Bu araştırma Şanlıurfa ilinde bulunan, okul öncesi eğitimi alan 4-5 yaşındaki çocukların erken çocuklukta yılmazlık özelliklerini ve yılmazlığı destekleyici faktörleri belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu araştırma, 4-5 yaşındaki çocukların yılmazlık özelliklerini ve yılmazlığı destekleyici faktörleri inceleyen keşfedici sıralı desen (Creswell ve Plano Clark, 2014) kullanılarak yapılmıştır. Keşfedici sıralı desende nitel verilerin toplanması ve çözümlenmesine öncelik vermektedir (Creswell ve Plano Clark, 2014) . Bu bağlamda, ilk olarak nitel veriler toplanıp analiz edilmiştir, ikinci olarak da nicel veriler toplanarak analiz edilmiştir. Bu nedenle toplanan verilerin bulguları iki bölümde ele alınmıştır.
Nitel Veri Bulguları
Araştırmanın nitel verileri 2015-2016 eğitim öğretim yılı içerisinde Kasım- Aralık 2015 tarihleri arasında toplanmıştır. Şanlıurfa- Viranşehir ilçesindeki anaokulu ve anasınıfına devam eden 4-5 yaşındaki çocukların öğretmen ve ebeveynlerine ulaşmak için 5 farklı okuldan 12 öğretmen ve 13 ebeveyn ile görüşme yapılmıştır. Görüşmeler, öğretmen ve ailelerin yılmazlıkla ilgili anlayışlarını ortaya koymak, yeni geliştirilecek ölçekler için zemin hazırlamak ve araştırma yapılacak olan çevrenin daha iyi anlaşılması amacıyla yapılmıştır. Öğretmen ve ebeveynlerle ortalama 12 dakikalık görüşmeler yapılmış ve izin alınarak ses kaydı alınmıştır. Bir öğretmenden izin alınamamıştır, ayrıntılı not tutulmuştur. 12 öğretmen ve 13 ebeveyn ile yapılan görüşmeler önce transkrip edilmiş daha sonra içerik analizi yapılmıştır. Görüşmelerle ilgili veriler sunulurken görüşmeye katılan kişilerin kimliklerinin gizli kalması amacıyla kısaltmalar kullanılmıştır; öğretmenler için Ö1, Ö2, Ö3,… ve ebeveynler için E1, E2, E3…olan ifadeler kullanılmıştır.
Görüşme kayıtlarının değerlendirilmesinde, elde edilen verilerin daha ayrıntılı olarak incelenmesi amacıyla nitel verilerin analizinde kullanılan ‘içerik analizi’ kullanılmıştır. Öğretmen ve ebeveynlerden elde edilen görüşme kayıtları ayrı ayrı kodlanmıştır. Daha
sonra elde edilen kodlar tablolaştırılmış ve yorumlanmıştır. Görüşmelerde elde edilen veriler, geçerlik ve güvenirlik elde etmek amacıyla, ayrıntılı olarak rapor edilmiş ve doğrudan alıntılara yer verilmiştir. Ayrıca, oluşturulan kodlar bir uzman tarafından kontrol edilmiştir. Bu incelemelerin sonucunda tekrar ham verilere bakılarak değerlendirme yapılmış ve gerekli düzeltmeler yapılmıştır (Yıldırm, Şimşek, 2013, s. 291).
Araştırmada elde edilen kodlardan sonra temalar ve alt temalar oluşturulmuştur. Elde edilen kodlardan yılmaz çocuk özellikleri, risk faktörleri (aile, okul, toplum), koruyucu faktörler (aile, okul, çevre, yöntem), yılmazlık mümkün, yılmazlık mümkün değil, çağrıştırdığı, bilgi eksikliği temaları oluşturulmuştur. Elde edilen nitel veriler temalara uygun olarak düzenlenerek açıklanmıştır.
Şekil 1. Nitel veriler sonucunda elde edilen temalar Yılmaz Çocukların Özellikleri
Araştırmada oluşturulan kodlar doğrultusunda elde edilen temaların ilki, yılmaz çocuk özellikleridir. Öğretmen ve ebeveynlerin görüşleri kapsamında, kodlar bir araya getirilerek yılmaz çocuk özellikleri teması oluşturulmuştur.Tablo 1’de, yılmaz çocukların özellikleri ve bu özelliklerin öğretmen ve ebeveynlerin görüşlerine dayanılarak frekans dağılımlarına yer verilmiştir.
