Budama Uygulamalarının Verim ve Meyve Kalitesi Üzerine Etkileri …

Ağaç başı verim (g)

Farklı budama uygulamalarının ağaç başına ortalama 3 yıllık verim değerleri Çizelge 4.3’te verilmiştir. Ağaç başına verim sonuçları incelendiğinde uygulamalar arasında 2018 ve 2019 yıllarında istatistiki açıdan bir önemlilik bulunmazken, 2020 yılı sonuçlarında verim değerleri istatistiki açıdan önemlilik göstermiştir. İlk iki yıl istatistiki anlamda farklılık görülmemesine rağmen budama yapılmayan ağaçlardan daha fazla meyve alınmıştır. 3. Verim yılında (2020 yılı) sonuçlar 7240,8-13598,66 gr arasında önemli değişlik göstermiş, budama yapılmayan ağaçlardan, geleneksel yöntem (modifiye lider) ile budanan ağaçlara göre yaklaşık 2 kat daha fazla ürün alınmıştır.

Çizelge 4.3. Uygulamaların ağaç başına ortalama, kümülatif ve dekara kümülatif verim üzerine etkileri (g)

Aynı sütunda aynı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemli değildir (p<0.05)

*, ** Sırasıyla 0,05 ve 0,01 olasılık düzeylerinde istatistiki olarak önemlidir.

Ağaç başı verim sonuçları incelendiğinde uygulamalar arasında 2018 ve 2019 yıllarında istatistiki açıdan bir önem bulunmazken, 2020 yılı sonuçlarında ise istatistiki açıdan önemli bulunmuştur. Çizelge 4.3’ den de görüleceği gibi en yüksek verim sonucu her yıl budama yapılmayan uygulama ile hasat edilen ağaçlardan elde edilmiştir. 2020 yılı verim sonuçları 7240,8-13598,66 gr arasında değişkenlik gösterirken en yüksek değer 13598,66 gr ile budama yapılmayan ağaçlardan elde edilirken diğer uygulamalar arasında istatistiki

34 açıdan önemli bulunmamıştır.

Debuse ve ark. (2014) yürüttükleri çalışmada daha iyi bir taç yapısı elde etmek amacıyla farklı terbiye simtemleri için değişik yöntemler uygulamış ve meyve gözlü dal oluşumunu arttırmış, rüzgardan oluşan zararları azaltmıştır. Chandler, Tulare, Forde ve Gillet çeşitlerinin kullanıldığı denemede; ağaçlara 2009 yılının ilk büyüme sezonunda başlanarak yoğun budama, hafif budama, hafif budamayla birlikte sınırlı sulama ve kontrol grubu olmak üzere dört terbiye sistemi uygulanmıştır. Uygulamalar ve çeşitler arasındaki verim ve taç ışıklanma oranı karşılaştırıldığında Chandler çeşidinde budanmamış ağaçlarda verim diğer uygulamalar ve çeşitlere göre en yüksek sonucu vermiştir.

Lampinen (2008) yapmış olduğu araştırmada 4,5 x 6,60 m dikim sıklığında kurulan paradox anacına aşılanmış Chandler çeşidi ile kurulmuş bahçede üç farklı budama ve terbiye sisteminin sonuçlarını incelemiştir. Bu çalışma ile sert budama, minimum budama ve hiç budanmamış ağaçlardaki sonuçları gözlemlemiştir. İkinci yaprak sonucunda sert budama ve minimum budama yapılan ağaçlarda kümülatif verim sonucu olarak istatistiki açıdan bir fark olmamasına rağmen hiç budama yapılmamış ağaçlarda kümülatif verim sonucu yaklaşık olarak diğer terbiye modellerine göre iki kat daha fazla verim sonucu elde edildiği tespit edilmiştir.

Caprile ve ark. (2011) yürüttükleri çalışmada, modifiye merkezi lider budama ve hiç budama yapılmayan terbiye sistemlerinde gövde çapı, ışıklanma oranı, meyve kalitesi, su kullanım etkinliği ve yan dal kırılma oranı sonuçları benzer bulunmuştur. Verim sonucu ise budama yapılmayan sistemde daha yüksek sonuçlanmıştır.

