Cumhuriyet’in 10. yılı kapsamında Kutlama Yüksek Komisyonu, sanatçılardan inkılâbın anlamını ve cumhuriyetin ilk on yılında gerçekleştirilen değişim ve yenilikleri anlatan tiyatro oyunu yazmalarını istemiştir. Bu ilk kapsamlı sipariş ve özendirme yarışmasına pek çok sanatçı katılmış, yarışmaya katılan oyunların çoğu Devlet Matbaası'nda basılmıştır. Nafiz Çamlıbel bu dönemde dört oyun yazdığı bilinmeketdir. Yusuf Ziya Ortaç (1895–1967), bu sipariş olayını Bizim Yokuş Dergisi’nde ayrıntılı bir şekilde anlatmaktadır.
2.2.7.3. Ulusal Ekonomi ve Artırma Kurumu Yarışması (1941)
1941 yılının Ağustos ayında, “Ulusal Ekonomi Ve Arttırma Kurumu” 12. Tasarruf ve Yerli Malı Haftası nedeniyle Halkevi sahnesinde oynanmak üzere sahne oyun yarışması düzenlemiş ve yarışmada propoganda olmadan savurganlıkla savaş ve bireylerin tasarruflu bir yaşama yönlendirilmesi konularında üç perdelik bir oyun yazması istenmiştir. Oyun dram ya da komedi türünde olabilecektir. Oyunda en çok üç kadın olması istenmiştir. Birinci gelen esere 150 lira telif verilecektir.336
2.2.7.4. CHP Sanat Mükâfatı Ödülleri (1938–1948)
CHP'nin, 1932–1950 yılları arasında yukarıda sayılan çabalarından başka, yazarlara verdiği siparişler, açtığı yarışmalar ve verdiği ödüllerden de ayrıca söz etmek yerinde olacaktır. CHP'nin, sipariş oyun yazdırmasının yanı sıra, sahnelerde oynanabilecek türden tiyatro oyunları yazılmasını sağlamak için yarışmalar düzenlediği de görülmektedir. 1940’lı yıllarda Đstanbul Şehir tiyatrolarında oynanan oyunların sadece dörtte birinin yerli oyun olması tiyatro oyun yazımını teşvik edilmesinin en önemli sebeplerinden biri olarak gösterilebilir
Halkevleri Dergisi'nin Eylül 1938 tarihli sayısında yeralan duyuruya göre CHP’nin 3 ayrı dalda yarışma açtığı belirtilmiştir. Buna göre birincisi yetişkinler arası Halkevleri sahneleri için oyun yarışması, ikincisi memleket hikâyeleri yarışması ve küçük memleket hikâyeleri yarışmasıdır. Bu duyuruda “Genel esaslar
336
ve milli davalarımızın ve inkılâp prensiplerimizin çerçevesi içerisinde kalmak kaydıyla konu seçimi serbesttir denilerek bir yandan konu seçimi serbest bırakılmış gibi görülmekte, öte taraftan milli davaya hizmet eden ve inkılâp prensiplerine ters düşmeyecek oyunlar talep edilerek yaratıcılığın önüne bir sınır çekilmiş gibi görülmektedir.1939 yılında CHP’nin düzenlediği ilk tiyatro oyunu yarışmasına toplam 27 eser katıldığını ve jüride Cevdet Kerim, Đncedayı, Nafi Atuf Kansu, Reşat Nuri Güntekin, Bedrettin Tuncel, Dr. Ali Süha Delilbaşı ve Muhsin Ertuğrul gibi isimlerin yeraldığını görüyoruz. CHP’nin 1939’da düzenlediği ilk yarışmanın ardından ikincisinin 1945'te düzenlendiğini görüyoruz. Bu yarışmaların şartlarında, yazarların konu olarak mutlaka Cumhuriyet devrim ilkelerine bağlı kalmalarının vurgulandığı görülmektedir. Elbette o dönem ve şartları içerisinde inkılâpları korumak düşüncesi ön planda olacaktır ancak bu yönelişle birlikte, tiyatronun ve tiyatro yazarlığının eleştirel yanı devre dışı bırakılmıştır da denilebilir.337
1939 yılında yarışmaya gönderilen tiyatro oyunlarının ödül almaya hak kazanamadığını, bir eserin dördüncü, üç eserin de beşinci seçilerek oyunların CHP tarafından bastırılıp oynanmalarının sağlandığını görüyoruz.
Tablo 8 CHP Mükâfatı 1939 Yılı Ödül Kazanan Oyunlar
Yazar Eser Derece Ödül
Değer eser bulunmadı 1
Değer eser bulunmadı 2
Değer eser bulunmadı 3
Samsun Halkevi üyelerinden Ved at
Örfi Bengü Beyaz Baykuş 4 200
Bursa Halkevi Üyelerinden Celal Sıtkı Gürler
Đzmit Halkevi üyelerinden Yusuf Nüzhet Unat
Eğitmen 5 100
Mardin Halkevi üyelerinden Sedat
Yesüge Eser O Varken 5 100
Kaynak; Çıkla,2007;33
337
Selçuk Çıkla, 1940'lı Yıllarda Düzenlenen Sanat Yarışmaları ve Đnönü Sanat Armağanları, Đlmi Araştırmalar, Dil Ve Edebiyat Đncelemeleri Dergisi, Gökkubbe Yayınları, Sayı 23, 2007, 32 s.