27
Tablo 1.
Öğretmen ve Ebeveynlerin Yılmaz Çocuk Özellikleri ile İlgili Görüşleri
Yılmaz Çocuk Özellikleri f Yılmaz çocuk özellikleri f Yılmaz çocuk özellikleri f
Azim
Kendini İfade edebilme Olumlu bakış açısı Özgüven İnatçılık Girişken Güç Yapabileceğine inanması Zeki olmak Başarılı Cesur olması Terbiyeli davranmak Zor ikna olur Çözüm Üretebilme Söz Dinler Hareketli Olması Uyum sağlayabilme Başarma isteği 38 10 9 7 7 7 7 6 6 5 5 5 4 4 4 4 4 4 Öğrenme İsteği Takdir edilme isteği Liderlik Sorumluluk bilinci Tutarlılık Mutlu olması Sağlıklı olması Dürüst davranma Hayal kurma Hayata sarılmak Mantıkla hareket Kişilik yapısı Bağımsız davranabilme Sınırlılıklarını bilme 3 3 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2
Morali çabuk bozulmaz Yardımsever olması Saflık Başarma Duygusu Algıları açık Duygusal değildir Düzenli olması Olgun davranışlar Yaramazlık Ağlamaz Çabuk unutmak Yardımsever olma Okul sorumluluğu Bilişsel yeterlilik
Olumsuzluklardan ders çıkarabilme Aileye rağmen başarı
Güven duyabilmek İletişim kurabilme Şımarık davranış 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Tablo 1’de, öğretmen ve ebeveynlerin görüşleri doğrultusunda dile getirilen özelliklerin frekanslarının (f) yer aldığı görülmektedir.Görüşler doğrultusunda yılmaz çocukların özellikleri olarak en fazla azim (38) dile getirilmiştir. Azim ile ilgili görüşler şu şekildedir:
(Ö8)… yapacağım bir işte ilk aşamada başarısızlığa uğradım diyelim, istediğim gibi
olmadı. Buna ikinciyi gerekirse üçüncüyü tekrar denemek…
(E4)…yılmazlık bir şeyi başarmak için sürekli üstüne giden kişilerin başarı sonucunda
başarıya varırsa…
Kendini ifade edebilme özelliği (10), incelenen görüşlerde şu şekilde dile getirilmiştir: (Ö6)… kendini daha rahat ifade edebilen, kendini güzel açıklayabilen…
(E5)…utanmadan sıkılmadan her dediğini söyleyecek kişi, ben buyum, ben bunu
yapacağım…
Öğretmen ve ebeveynlerin görüşlerine bakıldığında, özgüven (7), inatçılık (7), girişken (7), güç (7) özellikleri yılmaz çocuk özellikleri olarak söylenmiştir. Bu özellikler ile ilgili görüşlere bakıldığında ise;
(Ö4)… (özgüven) ben kendim yapabilirim, ben başarabilirim… (Ö7)… (güç) hayatın karşısında daha güçlü durabilmek…
(E9)… (inatçılık) tutturmak…ısrarcı olması… bir yaramazlık yaptığı zaman otur
dediğimiz zaman oturmaz, yılmaz o yine bildiğini yapar.
(Ö8)… (girişken ) sosyal, konuşkan, açık çocuklar oluyor. Öğrenmeye açık çocuklar
oluyor, … Çekingen tavırları olmuyor. Daha çok girişken olan çocuklar.
Olumlu bakış açısı (9), yapabileceğine inanması (6), zeki olmak (6), başarılı (5), cesur olması (5), terbiyeli davranmak (5) özellikleri öğretmen ve ebeveynlerin görüşlerinde elde edilen bulgulara göre yılmaz çocuk özellikleri olarak dile getirilmiştir. Bu özellikler ile ilgili görüşleri şu şekildedir;
(Ö10)… (yapabileceğine inanması) Mesela bazen bir arkadaşı ‘ öğretmenim ben
yapamam’ ama o çocuk diyor ki ‘ ben yapamam değil, ben yaparım’ diyor.
