Kaynak tabanlı görüĢe göre iĢletme yetenekleri iĢletmenin kaynaklarının sonucudur (Grant,1991). Ġnovasyon yapabilmek de bir yetenek olduğu için iĢletme kaynakları üzerine inĢa edilecektir. Ancak küme içindeki bir iĢletmenin kaynakları kümeye özgü kaynaklardan etkilenmeyecek midir? Dolayısıyla iĢletmenin inovasyon yeteneği sadece kendi kaynaklarına bağlı kalmaya devam mı edecektir?
ÇalıĢma bu sorulara cevap vermek için yapılmıĢtır. ĠĢletme kaynaklarının neler olduğunu belirlemek ilgili konunun literatürde nispeten fazla olması nedeniyle kolay olmuĢtur. Ancak küme kaynaklarının ve inovasyon yeteneğinin nasıl ölçüleceğini belirlemek oldukça uzun zaman almıĢtır. AraĢtırıldığı kadarıyla küme kaynaklarının veya kümeye özgü kaynakların belirlenmesi yerli yazında hiç değinilmemiĢ bir konudur. Yabancı yazında ise yapılan çalıĢmaların geçmiĢi son beĢ yılı kapsamaktadır. Üstelik yerli yazında kümelenme teorisine etraflıca değinen çalıĢma sayısı çok azdır. Bu yüzden saha çalıĢması yapılmıĢ bir araĢtırma olan bu çalıĢmanın teorik bölümünün öneminin uygulamasından az olmadığı düĢünülmektedir.
Ölçeğe konulacak sorular kısıtlı bir literatürle oluĢturulduktan sonra ölçeğin geçerlilik ve güvenilirlik analizleri yapılmıĢtır. Yapılan analizler neticesinde iĢletme kaynağı beĢeri kaynaklar, fiziksel kaynaklar, örgütsel kaynaklar ve finansal kaynaklar olmak üzere dört gruba ayrılmıĢtır. ĠĢletme kaynakları ölçeği toplam 18 sorudan oluĢmaktadır.
Yine faktör analizleri sonucunda toplam 28 sorudan oluĢan küme kaynakları ölçeği kurumsal kaynaklar, özelleĢmiĢ kaynaklar, iliĢkisel kaynaklar ve finansal kaynaklar olarak isimlendirilen dört gruba ayrılmıĢtır.
Ġnovasyon yeteneğini ölçmek için baĢta 30 sorudan oluĢan bir ölçek geliĢtirilmiĢtir. Ancak keĢifsel faktör analizi ile bu soru sayısı 18‘e düĢmüĢ ve 3 gruba ayrılmıĢtır. Bu gruplar inovasyon stratejisi ve bilgi alıĢveriĢi, inovasyon performansı ve inovatif çevre analizi olarak isimlendirilmiĢtir.
AraĢtırma modelinde küme kaynaklarının inovasyon yeteneğine doğrudan iliĢkisinin yanı sıra iĢletme kaynakları üzerinden inovasyon yeteneğine etki ederek dolaylı bir etkisi olduğu düĢünülmüĢtür. Zaten yapısal eĢitlik modelinin kullanılma nedeni de budur.
Bu sorulara cevap vermek için yapılan çalıĢmadan elde edilen bulgulara göre beklendiği üzere iĢletme kaynaklarının inovasyon yeteneği üzerinde olumlu bir etkisi vardır. Bu zaten kaynak tabanlı görüĢün varsayımına da uygun düĢmektedir. Etkisi en çok olan iĢletme kaynağı ise finansal kaynaklardır. Ġlgili literatürde de (Lee et al., 2001; Canto & Gonzalez 1999; Harris & Trainor 1995) finansal kaynakların inovasyon faaliyetlerini desteklediğine ve yetersiz finansal kaynakların iĢletmelerin inovasyon seviyesini kısıtladığına (Baysinger ve Hoskisson, 1989; Teece ve Pisano, 1994; Helfat, 1997) dair çalıĢmalar vardır.
Yine iĢletmenin beĢeri kaynaklarının inovasyon yeteneğine etki ettiği literatürde desteklenen bir sonuçtur. Ġnovasyon yeteneği için önceleri sadece maddi kaynaklara odaklanan çalıĢmalar olmasına rağmen, sonrasında birçok çalıĢma (Ahmed, 1998; Canto ve Gonzalez 1999; Kessler ve Chakrabarti, 1999; Song ve Parry, 1997; Huiban ve Bouhsina, 1998, Martins ve Martins, 2002) sürdürülebilirlik kavramının giderek daha çok önemli olmasıyla birlikte teknik bilgi, çalıĢanların eğitim ve deneyim düzeyi gibi rakiplerce taklit edilmesi imkânsız veya oldukça zor olan faktörlere odaklanmaktadır.
ĠĢletmenin fiziksel kaynaklarının inovasyon yeteneği üzerinde olumlu bir etkisi olduğuna dair H1b hipotezi red edilmiĢtir. Aslında literatürde (Song ve Parry,1997;
Gatignon ve Xuereb 1997; Canto ve Gonzales,1999, Mitchell ve Zmud 1999; Liyanege vd., 1999) üretim ekipmanları, tesis gibi iĢletmenin fiziksel kaynaklarının inovasyon üzerinde olumlu etkisi olduğuna dair yapılmıĢ çalıĢmalar mevcuttur. Bu sonuç ölçülmek istenen kavramın inovasyon çıktısı değil inovasyon yeteneği olmasından kaynaklanmaktadır. Çünkü her büyük ve teknolojik imkânları iyi olan iĢletmenin inovasyon yeteneğinin yüksek olması beklenmemelidir. Ġnovasyon yeteneği daha çok maddi olmayan unsurlara bağlı karmaĢık bir niteliktir.
