Soru 7. Programda belirtilen değerlerin öğretiminde; kullandığınız ders kitaplarını veya öğrenci çalışma kitaplarının; öğrencilerin yaşları, sosyo-ekonomik veya sosyo-kültürel düzeyleri açısından uygunluğu hakkında ne düşünüyorsunuz?
Bu soru, katılımcı öğretmenlerin değerlerin öğretiminde kullanılan ders kitabı gibi kaynakların değerlerin kazandırılma açısından öğrenci için uygun olup olmadığı hakkındaki, görüşlerini belirlemeye yöneliktir.
İlgili soruya verilen cevaplar incelendiğinde katılımcı öğretmenlerin ders kitabı gibi kaynakların uygun olup olmadığına dair görüş belirttiği belirlenmiştir. Bu nedenle ilgili soru uygun veya uygun değil şeklinde iki ana tema ve bu ana temalara dair alt temalara ayrılarak analiz edilmiştir. Bu temalar aşağıdaki şekildedir:
1 Numaralı Tema(T1): “ Uygun değil” kullanılan ders kitabı, öğrenci, çalışma kitabı vb. kaynakların öğrenciler açısından uygun olmadığı yönündeki cevap türlerini içermektedir. Bu tema ek bir analize tabi tutularak, “Uygun değil” cevabının gerekçeleri şeklinde alt temalara bölünerek analiz edilmiştir. Bu alt temalar;
T1.1. “Kullanılan kaynaklarda bilgi ve ayrıntı çok fazla olduğu için öğretilmesi gereken asıl noktalar kaçırılıyor.” yönündeki cevap türlerini içermektedir.
T1.2. “Kullanılan kaynaklarda bölgesel veya çevresel farklılıklara dikkat edilmediği için sıkıntılar oluşuyor.” yönündeki cevap türlerini içermektedir.
T1.3. “Kullanılan kaynaklar öğrencilerin seviyelerinin üzerinde” yönündeki cevap türlerini içermektedir.
T1.4. “Kullanılan kaynaklarda değerlerle ilgili yeteri kadar bilgi yok.” yönündeki cevap türlerini içermektedir.
T1.5. “Diğer” yönündeki cevap türlerini içermektedir.
2 Numaralı Tema(T2): “Uygun” kullanılan ders kitabı, öğrenci, çalışma kitabı vb. kaynakların öğrenciler açısından uygun olduğu yönündeki cevap türlerini içermektedir.
Buna göre 22 öğretmenin yedinci soru için verdiği cevapların frekansları ve 2 ana temadan her biri için örnek cevapları (örnek cevap cümleleri öğretmenlerin ifade ettikleri şekliyle değiştirilmeden aktarılmıştır) Tablo 4.2.4.’de verilmiştir
Tablo 4.2.4. Soruya Ait Örnek Cevaplar ve Temaları
Cevap temalara Frekans Örnek cevap
T1
T1.1 4 Ö1: “Olumlu olduğunu düşünmüyorum. Ders
kitaplarının yapısı, sayfa yapısı, içeriği başarılı değil. Değişikliğe gidilmeli. Program güzel hazırlanmış, ancak uygun araçlar yok. Kitaplar öğrencilerin değerleri kazanmaları için yeterli değil. Etkinlikler öğrencilerin kavrayabilecekleri düzeyde değil, aynı şeyler tekrar ediliyor. Verilen örnekler öğrencilerin yaşantılarına uygun değil. Ayrıntılar çok fazla. Bunlar sıkıcı oluyor.”
Ö.10:“Çocukların maddi imkânsızlıklarından dolayı verilen kitapları kullanıyoruz. Fakat kitaplarda çok fazla açıklama olduğu için bu açıklamalara boğulup değerleri atlıyoruz. Açıklamalar yerine değerlerle ilgili görseller olursa öğrenciler daha iyi öğrenir ve sıkılmazlar.”
T1.2 4 Ö.3: “Bölgesel farklıklara dikkat edilmemiş. Örneğin
sorumluk değeri için verilen etkinlikler şehirdekiler için çok uygun ama program herkesi merkezde gibi düşünmüş.”
Ö.11: “Kitaplarda değer konusu yok, değerlerle ilgili açıklamalar yok. Örneğin bir değeri öğretirken müzeye giriş çıkışta nasıl davranıldığını anlatırken sürekli iki kişi konuşuyor. Bilgi olmadığı için iki kişinin karşılıklı konuşması yoluyla değer öğretilemez.”
T1.3 5 Ö.21: “Özellikle kırsal kesimdeki çocuklar için, ders
kitaplarının kullandığı dilin çocukların seviyelerinin üstünde olduğunu düşünüyorum. Verilen örnek metinlerin, değerlerle ilgili açıklamaların daha yüzeysel olması gerektiğini düşünüyorum.