(Ö2)… (olumlu bakış açısı)en ufak şeyde mutlu olmasını bilebilen çocuklar yani ailede
görmediği için ya da çevrede uyarıcı olarak bazı şeyleri görmediği için çok ufak böyle küçük sürprizlerle onları mutlu edebiliyorsun, olumlu yönlerinden bakabiliyorlar olaylara…
(E2)…(terbiyeli davranmak) iyi huylu olması…terbiyeli olması…
(Ö1)… (zeki olmak) bi çocuğun zekası çok hani üst düzeydedir, ondan başarı gösterir. (E2)… (cesur olması)…hiçbir şeyden korkmazlar.
(E5)… (başarılı) Her ortamda da ve her istediğinde de başarılı.
Zor ikna olur (4), çözüm üretebilme (4), söz dinler (4), hareketli olması (4), uyum sağlayabilme (4) ve başarma isteği (4) de yılmaz çocuk özellikleri olarak belirtilmiştir. Bu özellikle ile ilgili öğretmen ve ebeveynlerin görüşleri şu şekildedir;
(E12)… (zor ikna olur) direnişli olur, her şeyden önce. Her şeyi kabul etmez…Bir şeyi
kabullenmesi için çok şey anlatmanız lazım. Mesela bir şeyi ister onu alamayacağını anlatırken çok bir şey sarf etmeli, çok konuşmanız lazım, enerji sarf etmeniz gerekiyor, yani çok şey gerekiyor onun için.
(Ö4)… (çözüm üretebilme) Serbest zamanda biliyorsunuz oyuncaklar zor oluyor
paylaşımı. Hemen çözüm üretebiliyor, yılmıyor, çözüm üretebilen. Ben başka oyuncakla oynayabilirim, yapabilirim diyebiliyor.O kritik anı hemen atlatabiliyor…
(Ö1)… (başarı isteği) kendisine güveni geliştikçe çocuğun hayata karşı yılmazlığı da
gelişebilir bence bişeyleri başardıkça başarı duygusu geliştikçe…
(Ö5)… (uyum sağlayabilme) ben bu işin içinden çıkabilmem için alışmam lazım, …biraz
daha ortama uyum sağlama yolunda ilerliyor. Tek başına oynarken bu sefer çoğulcu oynamaya başlayabiliyor.
(E11)… (söz dinler) akıllıdır, mesela kötü şeylerle oynamıyor. Oyuncaklarıyla oynuyor,
televizyon izliyor. Ailesi ne dese onun sözünü dinliyor…
(E6)… (hareketli olması) hiperaktif,.. hareketli olur…
Öğrenme isteği (3), takdir edilme isteği (3), liderlik (3), sorumluluk bilinci (3), tutarlılık (3) özellikleri de kodlamalardan çıkmıştır. Görüşleri şu şekildedir;
(Ö8)… (öğrenme isteği) öğrenmeye çalışması… (Ö12)…öğrenmeye açık…(E10)…okul
isteği daha fazla…
(Ö9)… (takdir edilme isteği) değer verilmesini istiyorlar yaptığı işe…
(E8)… (sorumluluk bilinci) yaşamı disiplinli olan çocuklar … sorumluluğunu bilen,
disiplin , kendini disiplin altında tutabilen…
(Ö7)… (liderlik) daha çok başı çeken çocuklar yani. Liderlik vasfı yüksek olan
çocuklar…
(Ö4)… (tutarlılık) bir konudaki isteği ile yaptığının benzer olması…
Öğretmen ve ebeveynlerle yapılan görüşmelerde, mutlu olması (2), sağlıklı olması (2), dürüst davranma (2), hayal kurma (2), hayata sarılmak (2), mantıkla hareket (2), kişilik yapısı (2), bağımsız davranabilme (2), sınırlılıklarını bilme (2) özellikleri dile getirilmiştir. Bu özelliklerle ilgili görüşler şu şekildedir;
(Ö4)… (hayal kurma)…önceden de bunu yapmıştım sonra bunu yapacağım, hayallerini
anlatıyorlar….
