Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii Anonim Şirketinin 2019 yılı hesap ve işlemleri üzerinde Sayıştay tarafından yapılan inceleme ve denetimler sonucunda getirilen ancak denetim görüşünü etkilemeyen bulgu ve öneriler iki başlık altında aşağıda yer almaktadır.
9.1 Bulgu ve Öneriler
BULGU 9.1.1: Üretim Programı ve Satış Hacminin Büyük Ölçüde TCDD Taşımacılık A.Ş.'nin Siparişlerine Bağımlı Olması
TÜLOMSAŞ’ın üretim faaliyetleri; çeşitli tipte lokomotif ve yük vagonu imalatı ve onarımı, çeşitli tipte demiryolu araçlarının onarımı, dizel ve elektrikli motorlar, demiryolu iş makineleri, makine, malzeme, tesisat, motorlu ve motorsuz araç ve gereç yedeklerinin imal, tadil ve tamiri işlerini kapsamaktadır.
TÜLOMSAŞ’ın ana müşterisi TCDD’nin diğer bağlı ortaklığı olan TCDD Taşımacılık A.Ş. olup 2019 yılı satışlarının %97’si bu şirkete yapılmıştır.
Demiryolu sektöründeki hukuki ve yapısal düzenlemeler, özel sektörün demiryolu sanayiinde yer almaya başlaması gibi faktörlerin devreye girmesiyle TCDD alımlarını piyasa şartlarında rekabet çerçevesinde temin etmeye başlamış, dolayısıyla TÜLOMSAŞ' da kurulu kapasitesini planlarken iç ve dış pazar fırsatlarını da göz önüne almaya başlamıştır.
Son yıllarda dünyanın önde gelen firmalarıyla yürütülen işbirliği çalışmaları ve AR-GE birimine yapılan yatırımların olumlu sonuçları görülmeye başlanmış, yurt içi ve yurt dışından üretilen yeni ürünlere ve işbirliği ile sonuçlanan işlere ilgi artmaya başlamıştır. Ancak her yeni ürünün yaşam döngüsünde olduğu gibi pazara giriş aşamasında güvenilirlik kriterini karşılayabilmek için kamu kurumlarının, özellikle TCDD’nin desteğinin önemi büyüktür.
04.03.2020 tarihli ve 31058 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2186 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile TCDD’nin üç bağlı ortaklığı TÜLOMSAŞ, TÜVASAŞ ve TÜDEMSAŞ’ın birleştirilmesi suretiyle İDT olarak Türkiye Raylı Sistem Araçları Sanayii Anonim Şirketinin (TÜRASAŞ) kurulması kararlaştırılmıştır. Dolayısıyla TÜLOMSAŞ’ın tüzel kişiliği sona erecek olduğundan, üretim ve pazarlama faaliyetleri TÜRASAŞ bünyesinde devam edecektir.
TÜLOMSAŞ bünyesinde uzun yıllar sonucu oluşan teknik bilgi birikimi ve kurumsal hafızanın geliştirilmesi, TCDD Taşımacılık A.Ş. siparişlerinin karşılanması öncelikli olmakla birlikte, sadece bu siparişlere bağımlı kalınmayıp iç ve dış piyasalarda pazar payı ve rekabet gücünün artırılmasına yönelik çalışmaların etkin bir şekilde devamının sağlanması, AR-GE projelerinin geliştirilmesi, özellikle milli yüksek hızlı tren projesinin sonuçlandırılması önem arz etmektedir.
TCDD koordinatörlüğünde yürütülen milli yüksek hızlı tren projesi kapsamında, TÜLOMSAŞ kendi içerisinde planlamasını yaparak gerekli alt yapıyı oluşturmuş olup ihale sürecine hazır hale gelmiştir. 2018 yılında TCDD tarafından Sanayi İşbirliği Programı (SİP) yöntemi ile hızlı tren imalini gerçekleştirmek üzere ön yeterlik ihalesine çıkılmıştır. İhale ile;
20 adedi en az %10 yerli katkı payı ile komple imal edilmiş olarak ithal, 60 adedi en az %53 yerli katkı payı ile Türkiye’de TCDD’nin Eskişehir’de göstereceği arazi/TÜLOMSAŞ’da kurulacak tesiste imal, 16 adedi ise milli YHT projesi dâhilinde en az %74 yerli katkı payı ile Türkiye’de TCDD’nin Eskişehir’de göstereceği arazi / TÜLOMSAŞ’da kurulacak tesiste imal edilmek üzere toplam 96 adet YHT seti temini ön görülmüştür. Ancak, söz konusu ihale, TCDD tarafından, “SİP konusunda Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından, yeni bir Yönetmeliğin yürürlüğe konulması, söz konusu Yönetmeliğin yerlileştirme amacına yönelik uygulama ve takip kolaylığı sağlaması, ayrıca aday firmalardan gelen ihale şartnamesi ile ilgili öneri ve açıklamaların değerlendirilebilmesi” gerekçeleriyle iptal edilmiştir. İhalenin iptali üzerinden iki yılı aşkın süre geçmesine rağmen bir gelişme meydana gelmemiştir. Milli Yüksek Hızlı Tren Projesinin uygulamaya konulmasının gerek sektörel, gerekse ülke ekonomisi
açısından önemi büyüktür.