T1.4 5 Ö.4: “Ders kitapları uzmanlar tarafından hazırlanıyor. Ancak özellikle Sosyal bilgiler kitaplarında bilgiye değil fark ettirmeye ağırlık veren bir yöntemle öğrenci merkezli ve araştırmaya yönelik bir yol izlenmiş. Fakat eğitim sistemimizin bir uzantısı olan deneme sınavlarında öğrencilere başarısız oluyor. Değerlerle ilgili pek bilgi yok. Bu da başarısızlığa neden oluyor.”
T1.5 2 Ö.5: “Toplumun değerleri inanç yapısına bağlıdır. İnanç yapısını göz ardı ederek değerler öğretilemez. Kitaplarda toplumun inanç yapısı göz ardı edilmiş. Bu nedenle değerleri öğretmek de zorlaşıyor.
T2 3 Ö.18: “Değerler için anlatımdan ziyade, daha çok
örnekler verilmeli. Öğrencilerde örnek davranışları içeren örnekler, etkinlikler daha kalıcı öğrenmeye neden oluyor. Kitaplarda da değerlerin işlendiği örnekler ve etkinlikler yeterli.”
Değerlerin öğretiminde kullanılan kaynakların öğrenciler açısından uygun olup olmadığı hakkında katılımcı öğretmenlerin görüşlerini belirlemeye yönelik olan ilgili
soruya, 22 katılımcı öğretmenden 20’si cevap vermiş, 2’si soruya cevap vermemiştir. Katılımcı öğretmenlerin görüşlerinin büyük bir kısmı, programdaki değerlerin öğretiminde, kullanılan kitapların öğrenciler açısında uygun olmadığı yönündedir.
T.1 teması incelendiğinde 22 katılımcı öğretmen içerisinden 16’sı ders kitabı, çalışma kitabı gibi kaynakları değerlerin öğretiminde öğrenciler açısından yetersiz bulmakta veya uygun bulmamaktadır. Tablo 4.2.4. incelendiğinde katılımcı öğretmen görüşlerinin T1.4: “Kullanılan kaynaklarda yeteri kadar bilgi yok.” Temasında yoğunlaştığı görülmektedir. Katılımcı öğretmenlerin görüşleri kullanılan kaynaklarda değerlerle ilgili bilgi verilmediği, değerlerin sadece verilen örneklerle sınırlı olduğu için öğrencilerin kavramada zorlandıkları yönündedir.
Bu görüşlerin aksine T1.1: “Kullanılan kaynaklarda bilgi ve ayrıntı çok fazla olduğu için öğretilmesi gereken asıl noktalar kaçırılıyor.” Teması incelendiğinde ise katılımcı öğretmenlerin görüşleri, kullanılan kaynaklarda etkinliklerin çok olması ve konuların çok ayrıntılı verilmesi nedeniyle öğretilecek asıl noktaların kaçırıldığı, esas verilmesi gereken bilgilerden uzaklaşıldığı için değerlerin öğretiminde güçlük çekildiği yönündedir. Kaynakların bilgiye ve etkinliklere ağırlık verirken değerlerin göz ardı edildiğini düşünen katılımcı öğretmenler, kaynaklarda çok fazla açıklamanın olduğunu, bunun yerine değerlerle ilgili görsellere yer verilip öğretimin sıkıcılıktan kurtarılması gerektiğini düşündüklerini belirtmektedirler.
T.2: Kullanılan ders kitabı, öğrenci, çalışma kitabı vb. kaynakların öğrenciler açısından uygun olduğu yönündeki katılımcı öğretmenlerin cevap türlerini içeren bu temada ise T.1.1. kategorisinin aksine, değerlerin zaten örneklerle anlatılması veya etkinliklerle değer öğretiminin desteklenmesi gerektiği yönünde görüşler bulunmaktadır. Kullanılan kaynaklarda örneklerin veya etkinliklerin çok olduğundan değerlerin bazen göz ardı edildiği görüşünün aksine, değerlerin zaten örnek davranışları içeren etkinliklerin değer öğretiminde daha verimli ve etkili olduğu yönünde ve değerlerle ilgili örneklerin arttırılması yönünde bir bulguya ulaşılmıştır.
T.1.2 “Kullanılan kaynaklarda değerlerle ilgili yeteri kadar bilgi yok.” yönünde cevap içeren bu temada ise T.2. kategorisinin aksine, katılımcı öğretmenler kullanılan kaynaklarda değerlerle ilgili bilgi veya açıklama olmadığı, örnek davranışları içeren
diyalogların değer öğretiminde yeterli olamayacağı şeklinde görüş belirtmiştir. Bu temada ki öğretmen görüşlerinden, öğretmenlerin değer öğretiminde açıklayıcı ve model olabilecek örneklerle değerleri öğretmek yerine, öğretilen değerin tanımı, özellikleri gibi salt bilgiden yola çıkarak değerleri öğretmenin etkili olduğunu düşündükleri yönünde bir bulguya ulaşılmıştır.