(Ö6)… (hayata sarılmak) olumsuzluklarla karşılaştığında tekrar tökezlediğinde tekrar
ayağa kalkabilen çocuk…(E13) zorluklar karşısında dimdik durabilen çocuk…
(Ö6)…. (mantıkla hareket) olası durumlara karşı daha sağlıklı düşünüp, daha mantıklı
davranışlar…
(Ö11)… (bağımsız davranabilme) bütün ihtiyaçlarını kendi başına yapabiliyorsa, anne
baba yokken bile kaygısız bir şekilde davranabiliyorsa, güven aşılanmışsa…
(E4)…(sınırlılıklarını bilme) Her şeyin üzerine giden, başı dik, yapabileceğini yapabilen,
haddini bilen çocuk…
(E3)…(kişilik yapısı) kişiliğe bağlı. Ben onu direk kişiliğe bağlıyorum…
Yapılan görüşmeler neticesinde, morali çabuk bozulmaz (1), yardımsever olması (1), saflık (1), başarma duygusu (1), algıları açık (1), duygusal değildir (1), düzenli olması (1), olgun davranışlar (1), yaramazlık (1), ağlamaz (1), çabuk unutmak (1), yardımsever olma (1), okul sorumluluğu (1), bilişsel yeterlilik (1), olumsuzluklardan ders çıkarabilme (1), aileye rağmen başarı (1), güven duyabilmek (1), iletişim kurabilme (1) ve şımarık davranış (1) sayısı az olsada belirtilen özellikler arasındadır.
Risk Faktörleri
Araştırmaya katılan öğretmen ve ebeveynlerin görüşlerinden oluşturulan diğer tema risk faktörleridir. Tablo 2’de görüşler doğrultusunda elde edilen kodlar ve risk faktörlerinin alt temaları yer almaktadır. Risk faktörleri temasının aile, okul, toplum olarak üç alt teması bulunmaktadır.
31
Tablo 2.
Öğretmen ve Ebeveynlerin Risk Faktörleri ile İlgili Görüşleri
Risk Faktörleri f Risk Faktörleri f
Aile
İlgisiz anne baba Ekonomik Sorunlar Aile İçi Şiddet Baskıcı Anne Baba Cinsiyet Ayrımı
Annenin Söz Hakkının Olmaması Boşanma
Tutarsız Anne Baba Kontrollü Anne Baba Fiziksel Yetersizlikler Çocukların Çalıştırılması Çok Eşlilik
Ebeveynlerden Birinin Ölmesi Teknoloji Kullanım Problemi Kaza Geçirmesi
Hastalık
Ailenin Olumsuz Tutumu
Fizyolojik İhtiyaçların Karşılanamaması Kız Çocukların Küçük Yaşta Evlendirilmesi
13 11 10 5 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 Okul Toplum
Çocukta Dil Sorunu Öğretmen Baskısı İlgisiz Okul Yönetimi Yetersiz Okul Aile İşbirliği İlkokula Başlama Yaşı Velide Dil Sorunu
Toplumda Şiddet Kötü Arkadaşları Olması Sosyal Etkinlik Yetersizliği Salgın Hastalık Mülteci Olmak 3 1 1 1 1 1 5 5 3 1 1
Tablo 2 incelendiğinde, öğretmen ve ebeveynlerin görüşleri doğrultusunda aile alt teması oluşturulmuştur. Görüşler doğrultusunda ilgisiz anne baba (13), ekonomik sorunlar (11) ve aile içi şiddet (10) en fazla dile getirilen risk faktörleridir.
İlgisiz anne baba;
(Ö1)…çok farklı tutum sergileyen ailelerimiz var …bazısı çok boş bırakıyor çocuğu… (Ö4)…ilgilenilmiyor…ilgisizlik, görmezden gelmesi…
(E5)… anne babada, çocuklar mesela 6 – 7 kardeş üste çok çocuk…(E6)…fazla çocuk Ekonomik sorunlar;
(E6)…anne babanın çalışmaması, annenin mesela üç beş kuruşla geçinmesi…
(E10)…giyecek doğru dürüst kıyafetleri yok… okula yürüyerek gitmek zorundalar… (Ö5)… ekonomik boyut … aile bir şeyler alamadığı zaman, çocuk bu sefer ııı o konuda
sıkıntı çekebiliyor. Bakıyoruz mesela, yemek listesine muz yazdıysak ııı aile mesela alamıyor.