ĠĢletmenin örgütsel kaynaklarının özellikle örgüt kültürünün inovasyon yeteneğinin içinde olan problem çözme, bilgi paylaĢımı, yönetim desteği gibi alanları etkilediğine dair literatürde çeĢitli çalıĢmalar (Amabile vd. 1996; Tushman ve O‘Reilly,1997; Kenny ve Reedy,2006; Martins ve Terblanche, 2003) bulunmaktadır. Patent, endüstriyel tasarım veya marka gibi fikri mülkiyet haklarının olmasının ise inovasyon yeteneği üzerinde olumlu bir etkisi olduğu düĢünülmüĢtür. Çünkü bu fikri mülkiyet haklarının olmasının iĢletmenin sistematik bir inovasyon yönetimi sürecine
sahip olduğunu gösterdiği varsayılmıĢtır. Ancak araĢtırmanın modelinin analizi neticesinde iĢletmenin örgütsel kaynakları ile inovasyon yeteneği arasında anlamlı bir iliĢki bulunamamıĢtır.
Küme kaynaklarının iĢletme kaynakları üzerinde anlamlı ve pozitif bir etkisi olduğu ortaya çıkan bir baĢka sonuçtur. Bu demektir ki kümeye özgü kaynaklar içinde bulunan iĢletmelerin kaynaklarına etki etmektedir.
Küme kaynaklarının iĢletmelerin inovasyon yeteneği üzerinde doğrudan bir etkisi olup olmadığını test eden H3 hipotezi kabul edilmiĢtir. Buna göre küme
kaynaklarının iĢletmelerin inovasyon yeteneği üzerinde olumlu ve anlamlı bir etkisi vardır.
Ġnovasyon yeteneğine en çok etki eden küme kaynağı iliĢkisel kaynaklardır. Bunun nedeninin küme aktörleri arasındaki iliĢkilerin ve iĢbirliklerinin güçlü olmasının bilgi alıĢveriĢini kolaylaĢtırması olduğu düĢünülmektedir. Literatürde bilginin inovasyona etkisinin önemine dikkat çeken birçok çalıĢma (Messa ve Testa,2004; Ju vd., 2006; Plessis, 2007; Cavusgil vd. 2003) mevcuttur.
Kümenin özelleĢmiĢ kaynaklarının iĢletmenin inovasyon yeteneği olumlu bir etkisi olduğu düĢünülmüĢtür. Ancak analizler neticesinde ilgili hipotez red edilmiĢtir. Bunun nedeninin küme içindeki iĢletmelerin ihtiyaç duydukları üretim girdilerinin (iĢgücü, hammadde, makine gibi) küme içindeki niteliğinin, küme dıĢındakilerden çok da farklı olmaması olduğu düĢünülmektedir. Üstelik yeni makine gibi bazı girdileri küme içinden sağlamak pek de mümkün olmamaktadır.
Kümenin kurumsal kaynakları olarak isimlendirilen kaynakların küme içindeki iĢletmelerin inovasyon yeteneği üzerinde olumlu bir etkisi olduğu analiz sonuçlarından bir baĢkasıdır. Ġlgili faktör aslında küme aktörlerinin tamlığı, küme ürünlerinin piyasadaki imajı ve küme liderinin etkisi olarak üç alt bölümden oluĢmaktadır. Bu bağlamda hipotezin kabulü irdelendiğinde küme aktörlerinin tamlığının iliĢkisel kaynakların inovasyon yeteneğini etkileme özelliği ile benzer olarak iĢ birliği ve iliĢki temelli bir etkisi olduğu düĢünülmektedir. Küme ürünlerinin piyasadaki imajı açısından değerlendirme yapılacak olursa ―kayseri mobilyası‖ olarak olumlu bir imaj, talebin artmasına ve çeĢitlenmesine doğal olarak iĢletmelerin de söz konusu talebi karĢılamak için inovasyon yeteneğini geliĢtirmelerine neden olacaktır.
Küme liderinin etkisi kümelenme teorisinde de göz ardı edilmeyecek kadar önemlidir. Hatta Porter‘a (1998a) göre lider firma, bir küme oluĢumuna bile neden olabilir. Küme liderinin etkisi ile kümeye daha nitelikli iĢ gücünün gelmesi Ģüphesiz iĢletmelerin inovasyon yeteneğini artıracaktır. Ayrıca genellikle lider etrafında birçok tedarikçi oluĢmasına neden olur. Tedarikçilerin niteliğini artırmak için de itici güç oluĢturur. Bu nedenler yine bir küme aktörü olan tedarikçilerin hem niteliğini hem de niceliğini yükselterek iĢletmelerin inovasyon yeteneğini artırır.
―Kümenin finansal kaynaklarının iĢletmenin inovasyon yeteneği üzerinde olumlu bir etkisi vardır‖ Ģeklinde kurulmuĢ olan H3d hipotezi red edilmiĢtir. Bunun
nedeni Türkiye‘de kümeye özgü verilen finansal kaynakların oldukça kısıtlı olmasıdır. Sonuç olarak bu çalıĢma ile:
Küme kaynakları, iĢletme kaynakları ve inovasyon yeteneği ölçekleri oluĢturulmuĢtur.
Küme kaynaklarının küme içindeki iĢletmelerin kaynakları ve iĢletmelerin inovasyon yetenekleri üzerinde anlamlı ve pozitif bir etkisi olduğu görülmüĢtür.
ĠĢletmelerin inovasyon yeteneği üzerinde en fazla etkisi olan küme kaynağının iliĢkisel kaynaklar, iĢletmelerin inovasyon yeteneği üzerinde en fazla etkisi olan iĢletme kaynağının ise finansal kaynaklar olduğu tespit edilmiĢtir.