Güneye).
Hınıs Çayı yukarı havzasında Bingöl Dağı‟ndan kaynaklanan yan kollar, özellikle volkanik bir litolojiden oluşan arazi içinde derin volkanik kanyon vadiler meydana getirmiştir. Hınıs Çayı Havzası‟nda dağlık alanlarda havza tabanında görülen geniş tabanlı vadi tipi yerine tektonik ve litolojik faktörlerden dolayı çoğunlukla dar, derin genç vadi profilli subsekant vadiler yaygındır. Hınıs Çayı‟nın besleyen en önemli kollar, Göksu Çayı ve Tuzlu Deresi‟dir. Göksu Çayı, tamamen inceleme alanı dışında olup dar derin kanyon vadi karakterindedir ve Hınıs Çayı‟na inceleme sahasının kuzeybatı sınırında yer alan boğaz içerinde karışmaktadır.
Hınıs Çayı, inceleme sahasına kuzeybatıda Alt Miyosen yaşlı Adilcevaz Kireçtaşı ve Aktuzla Formasyonu içerisinde açmış olduğu bir boğaz ile dahil olmaktadır. Hınıs Çayı, boğazın olduğu yere kadar Hınıs-Karaçoban Havzası boyunca güneybatıdan kuzeydoğuya doğru olan akış doğrultusunu tektonik faktörlerin etkisiyle boğazın çıkışına doğru keskin bir dirsek yaparak geldiği yönün tersine kuzeydoğudan güneybatıya doğru çevirir. Bu doğrultudaki akışını yaklaşık 20 km kadar devam ettirdikten sonra Sarıpınar köyü güneyi civarında Murat Nehri ile birleşir. Hınıs Çayı‟nın inceleme sahası içerisinde Bulanık Ovası‟nda Kuvaterner yaşlı Alüvyonlar içindeki vadisi tamamen geniş tabanlı olgun vadi karakterindedir ve akarsu çok fazla bir şekilde menderesler çizerek akmaktadır. Hınıs Çayı‟nın inceleme sahasındaki vadisi temelde bir “taşkın ovası” özelliğindedir ve taşkın ovasına ait morfolojik birimlerden kopmuş menderesler, kum adaları, dolgu taraçaları gibi şekiller yaygın olarak görülür.
Hınıs Çayı, hem inceleme sahası içinde hem de inceleme sahası dışında Hınıs- Karaçoban Havzası‟nda genellikle fay hatlarının doğrultularına uygun bir uzanış gösterir ve çoğunlukla fay vadilerine yerleşmiştir.
Tuzlu Deresi Vadisi: Hınıs Çayı‟nın batısında bulunan ve sınırları tamamen inceleme sahası içinde yer alan bir vadidir. Tuzlu Deresi Vadisi, Tuzlu Deresi tarafından oluşturulmuş bir vadi olup, kaynağını Altınoluk köyü civarında ortaya çıkan birkaç tane zengin kaynak suyundan almaktadır. Bu kaynak sularının yıl boyu akıma sahip olmaları, Tuzlu Deresi‟nin bütün yıl yatağında su bulundurmasına neden olmuştur. Tuzlu Deresi, yukarı mecrada tamamen genç oluşumlu bir vadi profili özelliği gösterirken, aşağı mecrada Hınıs Çayı‟na Adıvar köyünün batısında kavuştuğu alanda ise tamamen olgun profilli geniş tabanlı bir vadi karakteri gösterir. Tuzlu Deresi‟nin yukarı havzada yer alan kolları volkanik, kıvrımlı ve faylı yapı içinde oluştuğundan burada bulunan vadiler de bu üç yapı tipinin karışımı olan vadiler karakterindedir.
3.2.4.3. Körsu Deresi Vadisi
İnceleme sahasının güneybatı kesiminde güneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda akan Körsu Deresi tarafından oluşturulmuş bir vadidir. Körsu Deresi‟nin toplam uzunluğu 36 km olup, Körsu Deresi‟nin esas kaynağını, Gümüşpınar kaynak suyu ve Güllüova deresi meydana getirir. Körsu Deresi‟nin kaynağını oluşturan derelerin tamamen Kazan Ovası üzerinde meydana gelmiş olmaları nedeniyle Körsu Deresi Vadisi, kaynak kısmında dar derin ve genç oluşumlu vadi karakteri göstermeyip aksine olgun profilli tabanlı vadi özelliği gösterir. Gümüşpınar köyü kuzeyinde kaynak suyunu bünyesine alan Körsu Deresi, doğu-batı doğrultusunda kısa bir mesafe aktıktan sonra Üçtepe köyü içerisinde keskin bir dirsek yaparak ötelenir ve kuzey-güney doğrultusunda akışına devam eder. Kuzey-güney doğrultulu bu akış yaklaşık 2.5 km devam ettikten sonra Körsu Deresi tekrar bir dirsek yaparak yön değiştirir ve doğu-batı doğrultusunda akışını Bulanık ilçe merkezi doğusuna kadar devam ettirir. Burada tekrar kuzeybatı-güneydoğu yönünde bir yön değiştirme olur ve Bulanık ilçesi çıkışına kadar devam eder ve bu doğrultuda Balotu köyü güneyinde Murat Nehri‟ne karışır.