Aile içi şiddet;
(E3) ailede şiddet olması…aile huzursuzluk yaratıyorsa çocuklar çok etkileniyor… Aklı
mesela evde kalıyor, anne babada kalıyor…
(Ö12)…aile içinde şiddet çok fazla, erkek çocukların kötü yetiştirilme tarzı…
Aile başlığında yer alan diğer risk faktörleri ise, baskıcı anne baba (5), cinsiyet ayrımı (3), annenin söz hakkının olmaması (3), boşanma (3), tutarsız anne baba (2), kontrollü anne baba (2), fiziksel yetersizlikler (2), çocukların çalıştırılması (2), çok eşlilik (2), ebeveynlerden birinin ölmesi (2), teknoloji kullanım problemi (2), kaza geçirmesi (1), hastalık (1), ailenin olumsuz tutumu (1), fizyolojik ihtiyaçların karşılanamaması (1) ve kız çocukların küçük yaşta evlendirilmesidir (1). Bu özellikle ile ilgili görüşleri şu şekildedir; (E4)…( baskıcı anne baba) ailelerimizin çocuklara baskı yapması…(E5)…başını dersten
kaldırma derdi. Benim babam mesela beni çok şey yaptı yani kesti, kardeşime de başını da dersten kaldırma dediği çocukta okumaz… baskıyla okumaz…
(Ö1)…(cinsiyet ayırımı) kız ve erkek ayrımı… kız olduğu için çok hor görülüyor…çok
küçümseniyor…o çocuğun eğitimine önem verilmiyor. Erkek olduğu zaman o çocuk ayrı büyütülüyor özel okula gönderiliyor. Kız çocuklar liseden sonra okutulmuyor.
(E6)…(annenin söz hakkının olmaması) geldiklerinde baba paralarını alıyor. Anne de
alamaz. O gücü yok.
(Ö5)… (boşanma) anne baba ayrı olduğunda…(E13)… anne babanın ayrılığı…
(E8)…(tutarsız anne baba) anne baba eğer bir şey söylüyorsa yapmıyorsa ııı o tür şeylerde
inançları kalmıyor…(Ö1)… bazı velilerimiz tutumsuz davranıyor… bigün çok sıkı bi gün gevşek bırakıyor.
(E8)…(fiziksel yetersizlikler) kendine ait odası yoksa ıııı çalışabileceği bir ortamı
yoksa…(E10)…normal şartlarda mesela sıcak bir ortamda yani evin içinde nasıl söyleyim gideceği bir tuvalet yok, banyo yapacağı bir yer yok. Açık alan olduğu için üşüyor. Dışarı çıkamıyor içeri lazımlıkta yapıyor. Mesela bir odası yok, kendi yatağı yok , kendi oyuncakları yok…
(E1)…(çocukların çalıştırılması) çocukları pamukta çalıştırıyorlar…
(Ö5)…(çok eşlilik) bölgesel olarak baktığımızda ııı çok eşlilik olduğundan dolayı ııı anne
babalardan kaynaklanan…
(Ö7)…(ebeveynlerden birinin ölmesi)annenin babanın olmayışı…(E13)… anne babanın
herhangi birinin ölmesi…
(Ö1)…(teknoloji kullanım problemi) Çağımızın büyük bence en büyük sorunu tv, internet,
bilgisayar…
(Ö8)…(ailenin olumsuz tutumu) anne babanın çocuğa karşı tutumları…
(E1)…(kızların küçük yaşta evlendirilmesi) en en fazla kız çocukları 14-15 yaşında
evlendiriyorlar…
Risk faktörleri temasının ikinci alt temasi “okul” olarak bulunmuştur. Bu tema altında Çocukta dil sorunu (3), öğretmen baskısı (1), ilgisiz okul yönetimi (1), yetersiz okul aile işbirliği (1), ilkokula başlama yaşı (1) ve velide dil sorunu (1) ortaya çıkmıştır. Okul alt teması ile ilgili görüşler şu şekildedir;
(Ö12)…(çocukta dil sorunu) Dil açısından zorluklar, çocuk Türkçe bilmiyor. Öğretmen
Kürtçe bilmediği zaman okula uyumda zorluklar yaşanıyor…
(Ö7)…(öğretmen baskısı) Okulda … törpülenmesi, bastırılması. Öğretmen tarafından
(Ö2)…(ilgisiz okul yönetimi) yine okulla alakalı bazı durumlar oluyordu. Ortaokul
bünyesinde çalışıyordum ben. Şimdi öncelikle ortaokula bir ayrıcalık veriliyordu. Okul öncesi kendi içinde bağımsız öyle ıııı itilmiş bi bölüm gibi görülüyordu ve bizim ufak tefek zorluklarımız oluyordu. Bu da çocuklara yansıyordu…
(Ö2)…(yetersiz okul aile işbirliği) evlere gidip çocukları getiriyorduk biz. Yani çok böyle
