{, “Türklüğü Tanımak”}96_,

“Anadolu’da Türkçe Yazı Nasıl Başladı” 97_{, “Eski Tarihi-Coğrafi İsimler ve Bazı}

Istılahlar” 98_{, “Yeni Harfler”}99_{, “Kızılbaşlar Hakkında”}100_{, “Lisanda Tahavvüller”}101

ve “Yeni Tutumluluk Hareketi”102 _{gibi başlıklarla Türklük, Türk Tarihi ya da Türkçe}

ve dil konularında görüşler beyan eden önemli bir köşe olmuştur.

94_{. Serhat Küçük,”Dastan-ı Ahmed Harami Mesnevisi Üzerine Değerlendirmeler 1”}

https://dergipark.org.tr/download/article-file/181254 Erişim.23.04.2019

95 _{“Türklüğe Dair Musahabeler”, Çankırı’da Duygu, 20 İkinci Kanun [Ocak] 1932, Sayı.68, s.2.} 96 _{“Türklüğe Dair Musahabeler”, Çankırı’da Duygu, 6 Şubat 1932, Sayı. 69, s.2.}

97 _{“Türklüğe Dair Musahabeler”, Çankırı’da Duygu, 12 Mart 1932, Sayı.74, s.2.} 98 _{“Türklüğe Dair Musahabeler”, Çankırı’da Duygu, 21 Mayıs 1932, Sayı 83, s.2.} 99 _{“Türklüğe Dair Musahabeler”, Çankırı’da Duygu, 28 Mayıs 1932, Sayı.84, s.2.} 100_{“Türklüğe Dair Musahabeler”, Çankırı’da Duygu, 18 Haziran 1932, Sayı.87, s.2.} 101_{“Türklüğe Dair Musahabeler”, Çankırı’da Duygu, 25 Haziran 1932, Sayı.88, s.2.} 102_{“Türklüğe Dair Musahabeler”, Çankırı’da Duygu, 30 Temmuz 1932, Sayı.93, s.2.}

Yine, gazetenin 65. sayısından başlayarak devam eden “Çankırı Tarih ve

Halkiyatı Notlarından; Toplayan: Hacı Şeyhoğlu Hasan” başlıklı köşede de

Çankırı’nın tarihi, edebiyatı ve folkloruna dair önemli tespit ve ilmî bilgiler okuyucuyla paylaşılmıştır. “Çankırı’da Ahi Teşkilatı”103_{, “Çankırı’da Sohbet}

Alemleri”104, “Gezme Alemleri”105, “Mahalli Adetler”106 bu kanaate örnek olarak gösterilebilir.

Gazetenin 8. sayısından başlayarak yayımlanan “Görüp Eşittiklerim” başlıklı köşe ise Hacı Şeyhoğlu Ahmet Kemal tarafından uzun zaman devam ettirilmiş; kimi zaman Dünya tarihiyle ilgili tafsilatlı bilgiler ve ilmî gerçekler, kimi zaman da Osmanlı ya da Selçuklu Tarihleri ile ilgili yazılar yayımlanmıştır.107

“Hikâyeci” imzası ile yayımlanan “Kıssadan Hisse”108 _{köşesi ise okuyucuya}

fıkralar anlatmak suretiyle, güldürürken düşündürme tarzında bir vazife görmüştür. “Hikaye-i Şifayi ve Selvihan”109_{, “Esman ve Zeycan”}110 _{“Çankırı Masalları:}

Yılan Bey”111 _{ve “Hürü”}112 _{başlıklı yöresel masalları ve hikayeleri bir dizi halinde}

Çankırı’da Duygu gazetesi sayfalarında okuyucuyla buluşturan Ali Dehri, bir diğer

önemli köşe yazarıdır.

A.Talat Onay, gazetesinde yayımlanan masal ve hikâye dizileri ile ilgili şunları söylemektedir: “Duygu ile neşrettiğimiz manzum Dasıtani Ahmet Harami, manzum

ve mensur Şifayi ve Selvihan, Esman ile Zeycan ve Yılan Bey hikâyelerinin halk edebiyatı ve kültür meraklılarınca ehemmiyetle takip edilmesi daha bir takım milli ve

103 _{Hacı Şeyhoğlu Hasan, “Çankırı Tarih Ve Halkiyatı Notlarından”, Çankırı’da Duygu, 9 İkinci}

Kanun [Ocak] 1932, Sayı. 65, s.2.

104 _{Hacı Şeyhoğlu Hasan, “Çankırı Tarih Ve Halkiyatı Notlarından”, Çankırı’da Duygu, 20 Şubat}

1932, Sayı. 71, s.2

105 _{Hacı Şeyhoğlu Hasan,“Çankırı Tarih Ve Halkiyatı Notlarından”, Çankırı’da Duygu, 18 Haziran}

1932, Sayı. 87, s.2.

106 _{Hacı Şeyhoğlu Hasan,“Çankırı Tarih Ve Halkiyatı Notlarından”, Çankırı’da Duygu, 9 Temmuz}

1932, Sayı. 93, s.2.

107 _{Hacı Şeyhoğlu Ahmet Kemal,“Görüp Eşittiklerim”, Çankırı’da Duygu, 29 İkinci Teşrin [Kasım]]}

1930, Sayı. 8, s.3.