Hasey ve Lampinen (2014) Howard ve Chandler çeşidi üzerinde yürüttükleri çalışmada, genç cevizlerin büyümesini sağlamak ve yeterli verim elde etmek için budama yapılmasına gerek olmadığını belirlemişlerdir. Genel olarak budama yapılmayan ağaçlar minimum düzeyde budama yapılmış ağaçlara göre beşinci yıl ve sonrasında daha yüksek erken verim sonucuna ulaştığını tespit etmişlerdir.

35

Yukarıdaki çalışmalarda bulunan sonuçlar, araştırmamızdaki sonuçlar ile benzerlik göstermekte ve verim ve yetiştirme için budama gerekliliği olmadığını desteklemektedir.

Meyve ağırlığı (g)

Farklı budama uygulamalarının meyve ağırlığı üzerine etkileri Çizelge 4.4’ de verilmiştir.

Uygulamaların etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmuştur.

Meyve ağırlığı değerleri 13,85-14,82 g arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek meyve ağırlığı budama yapılmayan uygulamada 14,82 g ile ölçülürken, en düşük meyve ağırlığı minimum budama uygulamasında 13,85 g olarak elde edilmiştir. Budama yapılmamış uygulamada meyve ağırlığı önemli derece farklı bulunduğu için verim açısından değerlendirildiğinde de daha avantajlı durumdadır.

Meyve boyu (mm)

Farklı budama uygulamalarının meyve boyu üzerine etkileri Çizelge 4.4’ de verilmiştir.

Uygulamaların etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmuştur.

Meyve boyu değerleri 40,30-42,74 mm arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek meyve boyu budama yapılmayan uygulamada 42,74 mm ile ölçülürken, en düşük meyve boyu göz seçimi uygulamasında 40,30 mm olarak elde edilmiştir (Şekil 4.2). budama yapılmayan ağaçlardaki meyve boyutları da daha iyi sonuç verirken bu da budama yapılan ağaçlardaki meyvelerin daha iri olacağı düşüncesini değiştirmektedir.

Meyve eni (mm)

Farklı budama uygulamalarının meyve eni üzerine etkileri Çizelge 4.4’ de verilmiştir.

Uygulamaların etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmuştur.

Meyve eni değerleri 34,07-34,91 mm arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek meyve

36

eni budama yapılmayan uygulamada 34,91 mm ile ölçülürken, en düşük meyve eni göz seçimi uygulamasında 34,07 mm olarak elde edilmiştir. Budama yapılmayan ağaçlardaki meyve eni de boyu ile paralellik göstermiş ve diğer uygulamalara göre daha iyi sonuç vermiştir.

Meyve yüksekliği (mm)

Farklı budama uygulamalarının meyve kalınlığı üzerine etkileri Çizelge 4.4’ de verilmiştir. Uygulamaların etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmuştur.

Meyve kalınlığı değerleri 34,63-35,95 mm arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek meyve kalınlığı budama yapılmayan uygulamada 35,95 mm ile ölçülürken, en düşük meyve kalınlığı göz seçimi uygulamasında 34,63 mm olarak elde edilmiştir.

Şekil 4.2. Farklı budama uygulamalarından elde edilen meyveler

37 Kabuk kalınlığı (mm)

Farklı budama uygulamalarının kabuk kalınlığı üzerine etkileri Çizelge 4.4’ de verilmiştir. Uygulamaların etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmuştur.

Kabuk kalınlığı değerleri 1,89-2,04 mm arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek kabuk kalınlığı göz seçimi uygulamada 2,04 mm ile ölçülürken, en düşük kabuk kalınlığı geleneksel budama uygulamasında 1,89 mm olarak elde edilmiştir. Kabuk kalınlığı göz seçimi yapılarak budanan ağaçlarda diğerlerine göre daha kalın bulunmuştur. Kabuk kalınlığının verimlilik ve kalite üzerine bir avantajı yoktur.

İç ağırlığı (g)

Farklı budama uygulamalarının iç ağırlığı üzerine etkileri Çizelge 4.4’ de verilmiştir.

Uygulamaların etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmamıştır.

İç ağırlık değerleri 6,75-7,11 g arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek iç ağırlığı budama yapılmayan uygulamada 7,11 g ile ölçülürken, en düşük iç ağırlığı minimum budama uygulamasında 6,75 g olarak elde edilmiştir.