Diğer yandan, demiryolu sektöründe uluslararası alanda söz sahibi olunabilmesi için, etkin bir pazarlama politikası izlenmesi, potansiyel müşteriler nezdinde girişimlerde ve tanıtım faaliyetlerinde bulunulması, dış piyasalardaki gelişmelerin ve açılacak ihalelerin takibinde proaktif bir yaklaşım sergilenmesi önem arz etmektedir.
Bu konuda üzerinde durulması gereken hususlardan biri de yurt dışı ihalelere katılabilmek için 11.09.1981 tarih ve 2522 sayılı Kamu Kuruluşlarının Yurt Dışındaki İhalelere Katılması Hakkında Kanun gereği yetkili makamlardan izin alınmasının gerekmesidir.
Anılan Kanunun 1’inci maddesinde; “Genel, katma ve özel bütçeli kuruluşlar ve müesseseler, bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşlar, Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulan diğer kamu kuruluşları ile sermayesinin yarısından fazlası tek başına ya da birlikte Devlete, Kamu İktisadi Teşebbüslerine ait olan kuruluşların faaliyet alanlarına giren konularda yurt dışında yapılacak ihalelere katılabilmelerine, taahhütlere girişebilmelerine, bu amaçla gerekli inceleme, araştırma, proje, inşaat ve işletme gibi hizmetlerle girişilen taahhüdün gereği olan diğer işlem ve hizmetleri bizzat veya aralarında birleşerek yahut bu kanun kapsamı dışında kalan yerli ve yabancı kuruluşlarla ortaklık şeklinde yapabilmelerine izin vermeye, bu faaliyetleri kontrol ve nezaret etmeye ve bu konulardaki usul ve esasları tespit etmeye Cumhurbaşkanı yetkilidir.” hükmüne yer verilmiştir.
Uygulamada, yurt dışı ihalelere katılmak için gerekli olan izin sürecinin, ana teşebbüs TCDD ve İlgili Bakanlık kanalıyla yapılan yazışma ve geri dönüş süreleri incelendiğinde kimi zaman uzadığı görülmektedir. Bu tür gecikmeler yurt dışı ihalelere katılamama riskine yol açmamalıdır. Örneğin; 2019 yılında İtalyan demiryollarının ihtiyacı olan vagon ihalesine katılabilmek için istenen izin belgesi, süreci hızlandırmak adına bazı makamlarla yapılan şifahi görüşmelere rağmen ancak bir ay gibi bir sürede alınabilmiştir. Benzer durumlarla önceki dönemlerde de karşılaşılmıştır.
Bu nedenle yurt dışı ihalelere katılabilmek için gerekli olan izin sürecini hızlandırıcı tedbirlerin alınmasında yarar bulunmaktadır.
Öneri:
Lokomotif, vagon, motor ve demiryolu araçları imalat sektöründe pazar payı ve rekabet gücünün artırılmasını teminen;
-Öncelikle TCDD Taşımacılık A.Ş. siparişlerinin karşılanması esas olmak suretiyle, yurt içi ve yurt dışında alternatif piyasalara açılma, yeni müşteriler bulma ve pazar payını genişletme çalışmalarının etkin bir şekilde sürdürülmesi,
-Milli Yüksek Hızlı Tren Projesinin sonuçlandırılması için İlgili Bakanlık ve TCDD nezdinde gerekli çaba ve girişimlerde bulunulması,
-2522 sayılı “Kamu Kuruluşlarının Yurt Dışındaki İhalelere Katılması Hakkında Kanun” uyarınca, yurt dışı ihalelere katılabilmek için gerekli olan izin sürecinin hızlandırılmasına yönelik olarak ilgili merciler nezdinde girişimlerde bulunulması.
BULGU 9.1.2: Diğer bulgu ve önerilerin de yerine getirilmesi
9.2 Diğer Bulgu ve Öneriler
Herhangi bir denetim bulgusu tespit edilmemiştir.