CHP'nin 1954 Genel Seçimi Çalışmaları ve Samsun’daki Seçim Faaliyetler

CHP 1954 Genel Seçimi'ne gidilirken 25 Şubat 1954'te olağanüstü bir kurultay toplamıştır. 3. Olağanüstü CHP Kurultayı'nda gündem ilan edilmemiş olmakla birlikte amaç CHP Parti Merkezi'ne milletvekilli adaylarının % 20'sini belirleme hakkını istemekti468_{. Çünkü 1951 yılında toplanan CHP'nin 8. Olağan Kurultayı'nda}

kabul edilen partinin 8. Tüzük'ünde milletvekili adaylarını belirleme hakkının tamamı illerdeki yoklama kurullarına bırakılmıştı469_{. Aslında CHP'nin olağanüstü}

kurultaya gitme sebebi Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP) ile seçimlerde ortak hareket etme ihtimaliydi. Böyle bir durumda parti merkezi kendine kontenjan istemişti. CHP'nin 3. Olağanüstü Kurultayı istenilen % 20'lik kontenjanı parti merkezine vermemiştir. Bunun yerine parti tüzüğünün 54. maddesine şu fıkra eklenmiştir: "Parti Meclisi'nin teklifi veya il idare kurulunun teklifi ile illerde il idare kurulu, kurultay delegeleri ve ilçe başkanlarından müteşekkil bir heyet, lüzum görürse o ilin çıkaracağı milletvekili sayısında tespit edeceği bir miktarda CHP'ye

465 _{Adem Özküçük, "Demokrat Parti'nin Demokrasi Söylemleri (1946-1957)", Tarih Okulu Dergisi,} Ocak-Nisan 2012, Sayı 12, s.104.

466 _{Milliyet, 28 Ocak 1954, Yıl: 4, Sayı 1338.} 467 _{BCA, 30.18.1.2.122.27.2.}

468 _{Şevket Süreyya Aydemir, İkinci Adam (1950-1964), III. Cilt, Remzi Kitabevi, Dokuzuncu Özel} Basım, İstanbul 2011, s. 100.

147

mensup olmayanlardan aday gösterme yetkisini Parti Meclisi'ne bırakır.". Böylece bu düzenleme ile partili olmayanların da aday olmalarına imkan sağlanmış ancak parti merkezinin istediği kayıtsız şartsız % 20'lik kontenjan yetkisi verilmemiştir470. CMP 12 Mart 1954'te bir bildiri yayımlayarak seçimlerde muhalefete işbirliği teklifinde bulunmuş ve CHP 14 Mart'ta bu teklife olumlu cevap vermiştir. CHP ile CMP arasındaki uzun süren ittifak görüşmeleri yapılmıştır. CHP, CMP'ye % 30'luk bir kontenjan önermiş ancak CMP, milletvekili adaylarının her ilde yarı yarıya gösterilmesini istemiştir. Bu gelişme üzerine ittifak girişimleri sonuçsuz kalmıştır471_.

CHP bir muhalefet partisi olarak ilk kez 1954 Seçimi'ne katılmıştır. Elinde iktidar olanakları bulunmayan partinin üstelik seçimlerden önce çıkarılan bir yasa ile mal varlığı da elinden alınmıştır. Kapatılan Ulus gazetesinin yerine Yeni Ulus gazetesi yayın hayatına başlamış olsa da partinin maddi gücü önemli ölçüde azalmış ve bu durum propaganda faaliyetlerini olumsuz yönde etkilemiştir. CHP'nin seçimlerdeki propagandası "Hukuk Devleti" simgesi etrafında yoğunlaşmıştır. Hukuk devleti simgesi İnönü'ye göre anayasa değişikliği ve hakim teminatına bağlıydı. 1950 seçim kampanyasının aksine 1954 Seçimi'nde CHP'liler bol bol vaatte bulunmaktan kaçınmışlardır. Hatta 1950'de DP'nin kullandığı bir sloganı benimsemişlerdir. Bu slogan "CHP yapabileceğine kani olmadığı vaatte bulunmaz. Az vaat yapar fakat vaadini tutar." sloganıdır. Tüm bu söylemlere karşın partinin seçim beyannamesinde "cağız, ceğiz" gibi takılarla biten 41 vaat yer almıştır472_.