okul öncesi bilinci zayıf kalıyordu velilerde. Alan taramalarına çıkıyorduk, tek tek tutup evden mesala çocuk getiriyorduk biz. Bu tür zorluklar olabiliyordu…
(Ö1)…(ilkokula başlama yaşı) şuanda sürekli bişeyler değişiyor. Mesela yaş indi, bence
birinci sınıftaki çocuk çok başarılı olamıyor. Çünkü aydan aya bile fark ediyor bu çocuklar hani seviyesi. Yani o yüzde yaş tekrardan 5 yaştan 6 yaşa çıkartılmalı . hem okul öncesi eğitimi ile destek oluyor yıpranmıyor. Hem de ilkokulda da daha başarılı oluyor…
Risk faktörlerinin üçüncü alt teması “toplum”dur. Bu tema altinda toplumda şiddet (5), kötü arkadaşları olması (5), sosyal etkinlik yetersizliği (3), salgın hastalık (1) ve mülteci olmak (1) kodları yer almıştır . Görüşler şu şekildedir;
(E4)…(toplumda şiddet) İki tane çocuk birbiriyle tartışamıyor mesela … aşiret kavgasına
dönüşüyor…
(E9)…(kötü arkadaşları olması) ya çevre, çocukların iyi huylu olmadıklarını, küfürbaz,
küfürlü konuşuyorlar…iyi bir çevrede yetişmiyor… mahalle iyi değil, arkadaşlar…
(Ö2)…(sosyal etkinlik yetersizliği) uyarıcı eksikliği var, kesinlikle çocukların deşarj
olabilecekleri ortamlar yok…alan gezileri yapabileceğimiz ortamlar çok sınırlı, bu genel anlamda aslında bazı yerlerde küçük yerlerde sıkıntı oluyor da , çocuklar yeni şeyleri görüp yaşayarak öğreneceği alanlar çok kısıtlı. Okul-ev, okul-ev arasında geçen bir hayatları var…
(Ö12)…(salgın hastalık) salgın hastalıklar…
Koruyucu Faktörler
Görüşmelerden çıkan diğer bir tema “koruyucu faktörler”dir. Bu tema dört alt temadan oluşmaktadır: aile, okul, yöntem ve çevre. Tablo 3’de, koruyucu faktörler temasının aile, okul, yöntem ve çevre alt temalarının frekans dağımları yer almaktadır.
35
Tablo 3.
Öğretmen ve Ebeveynlerin Koruyucu Faktörler ile İlgili Görüşleri
Koruyucu Faktörler f Koruyucu Faktörler f Koruyucu Faktörler f
Aile
Küçük Aile Desteği Aile İlgisi
Büyük Aile Desteği
Aile İçinde Şiddetin Olmaması Ailede Olumlu Davranış Aile Ortamı
Ailenin Olaylara Olumlu Bakış Açısı
Aile içindeki Uyum Ailenin Bilinçlendirilmesi Eğitimli Anne Baba
9 9 5 2 2 2 2 2 2 1 Y ö n t e m
Çocuğun Hayatındaki Kişiler Hayatında Destekleyen Kişi Olması
Yapabileceğine Inanmak Teşvik Edilmek
Baş Etme Becerisinin Teşviki Çözüm Üretmesine Fırsat Vermek Teknolojinin Uygun Kullanımı Eğitici Tv Programları
Araştırmacılığını Desteklemek Kural Koymak
Çocuğun Kendisi
Yoksunluk Olarak Görmemek Görmezden Gelme
İçine Atmak Durumu Kabul Etme Üstesinden Gelme Deneyimi
24 6 2 1 1 1 1 1 1 2 2 2 1 1 1 O k u l Ç e v r e Okul Desteği
İyi Yetişmiş Öğretmen Okul Aile Işbirliğinin Olması Eğitim Seviyesinin
Yükseltilmesi
İyi Arkadaşları Olması Eğitimde Eşitlik Erken Yaşta Iyi Eğitim
Hoşlandığı Etkinlikler Yapmak Destekleyici Fiziksel Çevre Yaşadığı Çevre
Kurum Desteği
Kültürler Arası Etkileşim Maddi Yardım
Sosyal Etkinliklerin Olması
8 8 5 5 3 1 1 4 3 2 2 2 1 1
Tablo 3’de, öğretmen ve ebeveynlerin görüşleri sonucunda elde edilen koruyucu faktörler temasının ilk alt teması “aile”dir. Aile alt teması, küçük aile desteği (19), aile ilgisi (9), büyük aile desteği (5), aile içinde şiddetin olmaması (2), ailede olumlu davranış (2), aile ortamı (2), ailenin olaylara olumlu bakış açısı (2), aile içindeki uyum (2), ailenin bilinçlendirilmesi (2), eğitimli anne baba (1), fiziksel şiddetin olmaması (1) özelliklerinden oluşmaktadır. Öğretmen ve ebeveynlerin görüşleri şu şekildedir;
(Ö5)… (küçük aile desteği) abladır, abidir, onunla geçirdiği çevredir…(E9)…anne baba
sevgisi , bir de desteği olduğunca…(E4)… güvendiği anne ve babası vardır…
