Brewster Modelinin Araştırma Modeli Olarak Seçilmesinin Sebepleri

Çalışmanın birinci bölümünde İKY tarihsel gelişim süreci içerisinde ortaya atılan İKY modelleri örtüşmeci görüşü savunan ve ayrışmacı görüşü savunan İKY modelleri

şeklinde iki grupta sınıflandırıldı. Ayrışmacı görüşü savunan modellerin farklı

ülkelerdeki İKY uygulamalarının farklı olduğu ve çevresel faktörlerin İKY uygulamalarını etkilediği görüşünü savunduğu ortaya çıkmıştır. Bu gerçekten hareketle araştırma modelinin ayrışmacı görüşü savunan İKY modelleri içerisinden seçilmesinin daha uygun olacağına karar verilmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde ayrışmacı görüşü savunan modeller içerisinde Warwick İKY modeli, Avrupa İKY Uygulamalarını Belirleyen Faktörler Modeli, İKY Uygulamalarını Belirleyen Faktörler Modeli, İKY Politika ve Uygulamalarını Belirleyen Bağlamsal Faktörler Modeli ve İKY’ni Analiz Etmek İçin Karşılaştırmalı Çerçeve Modeli ele alınıp temel özelikleri hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Aşağıda ayrışmacı görüşü savunan bu modellerin değil, Brewster (1995) modelinin araştırma modeli olarak seçilmesinin sebepleri üzerinde durulacaktır.

İKY’nin Warwick Modeli İKY uygulamalarını etkileyen iç ve dış bağlamın olduğunu

ve bu bağlamların İKY uygulamalarını farklı ülkelerde farklı kıldığını savunmaktadır. İç bağlam içerisinde kültür, yapı, politikalar/liderlik, teknoloji ve işletme çıktıları faktörleri olduğunu vurgulayan model, dış bağlam içerisinde ise sosyo-ekonomik, teknik, politik-yasal, rekabetçi çevrenin olduğunu vurgulamıştır.

İKY’nin Warwick Modeli çevresel faktörlere önem vererek onları hem dış bağlam hem

de iç bağlam şeklinde ele alsa da, modelin İKY fonksiyonları içerisinde İK akışları, iş sistemleri, ödüllendirme sistemi ve çalışan ilişkilerini ele alması araştırmanın temel amaçlarından biri olan Azerbaycan’da İKY uygulamalarının fonksiyonel bazda değerlendirilmesine yeterli zemin hazırlamadığı düşünülerek Warwick modeli araştırma modeli olarak seçilmemiştir.

55

Avrupa İKY Uygulamalarını Belirleyen Faktörler Modeli kültürel faktörleri,

kurumsal faktörleri, iş yapısı ve İK rolü ve yapısını İKY uygulamalarını etkileyen çevresel faktörler olarak ele aldığı görülmektedir. Sparrow (1995) kültürel faktörler içerisinde; etkili yöneticiliğin tanımı ve bunun için gerekli nitelikler, yüz yüze geribildirimler, güç mesafesi, kariyerde yükselme için uluslararası beklentileri kabul, ödeme sistemleri, adalet sisteminin değişik versiyonları, ast-üst ilişkilerinin verimliliği, ulusal zihniyetin yapı hakkında kararlara etkisini ele almıştır. İş yapısı faktörünün alt faktörlerini ise; devletin mülkiyet derecesi, örgütsel özerklik, örgütlerin ölçüsü, örgütsel hayat eğrileri ve işçilerin çalışma sürelerinin uzunluğu, tek aile paydaşlığının düzeyi ve sanayi sektörlerinin dağılımı şeklinde ele almıştır. İK rolü ve yetkisi faktörü içerisinde ise profesyonellere bağlılık, İK’nın deneyimi (kariyer dönüşüm oranı), stratejik entegrasyon, İK’na sorumluluk verme ve geliştirme ve profesyonellerin hizmeti dışında sözleşmelilerin düzeyi alt faktörleri ele alınarak incelenmiştir. Kurumsal faktörlerin alt faktörleri ise ortak sorumluluk ve cezalar, yasalardaki işçi/işveren ayrımı, çalışma düzenlemelerindeki yenilikler, yasaların kapsama alanı, sosyal güvenlik ve sağlık hizmetleri ve ulusal iş sistemleri olarak ele alınmıştır.