İç randımanı (%)

Farklı budama uygulamalarının iç randımanı üzerine etkileri Çizelge 4.4’ de verilmiştir.

Uygulamaların etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmamıştır.

İç randıman değerleri %48,23-49,71 arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek iç randıman geleneksel budama yapılan uygulamada %49,71 ile ölçülürken, en düşük iç randıman minimum budama uygulamasında %48,23 olarak elde edilmiştir.

38 İç büzülme oranı (%)

Farklı budama uygulamalarının iç büzülme oranı üzerine etkileri Çizelge 4.4’ de verilmiştir. Uygulamaların etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmamıştır. İç büzülme oranı değerleri %0-1,69 arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek iç büzülme budama yapılmayan uygulamada %1,69 ile ölçülürken, en düşük iç büzülme oranı geleneksel budama uygulamasında %0 olarak elde edilmiştir

Farklı budama uygulamalarının iç büzülme oranı üzerine etkileri Çizelge 4.4’ de verilmiştir. Uygulamaların etkileri istatistiki açıdan önemli bulunmamıştır.

İç büzülme oranı değerleri %0-1,69 arasında değişiklik göstermiştir. En yüksek iç büzülme oranı çok küçük olmasına rağmen budama yapılmayan uygulamada %1,69 ile ölçülürken, iç büzülme geleneksel budama uygulamasında hiç görülmemiştir.

Çizelge 4.4. Budama Uygulamalarının meyve kalite üzerine etkileri

*Farklı harfler istatistiksel olarak farklı grupları temsil etmektedir (P>0,05)

Budama

39 5. SONUÇ

Bu çalışma 2017-2021 yılları arasında, Bursa koşullarında Juglans regia anacı üzerine aşılanmış Chandler ceviz çeşidine ait fidanlar ile farklı budama uygulamaları yapılarak ağaçların gelişim, verim ve kalite üzerine erken dönem etkilerini değerlendirmek amacıyla yapılmıştır.

Çalışmada 4 farklı budama uygulaması neticesinde ağaç gövde çapları ile ilgili istatistiki açıdan bir farklılık gözlenmemiştir. Yani budama yapılmayan ağaçların; istenilen ölçüde gelişmeyeceği, daha küçük yapılı bir forma sahip olacağı ve gövde çapının daha ince kalacağına dair oluşan ön yargıların aksine bir sonuç elde edilmiş olup budanan ağaç çapına benzer bir gövde çap yapısına sahip olmuştur.

Dal sayısı budama yapılmayan ağaçlarda diğer uygulamalara göre fazla bulunmuştur. Bu da maksimum verim alma anlamında diğer budama sistemlerinden farkını göstermektedir. Ana yan dal sayısı ne kadar fazla olursa oluşacak olan sürgün ve meyve gözü sayısı da aynı oranda artış göstereceği için dolayısıyla verimde artış gösterecektir.

Diğer budama sistemleri arasında ana yan dal açısından önemli bir farklılık görülmemiştir.

Yapılan 4 farklı budama uygulamaları neticesinde ağaç boyu açısından tüm uygulamalarda yakın sonuçlar elde edilmiştir. Buradan 2 farklı sonuç çıkmaktadır. Birinci sonuç budama yapılmayan ağaçların gelişimlerinin geri ve yavaş olacağına dair sonuçların yanlış olduğu, ikincisi ise farklı budama uygulamalarının ağaç boyu üzerine çok ciddi bir etkisi olmamasıdır.

Uygulanan farklı budama sistemlerinin ağaç taç hacmi üzerinde istatistiki açıdan önem arz edecek bir farklılık oluşturmaması ve dolasıyla ağaçların taç hacimleri benzer ölçülerde olduğu, farklı budama uygulamaların taç hacmi üzerine etkisinin olmadığı sonucuna varılmıştır. Yani budama yapılmayan ağaçların taç gelişimleri de budama yapılan ağaçlara göre istenilen yaklaşık ölçülerde olmuştur.