(E7)… (aile ilgisi) şefkat olması yani, çocuklarla ilgilenme, sevgi gösterisi…
(Ö4)…(büyük aile desteği) Akrabaları, çevresi, eğer büyükbaba büyükanne…(E13)…kimin yanında kalıyorsa anne ise anneden destek görüyordur, baba ise babadan destek görüyordur. Onun dışında babaanne olabilir, anneanne olabilir…
(E9)… (aile içinde şiddetin olmaması) çocukların önünde tartışmamak…biz çabalıyoruz,
işte, babası gelip yanına işte, kızım ben anneyi seviyorum, sadece şakalaşıyoruz falan filan.
(Ö7)… (ailede olumlu davranış) annesi yok ama babanın efendiliği yani aile üyelerinden
birini örnek alması…(E10)…benim oğlum eşek demesini bilmiyor. Yani biz hiç, benle babası ile birlikte yaşadığı için yani biz hep birbirimize saygılı davranıyoruz. Onların yanında, onların yanında tartışmamaya çalışıyoruz. Onların yanında olumsuz şeyler söylememeye çalışıyoruz…
(Ö9)… (aile ortamı) yaşadığı ortam çok önemli…aile ortamı, ailenin bilinçli olması,
çocuğu çok etkiliyor…(E7)… aile yapısı…
(Ö6)... (ailenin olyalara olumlu bakış açısı) aile alakalı. Aile hayata pozitif bakıyorsa,
çocuk zaten ilk eğitim yeri aile olduğu için aile ile beraber çocuk hayata pozitif bakmayı öğreniyor…
(E7)… (aile içindeki uyum) aile içindeki uyum…anne babanın ııııııı birbirlerine daha iyi
davranması…(Ö5)…evde sıcak bir ortam varsa çocuk bunu zaten görmüyor. Yani bu sıkıntıları görmüyor… aile içerisindeki huzurdur…
Yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen ikinci alt tema “yöntem”dir. Bu tema, çocuğun hayatındaki kişiler ve çocuğun kendisi olmak üzere iki ayrı grupta ele alınacaktır. Çocuğun hayatındaki kişiler, hayatında destekleyen kişi olması (24), yapabileceğine
inanmak (6), teşvik edilmek (2), baş etme becerisinin teşviki (1), çözüm üretmesine fırsat vermek (1), teknolojinin uygun kullanımı (1), eğitici tv programları (1), araştırmacılığını desteklemek (1) ve kural koymak (1) özelliklerinden oluşmaktadır. Bu özellikler ile ilgili öğretmen ve ebeveynlerin görüşleri şu şekildedir;
(Ö1)… (hayatında destekleyen kişi olması ) öğretmeni çok ilgilidir… çevresinde bir insan
vardır o destekliyordur…(Ö2)…arkadaşları ile olan diyalogları, öğretmenin tutumu, ıı zaten ailede bazı şeyleri eksik olduğu zaman buradaki o açığı arkadaşları ile olan diyaloğu öğretmenle olan diyaloğu…
(E4)…(yapabileceğine inanmak) yol göstererek farklı metodlar deneyerek onu ııı
yapacağı işe biraz daha konsantre edip bu işi gerçekten yapabileceğine inandırarak…(Ö1)…ben bıkmadan usanmadan iyi olacaklarına inandığım için uğraşıyorum…
(E5)… (teşvik edilmek) her geldiğinde gösteriyoruz hani, teşvik ediyoruz onu, çok güzel
yapıyorsun, çok daha güzel de yapmaya başlamış…(Ö9)… çocukların… yaptıklarını teşvik etmek… daha fazlası için teşvik etmek…
Yapılan görüşmeler sonucunda “yöntem” alt temasının altında yer alan diğer grup özellikler çocuğun kendisi ile ilgili olan özelliklerdir. Çocuğun kendisi alt grubu, yoksunluk olarak görmemek (2), görmezden gelme (2), içine atmak (2), durumu kabul etme (1) ve üstesinden gelme deneyimi (1) özelliklerini içermektedir. Görüşler şu şekildedir;
(Ö5)… (yoksunluk olarak görmemek) bu işin bilincinde olmadıklarından dolayı
düşünüyorum . yani, ııı görüyorum mesela ablasının, bir erkek çocuğun ablasının, ayakkabısıyla, montuyla geldiğini görüyorum. Ama çocuk bunun farkında değil. Yani, kız erkek özelliklerini bilmesine rağmen, hani aile bu şekilde davranıyorsa çocuk düşünüyor, demek ki, annem bunu giydiriyorsa demek ki bir bildiği var. ..