CHP'nin seçim beyannamesinde vatandaşlara tam bir hürriyet ve işçilere grev hakkı tanınacağı belirtilmiştir. Ayrıca beyannamede ülkede ucuzluğun sağlanacağına vurgu yapılmış, ülkenin iç meseleleri üzerinde durulmuş ve dış politika konusunda iktidarın meclisle beraber çalışmadığından şikayet edilmiştir. Türkiye'nin müttefikleriyle olan ilişkilerinin hangi parti iş başında olursa olsun devam edeceğinden söz edilmiş, her aileye bir ev temin edileceği söylenmiştir 473 . CHP Genel Başkanı seçim kampanyasının ilk önemli konuşmasını Malatya'da yapmıştır. İnönü konuşmasında

470 _{Erdoğan, a.g.e., s. 85.}

471 _{Ensar Yılmaz, "1954 Seçimlerinin Önemi, Öne Çıkan Özellikleri ve Siyasi Sonuçları", New World}

Sciences Academy, Volume: 5, Number: 4, Bartın 2010, s. 543.

472 _{Alçora, a.g.e., s. 391-393.} 473 _{Yılmaz, a.g.m., s. 544.}

148

hükümetin ekonomi politikasını eleştirerek partizan bir idareye son verilmesi gerektiğini belirtmiştir474_.

2 Mayıs 1954'te yapılacak Genel Seçim için CHP milletvekilliği aday müracaatları 24 Mart’ta sona ermiştir. Samsun'da CHP'den milletvekilliği için adaylık müracaatında bulunan kişiler şunlardır: Mebrure Aksoley, Haşim İşcan, Korgeneral Nuri Berköz, Yunus Kazım Köni, Milli Savunma Eski Bakanı Hüsnü Çakır, Avukat Rıza Işıtan, Avukat Cengiz Rahmioğlu, Çarşamba CHP İlçe Başkanı Cemil Şensoy, Havza Belediye Başkanı Ahmet Saatoğlu, Dr. Sadi Konuk, Terme CHP İlçe Başkanı Arif Akalın, Naşit Fırat, Bafra Belediye Başkanı Necati Bora, Avukat İsmail Tarhan, Kavak Belediye Başkanı Ahmet Akal, Avukat Cemal Tekay, Lüks Radyo Mağazası sahibi Cevat Özlü, Çaykara Mal Müdürü Tevfik Alpaslan, Veteriner Naci Orpen ve Niyazi Sungur475.

Yapılan yoklama sonucunda CHP'nin Samsun milletvekili adayları Rıza Işıtan, Hüsnü Çakır, Haşim İşcan, Sadi Konuk, Ahmet Akal, Cengiz Rahmioğlu, Ahmet Saatoğlu, Necati Bora, Mebrure Aksoley, Cemal Tekay, General Nuri Berköz ve Kazım Köni'den oluşmuştur476_.

CHP milletvekili adaylarını belirledikten sonra Samsun'daki seçim çalışmalarına hız vermiştir. 15 Nisan 1954'te Samsun'un Bafra ilçesinde CHP mitingi yapılmıştır. Aynı gün Bafra'da CMP ve DP de birer miting yapmıştır. CMP mitinginin ardından 12.30'da CHP'liler ellerinde parti bayrakları ve vecize yazılı levhalar olduğu halde miting yerine gelmişlerdir. Sıra ile birçok hatip söz almış ve özellikle Mebrure Aksoley'in konuşması bilhassa kadın partililer tarafından büyük ilgi ile takip edilmiştir. Aksoley kadının cemiyetteki mevkiinden bahsetmiştir. "Kadını hakir görenlere şaşarım." diyerek Erzurumlu Nene Hatun'u örnek vermiş ve uzun süre alkışlanmıştır477_.

Mebrure Aksoley'den sonra kürsüye gelen Server Somuncuoğlu "1950'lerde sizlere bol bol vaatlerde bulunanlar, reylerinizi ceplerine atanlar şimdi size hesap versinler." diyerek söze başlamıştır. Somuncuoğlu konuşmasına devam ettiği sırada DP'lilerin

474 _{Feroz Ahmad-Bedia Turgay Ahmad, a.g.e., s. 121.} 475 _{Samsun, 27 Mart 1954, Yıl: 7, Sayı: 1458.}

476 _{Yeni Selamet, 30 Mart 1954, Yıl: 44, Sayı: 1487-231.} 477 _{Hürriyet, 16 Nisan 1954, Sene: 6, No: 2154.}

149

omuzlarında Tevfik İleri, Muhittin Özkefeli ve Ömer Güriş olduğu halde miting yerine gelişleri alanda büyük bir kargaşaya yol açmıştır. Halk kendisini galeyana kaptırmış ve bağırıp çağırmalar arasında Somuncuoğlu'nun sesi duyulmaz olmuştur. Konuşma imkanı olmadığını anlayan CHP'liler miting alanını DP'lilere bırakarak Gazi Paşa Mahallesi'ndeki binalarına doğru gruplar halinde ilerlemişlerdir478_.

