Cari ĠĢlemler Dengesinin Sürdürülebilirliğinin Test Edilmesine

4.5.10.1. Diğer Ülkeler Ġçin Yapılan ÇalıĢmalar

Reisen'in (1998) çalıĢmasında, uzun vadeli sürdürülebilir cari hesap açığını tanımlayan bir denklik türetmiĢtir. Ülkenin rezervlerini biriktirme ihtiyacı da, büyümedeki uzun vadede artan ithalatla baĢ edebilmek ve ödemelerin oynak olmasıyla baĢ edebilmek için analizde yer almıĢtır. Buna göre, uzun vadeli sürdürülebilir cari iĢlemler dengesi, dıĢ borcun GSYH’ye oranının sabit kalacağı

ve arzulanan yedek seviyesinin, ithalatın büyüme oranına eĢit oranda artacağı Ģekilde tanımlanmaktadır.

Cari iĢlemlerin sürdürülebilirliğine iliĢkin literatürde farklı yöntemlerle farklı sonuçlara ulaĢıldığı gözlendiğinden bu konuda kesin bir sonuç çıkmamıĢtır. Genel olarak, sürdürülebilirlik analizi, ihracat ile ithalat arasındaki uyumun karĢılaĢtırılması yoluyla sürdürülmektedir (Husted, 1992).

Wu vd. (2001), G7 (ABD, Ġngiltere, Fransa, Almanya, Ġtalya, Kanada ve Japonya) ülkelerine ait verileri kullanarak, cari iĢlemler dengesinin sürdürülebilirliğini incelemiĢtir. Geleneksel eĢbütünleĢme testlerinin (Engle- Granger, Johansen) ekonomiler arasındaki bilgiyi dikkate almadan, verimlilik kaybına yol açtığını iddia eden araĢtırmacılar, Kao ve Chiang (1998) tarafından geliĢtirilen panel eĢbütünleĢme testini, ithalat ve ihracat arasındaki eĢbütünleĢmeyi incelemek için de uygulamıĢlardır. Geleneksel eĢbütünleĢme testleri sonucunda G7 ülkelerinde ihracat ve ithalat arasında uzun vadeli bir iliĢki bulamamıĢlardır. Bu da cari açıkların uzun vadede sürdürülebilir olmadığı anlamına gelmektedir.

Baharumshah, Lau ve Fountas (2003), 1997 Asya krizinden önce ve sonra 1961-1999 döneminde dört Asya ülkesi, Endonezya, Malezya, Filipinler ve Tayland'daki cari iĢlemler dengesizliklerinin sürdürülebilirliğini araĢtırmıĢlardır. Birim kök ve uyum testi sonucunda; incelenen dönemde Malezya dıĢındaki Asya ülkelerinde ihracat ve ithalat arasında bir korelasyon bulunmadığını tespit etmiĢlerdir. Kriz sonrası dönemde, Malezya dıĢındaki diğer Asya ülkelerinde, ihracat ile ithalat arasında bir korelasyon bulmuĢlardır.

Raybaudi, Sola ve Spagnola (2004), Arjantin, Japonya, Brezilya, Ġngiltere ve ABD için cari iĢlemler açıklarının sürdürülebilirliğini incelemiĢlerdir. Markov rejim modelleme tekniğini kullanan çalıĢmada, araĢtırmacılar sabit bir süre ile durağan olmayan bir dönemi ayırt etmek için değiĢtirilmiĢ ADF birim kök testini kullanmıĢlardır. Ampirik bulgulara göre; cari iĢlemler dengesi; Japonya, Ġngiltere ve Brezilya'da istikrarlı, Arjantin ve ABD'de dengesiz bulunmuĢtur.

Matsubayashi (2005), cari iĢlemler açığının sürdürülebilirliğini, ABD için 1975:Q1-1998:Q2 dönemi veri setiyle değerlendirmiĢtir. Periyodik bütçe kısıtlama teorisini kullanarak cari iĢlemler dengesi ile özel sektör tasarrufları - özel sektör yatırımları, net dıĢ borç - net ulusal tasarruflar ve bütçe dengesi - kamu borcu değiĢkenleri arasındaki iliĢkiyi incelemiĢtir. ÇalıĢmadan elde edilen eĢbütünleĢme denklemine göre ABD için cari iĢlemler açığının sürdürülebilir olduğu sonucuna ulaĢmıĢılmıĢtır.