1940–1941 yılları arasında ise CHP’nin bir yarışma düzenlemediği,1942 yılı ödülünün roman ve 1943 yılı ödülünün ise musiki dalına ayrıldığı görülmektedir. Eldeki bilgiler CHP’nin 1942'den itibaren "Sanat Mükâfatı" adı altında daha sistemli bir yarışma geleneği oluşturmaya çalıştığını söyleyebiliriz. 1945 yılı Sanat Mükâfatı ödülünün tamamen tiyatroya ayrıldığını görüyoruz. Ülkü Dergisi, 01 Mart 1945 tarihli sayısında, jüride "Reşat Nuri Güntekin, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ali Süha Delilbaşı, MuhsinErtuğrul, Suat Kemal Yetkin, Bedrettin Tuncel, Yunus Kâzım Köni, Sabahattin Eyüboğlu, Nurullah Ataç, Ertuğrul Đlgin’in bulunduğu belirtilmekte ve yarışma şartnamesinde “Konuların, Cumhuriyetin ilânından bugüne kadar geçen süre içinde, toplumsal hayatımızda görülen çeşitli değişmeleinr, ilerlemelerin göz önünde tutularak işlenmesi,” şeklinde ifadeler yeraldığı vurgulanmaktadır.338
Jürinin CHP Genel Sekreterliğine sunduğu rapora göre 1945 yılında düzenlenen yarışmaya 149 eser katılmış, ancak sadece 11 tanesinin şartnameye uygun olduğu tespit edilip yarışmaya kabul edilmiştir. Ancak bu 11 eser içerisinde de sahnelenmeye değer eser bulunamamış, sadece Hamdi Olcay'ın Kafa Kâğıdı adlı oyunu diğerlerine göre daha başarılı bulunarak 300 lira ödüllendirilmiştir. Bu oyun daha sonra basılıp örgüte gönderildiği bilinmektedir.01 Mart 1946 tarihli Ülkü Dergisi’nde yeralan habere göre, 1949 yılında tiyatro dalında açılan yarışmaya 102 tiyatro oyunu katıldığı yine dereceye layık eser bulunamadığı ve yarışmanın gelecek yıl yenilenmesine karar verildiği belirtilmektedir.339
1947–48 yıllarında düzenlenen yarışmanın koşullarının hemen hemen diğer yıllarda düzenlenen yarışmalar ile aynı olduğunu tespit ediyoruz. Tek farkın 1947 yılında düzenlenen yarışmaya artık yazarların takma isim ile değil, gerçek isimleri ile katılabilmeleri olduğunu görüyoruz. Yarışma Seçici Kurul ise, Đstanbul Üniversitesi,
338
Çalışlar, 1995,a.g.e., 654 s.
339
Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, Devlet Konservatuarı ve Đstanbul Şehir Tiyatrosu’ndan bir kişi ile CHP’nin seçeceği 3’er kişiden oluştuğu görülmektedir. 340
1947 yılında düzenlenen bu yarışmada birinciliği kazanan Necip Fazıl'ın ödülünün iptal edilmesi için bazı girişimlerde bulunulduğu ve bu girişimlerde de başarıya ulaşıldığı bilinmektedir.
Tablo 9 CHP Mükâfatı 1947 Yılı Ödül Kazanan Oyunlar
Yıl 1947
Şair Eser Derece Ödül
Necip Fazıl Kısakürek Sabır Taşı 1 x
Ahmet Muhip Dıranas Gölgeler 2 x
Đlhan Tarus Bir Gemi 2 x
Kaynak; Çıkla, 2007; 40
CHP'nin, 1939' den itibaren düzenlediği sanat yarışmalarına 1948'de son vermesinin sebebi 1947 yılındaki sorunlu ödül konusunun yanı sıra ilk ve son olarak 1948 yılında verilen Đnönü Sanat Armağanları'nın etkisi olduğu da söylenebilir.341
2.2.7.5. Đnönü Sanat Armağanları (1946-1950)
Đnönü Sanat Armağanlarının, 1946 Haziran'ında Meclis'te kabul edilip aynı ay içinde Resmi Gazete'de yayınlanarak "Đnönü Armağanları Kanunu" çerçevesinde verilen bir armağan olduğu bilinmektedir. Bakanlar Kurulu'nun 13.6.1946 tarih ve 4933 nolu "Đnönü Armağanları Kanunu"nun bu armağanlarla ilgili maddelerine göre yarışmaya sadece Türk vatandaşları katılabilmekte ve ödüller değerlendirme ve özendirme olarak 2 ana başlık altında verilmektedir. Yirmi beş bin liralık üç armağan olarak ve üç yılda bir verilecek olan ödüllerin yanısıra, beşer bin liralık on ve üçer
340
Karadağ, 1988, a.g.e., 119 s.
341
bin liralık on beş armağandan oluşan özendirme armağanları verileceği belirtilmektedir. Đnönü Sanat Armağanlarının Tüzüğü ek’te sunulmuştur.342
1948 tarihinde Küçük Şehir tiyatro oyunu ile Cevat Fehmi Başkut Đnönü Sanat ödüllerine layık görüldüğü bilinmektedir.1949 yılında Nurulluh Ataç'ın “Verilmeyen Armağan" başlıklı yazısından öğrendiğimize göre Ataç, Đnönü Armağanları Kurulu'na çok sert eleştiriler yöneltmiş, 1950 yılı başında 1949 yılı için Đnönü Sanat Armağanı'nı almaya lâyık bir eserin bulunamadığı açıklanmıştır. 14 Mayıs 1950'de yapılan seçimlerde iktidara gelen Demokrat Parti yarışmayı iptal etmiştir. Bu tarihten sonra yarışmanın tekrar düzenlenmediğini görüyoruz. 343
2.2.7.6. Đstanbul Şehir Tiyatrosu Đstanbul’un Fethinin 500. Yıldönümü