(E3)… (görmezden gelme) herhalde umursamıyordur… görmemezlikten geliyordur… (E4)… (üstesinden gelme deneyimi) daha önceden yılmazlık ile ilgili gerçekten bir eğitim
ya da bir başarmış olduğu bir hikayesi varsa, bilinç altında bu varsa…
Koruyucu faktörler temasının diğer alt teması ise “okul”dur. Okul alt temasında, okul desteği (8), iyi yetişmiş öğretmen (8), okul aile işbirliğinin olması (5), eğitim seviyesinin
yükseltilmesi (5), iyi arkadaşları olması (3), eğitimde eşitlik (1), erken yaşta iyi eğitim (1) özellikleri yer almaktadır. Öğretmen ve ebeveynlerin görüşleri şu şekildedir;
(E8)… (okul desteği) bulunduğu ortamın ııı sağlıklı bir ortam olması gerekiyor. Her
ortamda kişiler aynı şekilde gelişmiyor. Bir kırsalda bir çocuk çok zekiyse onun zeki olduğunu fark edemiyorsunuz mesela. Kimse göremediği için ama şehir ortamında daha iyi okullarda daha iyi eğitim alarak…
(E10)… (iyi yetişmiş öğretmen) Öğretmen, iyi şeyler anlatıyor. O iyi şeyleri onlar güzel,
tatlı dille anlattıkları için bu onların daha çok hoşuna gidiyor. Ama dışarda mesela daha sert mizacı olan insanlar bunları sert olarak anlatıyor, onlar mesela korktukları için kabulleniyorlar…
(E8)… (okul aile işbirliğinin olması) okul okumayabilirsiniz ama büyüklerin yardımı ile
okul size sevdirilir. Öğretmenleri ile görüşülür yani öğretmenleri ile diyalog halinde olur ııı veliler…
(E4)… (eğitim seviyesinin yükseltilmesi) Eğitim durumunu ne kadar yükseltirsek
çocuklarımızın, çocuklarımızı bakış açışı hem yılmazlığı hem de sosyal bir çevre de sosyal bir insan olarak yetişmesini daha iyi sağlayabiliriz…
Son olarak, koruyucu faktörleri temasının son alt teması “çevre”dir. Bu temanın içerisinde, hoşlandığı etkinlikler yapmak (4), destekleyici fiziksel çevre (3), yaşadığı çevre (2), kurum desteği (2), kültürler arası etkileşim (2), maddi yardım (1), sosyal etkinliklerin olması (1) özellikleri yer almaktadır. Öğretmen ve ebeveynlerin görüşleri aşağıda yer almaktadır.
(Ö2)… (hoşlandığı etkinlikler yapmak) kendi hobileri olabilir. Mesela zevk aldığı bir işi
yapabiliyorsa, etkinliği daha doğrusu…kimi çocuk ııı boyama yapmaktan çok hoşlanıyor ve ciddi anlamda kendini çok veriyor. Yaptığı işe odaklanıyor ve o yüzündeki kalem tutarken o mutluluğu görebiliyorsun. Kimi çocuğumuz oyun oynarken böyle hareketli oyunlarda çok deşarj oluyor. Kimi çocuğumuz hikaye okuduğumuzda, öykü çalışmaları