Holmes (2006a), Husted (1992) metodolojisini OECD ülkelerindeki on bir geliĢmiĢ ülkeyi incelemek için panel veri analizi tekniğini kullanmıĢtır. Sonuç olarak; altı ülkenin cari iĢlemler açığının sürdürülebilir olduğunu, geri kalan beĢ ülkede ise cari iĢlemler dengesinin sürdürülemez durumda olduğunu tespit etmiĢtir.

Holmes (2006b), 16 Latin Amerika ülkesi için Husted (1992) modelini kullanarak, cari iĢlemler açığının sürdürülebilirliğini ve 1979 ile 2001 yılları arasındaki yıllık verileri kullanarak uyguladığı panel birim kök ve panel eĢbütünleĢme tekniklerini sonucunda; iki ülke haricindeki on dört ülkede cari iĢlemler açığının devam edebileceği tespit etmiĢtir.

4.5.10.2. Türkiye Ġçin Yapılan ÇalıĢmalar

Cari iĢlemler açığının sürdürülebilirliği için Türkiye’de yapılan çalıĢmalar, özellikle son yıllarda geniĢ bir literatür oluĢturmaya baĢlamıĢtır. Bu çalıĢmalara bakıldığında; ortak bir sonuca ulaĢılamadığı görülmektedir ancak çoğunlukla cari açığın sürdürülemez olduğu sonucuna ulaĢılmaktadır.

Utkulu (1998), Türkiye’de cari iĢlemler açığının sürdürülebilirliğini, Husted (1992) modelini kullanarak, 1950-1996 dönemi yıllık verilerini kullanarak incelemiĢtir. ÇalıĢma kapsamında yapılan Engle-Granger eĢbütünleĢme testinde; ithalat ve ihracat arasında eĢbütünleĢme iliĢkisi tespit edilememiĢtir. Bu nedenle Türkiye’de incelenen dönemde cari iĢlemler açığının sürdürülemez olduğu sonucuna varılmıĢtır.

Yücel ve Yanar (2005), Türkiye 1964-2003 dönemi yıllık verilerini ve Husted (1992) yaklaĢımını kullanarak cari iĢlemler açıklarının sürdürülebilirliğini, dinamik model çerçevesinde test etmiĢlerdir. Modelde kullanılan değiĢkenler; karĢılıksız dıĢ ticaret transferleri ve yabancı para faiz ödemelerini de içeren ithalat ve ihracattır. DeğiĢkenlerin durağanlığı ADF birimi kök testiyle, değiĢkenler arasında eĢbütünleĢme iliĢkisinin varlığı Engle-Granger eĢbütünleĢme testiyle sınanmıĢ ve değiĢkenler arasında eĢbütünleĢme iliĢkisi tespit edilememiĢtir. Bu durumda Türkiye’de ilgili dönemde ihracat ile ithalat arasında uzun dönemli bir iliĢkinin olmadığına ve bu nedenle cari iĢlemler açığının sürdürülemez olduğuna karar vermiĢlerdir.

Kalyoncu (2005), cari iĢlemler dengesinin sürdürülebilirliğini 1987:Q1- 2002:Q4 dönemi verilerini kullanarak test etmiĢtir. Analizde asimilasyon yöntemi kullanılmıĢ ve ampirik analizler sonucunda; analiz döneminde ihracat ve ithalat serileri arasında uzun vadeli bir korelasyon bulunmuĢ ve buna dayanarak, cari iĢlemler açığının sürdürülebilir olduğu belirtilmiĢtir.

BarıĢık ve ÇetintaĢ (2006), Husted (1992) tarafından geliĢtirilen ekonometrik modele dayalı yapısal kırılma modelini kullanarak, 1987-2003 döneminde cari hesap açıklarının sürdürülebilirliğini test etmiĢlerdir. Analiz sonucunda cari hesap açıklarının devam ettirilemeyeceği sonucuna ulaĢmıĢlardır.

Yamak ve Korkmaz (2007), cari iĢlemler açığının sürdürülebilirliğini araĢtırmak için 2001:M04-2005:M09 dönemi verilerini ve Husted (1992) modelini kullanarak, Sınır Testi yaklaĢımı ile gerçekleĢtirdiği analizde; Türkiye ekonomisinde cari iĢlemler açığının, zayıf formda sürdürülebilir olduğunu bulmuĢlardır.

Ağaslan ve Akçoraoğlu'nun (2008) çalıĢmasında, 1987:Q1-2006:Q4 dönemi verileri kullanılarak cari hesap dengesinin sürdürülebilirliği analiz edilmiĢtir. Sonuçlar, cari iĢlemler açığının sürdürülemez olduğu yönünde bulunmuĢtur.