Körsu Deresi Vadisi üzerinde birkaç defa tekrarlanan bu ötelenmeler üzerinde havzanın orta kısmını doğu-batı doğrultusunda katteden normal bileşeni olan sağ yanal doğrultu atımlı fayların neden olduğunu düşünmekteyiz. Körsu Deresi‟nin tamamına yakınının ova tabanı içerisinde akması nedeniyle vadi yatağının büyük çoğunluğu geniş tabanlı vadi özelliği gösterir. Yine Körsü Deresi kaynak kısmından Murat Nehri‟ne
133
döküldüğü yere kadar olan tüm saha boyunca Alüvyonlar içerisinde akmış olması vadi içinde 2 ya da 3 farklı seviyede yer alan taraçaların oluşmasına neden olmuştur. Bu taraçalar, Üçtepe ile Mescitli köyleri arasında çok belirgin olarak görülmektedir.
3.2.4.4. ġekerbulak Deresi Vadisi
İnceleme sahasının güneydoğusunda güneyden kuzeye doğru akan Şekerbulak Deresi tarafından oluşturulmuş bir vadidir. Şekerbulak Deresi‟nin toplam uzunluğu yaklaşık 29 km‟dir. Havzanın güneydoğusunda Adaksu köyü kuzeyinde Karataş Deresi ile Adalarçayı Deresi‟nin birleşmesiyle oluşan Şekerbulak Deresi, kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda akışına devam ederek Adaksu Havzası‟nın sularını drene eder. Daha sonra Karahasan köyü güneyinde yer alan Malazgirt volkanitleri içerisinde bir boğaz meydana getirir. Şekerbulak Deresi, boğaza girmeden önce Adaksu Ovası içinden geçerken yatak eğiminin azalmasına bağlı olarak menderesler çizerek akmaktadır. Şekerbulak Deresi vadisinin yukarı havzasında litolojinin kumtaşı, kiltaşı ve marn gibi tortul kayaçlardan oluşması ve kuvvetli eğim özellikleri nedeniyle vadilerin dar, derin ve genç oluşumlu profil göstermelerine neden olmuştur. Ancak derenin aşağı kesimlerinde ise litolojinin tamamen bazaltlardan meydana gelmesi vadi oluşumunu ve yatak aşındırmasını önlemiştir.
3.2.4.5. BağdiĢan Çayı Vadisi
İnceleme sahasının doğusunda kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunada akan Bağdişan Çayı tarafından oluşturulmuş bir vadidir (Foto 46). Bağdişan Çayı‟nın inceleme sahası içindeki toplam uzunluğu yaklaşık 25 km‟dir. Bağdişan Çayı, inceleme alanı dışında Patnos Havzası‟nın doğusunda Direk Deresi ile Karaçay Derelerinin birleşmesiyle meydana gelir ve inceleme alanı ve çevresindeki su toplama alanı 336.6 km2‟dir. Bağdişan Çayı, inceleme alanına doğuda yer alan Günbeli köyü civarında dahil olmakta ve buradan kuzeybatıya doğru akışını devam ettirmektedir.
Bağdişan Çayı, Günbeli köyü ile Bostankaya köyleri arasında litolojinin tamamen örtü bazaltlarından meydana gelmesi ve sıkışma tektonik rejimin etkisiyle yatağına gömülerek gömük menderesler oluşturmuştur. Bağdişan Çayı, Karakaya köyüne kadar kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda aktıktan sonra burada tektonik faktörlerin etkisiyle yön değiştirmekte ve kuzeydoğudan güneybatıya doğru akışını devam ettirmektedir. Daha sonra belli bir mesafe Murat Nehri‟ne paralel bir şekilde aktıktan sonra “Yazoo tipi kavuşma” ile Murat Nehri‟ne karışmaktadır. Bağdişan Çayı Vadisi, inceleme sahası sınırları içinde doğuda gömük menderesli vadi özelliği
gösterirken, aşağı kesimlerinde ise Malazgirt Ovası içinde ise geniş tabanlı vadi karakteri gösterir.