40

Ağaç hacmi için de yine taç hacmine benzer sonuçlar elde edilmiş olup, yapılan faklı budama sistemi çalışmaları sonucunda ağaç hacmi boyutlarında benzerlikler ile sonuçlanmıştır. Yani budama yapılmayan sistem için düşündüğümüzde ağaç hacmi kriteri açısından da diğer budama sistemleri içinde geri kalmamış benzer bir ağaç taç yapısına sahip olmuş, Şekil 5.1’ de gösterilmiştir.

Farklı budama uygulamaları dal açılarına göre değerlendirildiğinde budama yapılmayan uygulamada iki ardışık dal arasında oluşan açı 137,5 (altın açı) derece olduğu görülmüştür. Bununla ilgili yapılan farklı araştırmalarda bu açı ile dal yapan ağaçlarda daha yüksek verim alınabildiği ayrıca dallarda oluşan meyvelerin güneşlenme süreleri optimum olarak tespit edilmiştir. Bu da meyve boyutlarının daha iyi olmasına ve meyvelerin daha iyi bir iç dolgunluğa uluşmasına sebep olmuştur.

Ağaç başı ortalama verim 4 farklı budama sisteminde incelendiğinde özellikle 1. ve 2.

Hasat yıllarında istatistiki olarak bir fark görülmemesine rağmen budama yapılman sistemde miktarsal olarak bir fazlalık mevcuttur. Hatta 3. Yıl sonu hasat zamanında budama yapılmayan sistemde istatistiki olarak da ciddi derecede neredeyse budama yapılan sisteme göre 2 kat daha verim alınabilmiştir.

Farklı budama uygulamaların yapılan çalışmalarda genel olarak meyve kalitesi elde alındığında budama yapılmayan uygulamada benzer boyuttaki meyvelerdeki meyve ağırlığı diğer uygulamalara göre daha ağır olarak bulunmuş, iç randımanı ve iç büzülme durumu açısından önemli bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir.

Sonuç olarak Chandler ceviz çeşidinde yapılan farklı budama uygulamalarının özellikle ağaç gelişimi ve verim açısından göz önünde bulundurulacak önemli sonuçlar verdiği belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar ışığında, özellikle optimum gübreleme ve sulamanın yapıldığı bahçelerde, Chandler çeşidinde budama yapılmadan da ağaç gelişiminde istenilen hatta daha fazla dal sayısına sahip bir form bununla birlikle verim anlamında da ciddi oranda bir artış elde edebileceğinin mümkün görülmüştür. Yeni tesis edilecek ceviz

41

bahçelerinde budama yapılmadan, budama işlemi için gerekli zamandan ve yüksek budama işçiliği maliyetlerinden ciddi oranda tasarruf edilerek, cevizin geç meyveye yatma dezavantajını erken verim avantajına dönüştürerek, maksimum karlılık sağlamanın mümkün olabileceği sonucuna varılmıştır.

42 KAYNAKLAR

Anonim 2021a http://www.fao.org/faostat/en/#compare (Erişim tarihi: 15.01.2021) Anonim 2021b. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Tarim-111 (Erişim Tarihi: 20.08.2021)

Anonim2021c. www.googleearth.com (Erişim Tarihi: 20.08.2021) Anonim 2021d. https://www.mgm.gov.tr (Erişim Tarihi: 20.08.2021) Akça, Y. 2012a. Ceviz Yetiştiriciliği. Anıt Matbaası. 19 s.

.

Akça, Y. 2012b. Ceviz Yetiştiriciliği. Anıt Matbaası. 19 s.

Akça, Y. 2012c. Ceviz Yetiştiriciliği. Anıt Matbaası. 34 s.

Akça, Y. 2012d. Ceviz Yetiştiriciliği. Anıt Matbaası. 219 s.

Caprile J. 2011 Training walnut tress. https://cecontracosta.ucanr.edu/files/237207.pdf (Erişim Tarihi: 13.11.2021)

Dalkılıç, G. G., Dalkılıç, Z. ve Mestav, H. O. 2005. Cevizde (Juglans regia L.) Farklı Budama Şiddetlerinin Vejatatif Büyüme ve Sürgünlerin Köklenmesi Üzerine Etkisi.