108 _{“Kıssadan Hisse”, Çankırı’da Duygu, 17 İkinci Kanun [Ocak] 1931, Sayı:15, s.4.} 109 _{Ali Dehri,“Hikayei Şifayi ve Selvihan”, Çankırı’da Duygu, 16 Nisan 1932, Sayı. 78, s.4.} 110 _{Ali Dehri,“Esman ve Zeycan”, Çankırı’da Duygu, 22 Birinci Teşrin [Ekim] 1932, Sayı 104, s.4.} 111 _{Ali Dehri,“Çankırı Masalları”, Çankırı’da Duygu, 18 Haziran 1932, Sayı. 87, s.4.}

fakat milli hikâyelerin en doğru şekilde neşri için bahsi teşvik oldu. Peyderpey neşredeceğimiz hikâyeler arasında matbu olmayanlar ve bilhassa Çankırı muhitinde nakledilenler ekseriyeti teşkil etmekte ise de matbu olup da noksan olanlar ve bu noksanlar gerek Çankırı ve mülhakatındaki rivayetlerle, gerek kütüphanelerde tesadüf edilen yazma nüshalarla ikmal edilenler de vardır”.113

“Türk Atalarsözü” başlığı altında uzun zaman boyunca atasözlerini gazete

sayfalarında okuyucuyla buluşturan bir yazar olan Ahmet Rıza da karşımıza çıkan bir diğer isimdir.

Gazete, Türk dilinde yapılan devrime kapsamlı bir destek vermiş; bunu, sayfalarında çeşitli tarihlerde yayımladığı köşe ve yazı dizileriyle göstermiştir:

“Dil Encümenine Göre Türkçemiz”114_{; “Türkçe Nasıl Islah Edilir?”}115_{; “Bir}

İlim Encümeninde Cehil”116_{; “Ediplerimize Göre Dil Encümeni”}117_{; “Dil}

Encümeninin Çıkardığı Her Kelime Kaça Malolmuştur?”118 _{gibi yazılar, bunlardan}

bazıları arasındadır.

“Osmanlıcadan Türkçeye Karşılıklar Kılavuzu”119_{; “Dil Gavgası”}120_{; “Dil}

Kurultayına Giderken”121_{; “Büyük Dil Anketi”}122 _{gibi yazılar ve yazı dizileri de}

gazetenin dil ve Türkçe konusunda göstermiş olduğu büyük gayretin birer

göstergeleridir.

Çankırı’da Duygu’nun, Türk dili alanında göstermiş olduğu çaba, gayret ve

halkı bilinçlendirmesi, meyvesini vermiş; gazete, 121. sayısında bu gelişmeyi şöyle duyurmuştur: “Gazetemiz muharrirlerinden Hacı Şeyhoğlu Ahmet Kemal Bey’in

Türk Dili Tetkik Cemiyeti Merkez Umumisi (Istılah, Lenkuistik, Gramer, Filolozi)

113 _{“Hürü Hikâyesi”, Çankırı’da Duygu, 29 Nisan 1933, Sayı. 129, s.4.}

114 _{“Dil Encümenine Göre Türkçemiz”, Çankırı’da Duygu, 23 Mayıs 1931, Sayı. 32, s.1.} 115 _{“Türkçe Nasıl Islah Edilir?”, Çankırı’da Duygu, 27 Haziran 1931, Sayı. 37, s.1.} 116 _{“Bir İlim Encümeninde Cehil” Çankırı’da Duygu, 13 Haziran 1931, Sayı. 35, s.1.} 117 _{“Ediplerimize Göre Dil Encümeni”, Çankırı’da Duygu, 4 Temmuz 1931, Sayı. 38, s.1.}

118 _{“Dil Encümeninin Çıkardığı Her Kelime Kaça Mal olmuştur? ” Çankırı’da Duygu, 11Temmuz}

1931, Sayı. 39, s.1.

119 _{“Osmanlıcadan Türkçeye Karşılıklar Kılavuzu” Duygu, 30 Mart 1935, Sayı. 225, s.3.} 120 _{“Dil Gavgası”, Çankırı’da Duygu, 15 Ağustos 1931, Sayı. 44, s.1.}

121 _{“Dil Kurultayına Giderken” Çankırı’da Duygu, 10 Eylül 1932, Sayı. 98, s.1.} 122 _{“Büyük Dil Anketi”, Çankırı’da Duygu, 11 Mart 1933, Sayı. 123, s.1.}

kolu azalığına intihab edildiğini memnuniyetle haber aldık. Kemal Bey, lisan ve

gramer sahasında vukufundan istifade kabil olan kıymetli

mütefekkirlerimizdendir”.123

Veled Çelebi İzbudak’ ın “Yeni Şive ile Kitabı Dede Gorkut”124_{; Ahmet Talat}

Onay’ın “Nasıl Türkçü Oldum?’125_{’ ve “Çankırı Tarihi Vesikaları”}126 _{başlıklı yazı}

dizileri ve incelemeleri de Duygu’nun Türk dili ve Türk tarihi konusundaki çabalarından örnekler sunmaktadır.