AkdiĢ ve Peker (2007), Türkiye’nin 1992:M01-2005:M12 dönemi verilerini ve Husted (1992) yaklaĢımını kullanarak, zamanlararası denge, eĢbütünleĢme ve hata düzeltme modeli yardımıyla gerçekleĢtirdikleri çalıĢmada; ihracat ve ithalat değiĢkenleri arasında uzun dönemli bir iliĢki elde ederek, Türkiye’de cari iĢlemler dengesinin sürdürülebilir olduğuna karar vermiĢlerdir.

Benzer Ģekilde, Peker ve Hotunluoğlu (2009), 2000-2010 dönemi verileri ve ARDL yöntemini kullanarak, Türkiye'nin cari iĢlemler açığının sürdürülebilirliğini incelemiĢ ve ampirik sonuçlar; cari iĢlemler açığının sürdürülebilir olduğunu göstermiĢtir.

ġahbaz (2011), cari iĢlemler açığının sürdürülebilirliğini, Türkiye’nin 2001:M03-2011:M04 dönemi verilerini kullanarak Johansen eĢbütünleĢme testi ile incelemiĢ ve ihracat ile ithalat arasındaki uzun dönemli eĢbütünleĢme iliĢkisi elde etmiĢtir. Uzun dönem esneklik katsayısının 1 değerin altında (0.89) olduğunu tespit eden araĢtırmacılar, cari açığın zayıf formda sürdürülebilir olduğuna karar vermiĢlerdir.

Ümit (2011), 1994-2001 krizlerinin neden olduğu yapısal değiĢimleri de ele alarak 2008 küresel krizinden sonra Türkiye için cari iĢlemler açığının sürdürülebilirliğini, Husted (1992) dönemlerarası modeline dayanarak, 1992:Q1- 2010:Q2 dönemi mal ve hizmet ihracatı ile mal ve hizmet ithalatına net faiz ödemeleri ve net transfer ödemeleri verilerini de eklenerek elde ettiği özel ithalat ve ihracat verileri arasındaki uzun dönemli iliĢkiyi incelemiĢtir. Serilerin durağanlık derecesi, ADF, PP ve yapısal kırılmalı Zivot-Andrews birim kök testi yardımıyla, seriler arasındaki uzun dönemli iliĢki Johansen eĢbütünleĢme yöntemi ile araĢtırılmıĢtır. Analiz sonuçları, cari iĢlemler açığının Türkiye için düĢük düzeyde sürdürülebilir olmasına rağmen, ihracat ve ithalat arasında uzun dönemli iliĢkinin olduğunu göstermiĢtir.

Göçer (2011), Türkiye’de ödemeler bilançosu dengesinin sürdürülebilirliğini, Hakkio ve Rush (1991) çalıĢmasındaki yöntem çerçevesinde, ARDL sınır testi yaklaĢımını kullanılarak, 1992-2010 dönemi üçer aylık verileri

ile araĢtırmıĢtır. ÇalıĢmanın ampirik kanıtlarına göre; dıĢ âlem giderleri ve dıĢ âlem gelirleri arasında eĢbütünleĢme iliĢkisinin olduğu tespit edilmiĢ ve kısa dönemde seriler arasında meydana gelen sapmaların uzun dönemde ortadan kalktığı gözlemlenmiĢtir. Uzun dönem analizinde, dıĢ âlem giderlerinin %95’inin, dıĢ âlem gelirleri tarafından karĢılandığı, dolayısıyla ödemeler bilançosu dengesinin uzun dönemde, güçlü biçimde sürdürülebilir olduğu bulunmuĢtur.

GöktaĢ, Tunalı ve Hepsağ (2011), Türkiye’nin cari iĢlemler açığının sürdürülebilirliğini araĢtırmak için Husted (1992) yorumunu takip ederek, 1984- 2008 yılları arası üçer aylık ihracat ve ithalat verileri arasındaki uzun dönemli iliĢkiyi araĢtırmıĢlardır. ÇalıĢmada Bai ve Perron (1998) çoklu yapısal değiĢim yaklaĢımı kullanılarak yapısal kırılmalar incelenmiĢ ve sonra Stock ve Watson (1993) DEKK yöntemi uygulanmıĢ, ardından Shin (1994) eĢbütünleĢme testi ile seriler arasındaki uzun dönemli iliĢki test edilmiĢtir. Analizden elde edilen ampirik bulgular; yapısal kırılma dikkate alınsın ya da alınmasın Türkiye’nin cari iĢlemler açığının zayıf formda sürdürülebilir olduğunu göstermiĢtir.