CHP Samsun'da 25 Nisan 1954'te Genel Başkanları İsmet İnönü'nün de katıldığı bir miting tertip etmiştir. Saat 14.00'te Samsun Cumhuriyet Meydanı'nda konuşan İnönü Başbakan Menderes'in bir gün önceki Samsun nutkuna aynı sertlikle cevap vermiştir. Memlekette iktisadi hayatın her gün biraz daha kötüye gittiğini, ödeme kabiliyeti ve dış borçların biraz daha arttığını belirten İnönü, yabancı devlet parlamentolarında Türkiye'nin iktisadi düzensizliğinin bahis konusu edildiğini ifade etmiştir. Türkiye'nin ticari itibarının hiçbir zaman bu Başbakan zamanında olduğu kadar düşmediğini, memleketin 1947'ye kadar kendi mütevazi kaynaklarıyla idare edildiğini söylemiştir. 1947'den sonra yabancı yardımların başladığını ancak bu yardımların her zaman devam etmeyeceğini, iktidarın memleketin idaresini taşıma su ile değil daimi su ile döndürmenin yolunu bulması gerektiğini dile getirmiştir. İktidarın bunlara dikkat etmediğine, ciddiyetle alakasının olmadığına, bugün çaresiz bir halde olduğuna ve para bulmak için ne vereceğini bilmediğine değinmiştir479_.

Başbakan Menderes'in vücudunda, kafasında, alnında sızlayacak en küçük damar olmadığını söyleyen İnönü, Menderes'e göre refahın arttığını ancak artan şeyin Menderes'in refahı olduğunu ifade etmiştir480_.

Yabancı sermayenin zirai sahaya sokulmasını şiddetle eleştiren İnönü bu eleştirilerine devam edeceğini, yabancı tarihin kendisi için "İsmet Paşa Türkiye'de kapitülasyonların kaldırılışını imza etmiş adamdır." dediğini hatırlatmış ve bu mücadele uğruna ömür çürütmenin dahi yerinde olduğunu dile getirmiştir. Halkevlerinin kapanışını ele alan İnönü bu hadisenin tahlilini yaparak siyasi hayatın en kötü faslının mektep, kitap ve kütüphane kapatmak olduğunu, halkevlerinin kütüphaneleri ile birlikte bir günde kapatıldığını söylemiştir. Başbakan Menderes'in çıkan kanunların CHP'nin mallarını aldığını ama CHP'nin çalıp çırptıklarını şimdi

478 _{Hürriyet, 16 Nisan 1954, Sene: 6, No: 2154.} 479 _{Akşam, 26 Nisan 1954, Sene: 36, No: 12775.} 480 _{Akşam, 26 Nisan 1954, Sene: 36, No: 12775.}

150

sarf ettiğini söylediğini hatırlatmış, bu sözlerin yalan olduğuna değinmiştir481. İspanya'ya satılan buğdaylar hakkında 6 ay önce TBMM'ye verilen bir önergenin cevaplandırılmadığını ve Başbakan Menderes'in rezaletin hesabını meclise vermediğini belirtmiştir. Menderes'in hangi çalıp çırpmadan bahsettiğini soran İnönü alınlarındaki lekeyi temizlemeden vatandaşın karşısına geçip "Sen böyle yapmıştın, sen şöyle yapmıştın." dediklerini hatırlatarak iktidarın evvela kendisini temize çıkarması gerektiğini ifade emiştir. CHP’nin Samsun Cumhuriyet Meydanı'nda düzenlediği miting emniyet ve sükun içinde sona ermiş, İnönü saat 19.30'da Merzifon üzerinden Ankara'ya hareket etmiştir482_.

3.1.2. DP'nin 1954 Genel Seçimi Çalışmaları ve Samsun’daki Seçim Faaliyetleri