Bahçe -II Ulusal Ceviz Sempozyumu Özel Sayısı. 34(1), 247-251

DeBuse, C., Edstrom, J., Hasey, J. ve Lampinen, B. 2010. Walnut Hedgerow Pruning And Training Trial: 2010. http://walnutresearch.ucdavis.edu/2010/2010_107.pdf

Gerçekçioğlu, R. 2018. Cevizlerde bilezik alma, boğma, budama ve pro-ca uygulamalarının vejatatif gelişme, verim ve meyve kalitesi üzerin etkileri. Doktora Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Ana Bilim Dalı, Tokat

Güvenç, I., Kazankaya, A., 2019. Türkiye’de Ceviz Üretimi, Dış Ticareti ve Rekabet Gücü. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi 29(3) 418-424.

Hasey J., Kelley K., Freeman., M.1998.Training Young Trees. Walnut Production Manual (ed: David Ramos) University of California Division of Agriculture and Natural Resources Publications 3373. 99-105.

Hasey, J., Lampinen, B., Jarvis, K. 2004. Training young walnut trees: no pruning/no heading vs. minimum pruning compred

https://www.growingproduce.com/nuts/training-young-walnut-trees (Erişim Tarihi: 04.12.2021)

43

Hasey, J., Lampinen, B., Jarvis, K. 2014. Training young walnut trees: no pruning/no heading vs. minimum pruning compred

https://www.growingproduce.com/nuts/training-young-walnut-trees (Erişim Tarihi: 04.12.2021)

Hasey, J., Lampinen, B., Milliron, L., Beumel, C. 2015. Growth of unpruned june buded Chandler on VX211, RX1 and Vlach https://ucanr.edu/sites/cawalnut/files/342542.pdf (Erişim Tarihi: 04.12.2021)

Hendricks, L.C, Coates, W.W, Elkins, R.B, McGrahan, G.H, Philips, H.A, Ramos, D.E, Reil, W.O ve Snyder, R.G 1998. Walnut Production Manuel. University of California, Oakland, Califronia, 89 pp.

Kelley, K., Reil, W., Sibbett, G. S. ve Ramos, D. 1999. Establishmentand Management Considerations for Walnut Hedgerow Orchards. In IV International Walnut Symposium 544. 427-435.

Lampinen, B. 2008. Pruning and training young walnuts. Uc Davis, Plant Sciences.

Lampinen, B., Hasey, J. 2014. How to train young walnut trees.

https://www.growingproduce.com/nuts/training-young-walnut-trees/ (Erişim Tarihi:

13.11.2021)

Lampinen, B. D., Edstrom, J. P., Metcalf, S. G., Stewart, W. L., Negron, C. M. ve Contador, M. L. 2015. Howard Walnut Trees Can be brought İnto Bearing With out Annual Pruning. California Agriculture 69, Number 2. P123

Özçağıran, R., Ünal, A., Özeker, E., İsfendiyaroğlu, M., 2007. Ilıman iklim meyve türleri. Sert Kabuklu Meyveler. Cilt III, Ege Üni. Ziraat Fakültesi Yayınları 566: 308 Özkan, Y. 2005. Ceviz Ağaçlarının Budanması Farklı Yaklaşımlar. Bahçe Dergisi Ceviz 34 (1) 253-261

Sütyemez, M. 2016. New Walnut Cultivars; Maraş-18, Sütyemez-1, Kaman-1.

Hortscience, 51(10), 1301-1303.

Şen, S.M. 2011 a. Ceviz Yetiştiriciliği, Başak Matbaacılık, Ankara, 220 s.

Şen, S.M. 2011 b. Ceviz Yetiştiriciliği, Başak Matbaacılık, Ankara, 220 s.

Şen, S.M. 2011 c. Ceviz Yetiştiriciliği, Başak Matbaacılık, Ankara, 220 s.

:

44 ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Adem Argaç

Doğum Yeri ve Tarihi : Kula 05/02/1987

Yabancı Dil : İngilizce

Eğitim Durum

Lise : Salihli Sekine Evren Anadolu Lisesi

Lisans : Ankara Üniversitesi Toprak Bölümü

Yüksek Lisans : Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Bursa

Çalıştığı Kurum/Kurumlar : Maycev Tohumculuk Sanayi ve Ticaret A.Ş

İletişim (e-posta) : aargac@gmail.com

Yayınları :