Yukarıda da değinildiği gibi bu çalışmada Azerbaycan’da İKY uygulamalarını en iyi

şekilde değerlendirebilecek bir model arayışında olurken, bu modelin hem belli başlı İKY fonksiyonlarını, hem de bu fonksiyonları etkileyecek çevresel faktörleri ele

almasına dikkat edilmiştir. Bu temel kriteriler çerçevesinde değerlendirdiğimizde model

İKY uygulamaları üzerine etkili olan çevresel faktörlere önem vererek hatta tüm

faktörlerin alt faktörlerini detaylı şekilde belirlemiştir. Ama modelin İKY fonksiyonlarını hiç ele almaması, modelin araştırma modeli olarak seçilmemesinin en önemli sebeplerinden birisidir. Bir diğer sebep ise modelin ortaya çıkardığı çevresel faktörler Avrupa kıtasında etkili olan ve o çevrede faaliyet gösteren işletmelerin İKY uygulamalarını etkileyen faktörler olmasıdır.

İKY Uygulamalarını Belirleyen Faktörler Modelini incelediğimiz zaman ise

Budhwar ve Sparrow modelde ulusal kültür, ulusal faktörler (kurumlar, sanayi sektörü, dinamik ekonomik çevre), bağımlı değişkenler, örgütsel strateji ve politikalar ve İK strateji ve politikalarını ulusal İKY uygulamalarına etki eden faktörler olarak ele aldığını görüyoruz. Ulusal kültür adı altında sosyalleştirme (millileştirme) süreci; ortak

56

değerler, davranış normları ve gelenekler; baskı gruplarının etkisi; yöneticilerin algılama tarzlarının şekillendiren varsayımların olduğunu görmekteyiz. Ulusal

faktörler içerisinde ise (a) kurumlar-Ulusal iş kanunları; sendikalar; eğitimsel ve

mesleki kuruluşlar; iş piyasası; endüstri; işçi birlikleri, danışman şirketler; (b) sanayi sektörü-genel stratejiler, iş mantığı ve amaçları, düzenleme ve standartlar, sektöre özel bilgiler, resmi ve gayri resmi kıyaslama, işlemlerde genel gelişme, işçi ve beceri gereksinimleri; (c) dinamik ekonomik çevre - rekabet, iş birleşmeleri, işgücünün değişen kompozisyonları, yeniden yapılanma, toplam müşteri memnuniyetine odaklanma, bilgi elde etme kolaylığı, teknolojik değişim, iş çevresinin globalleşmesi yer almaktadır. Modelde bağımlı değişkenler olarak ise, kurumun yaşı, büyüklüğü, hayat devresi, teknoloji kullanım düzeyi, sendikaların ve İK stratejilerinin varlığı, iş alanı, paydaşların ilgisi ele alınmıştır. Örgütsel strateji ve politikalar- koruyucu, analizci, savunmacı, tepkici, maliyet liderliği, yenilikçi, kalite geliştirme, grup çalışması, ürün farklılaştırma, pazara odaklanma, iç emek piyasası, entegrasyon ve gelişme düzeyi, iş esnekliklerinin doğası şeklinde ele alınmıştır. İK strateji ve politikaları ise- yetenek kazanma, yetenek geliştirme, kaynak dağılımı, maliyet indirme, yüksek bağlılık, yüksek denetim, paternalizm ve temel İKY fonksiyonları şeklinde ele alınmıştır.

Bu modelin araştırma modeli olarak seçilmemesinin sebebi modelde gösterilen çevresel faktörlerin İKY fonksiyonları üzerinde nasıl etki yaptığı hakkında bilgi verilmemesidir.

Murray vd.’leri, İKY’ni Analiz Etmek İçin Karşılaştırmalı Çerçeve Modelinde kültürün ve onun alt faktörlerinin insan kaynakları politikaları üzerinde çok önemli etkisi olduğunu vurgulamış, kültürün özelliklerini de eğitim faktörleri, sosyal faktörler, politik ve yasal faktörler ve ekonomik faktörler olarak açıklamıştır. Bundan başka Murray vd. bu faktörlerin de alt faktörlerini belirlemişler. Eğitim faktörünün alt faktörleri: nüfusun yazma okuma düzeyi, yüksek öğrenimlilerin toplumda sayı ve kalitesi, uzmanlaşmış teknik ve mesleki eğitim alma düzeyi, eğitimin gerekliliğine olan tutum ve eğitimsel ilgi (ülkede hangi tür eğitimler işletmelerin ihtiyaçlarını karşılıyor) faktörleridir. Sosyal faktörlerin alt faktörleri ise: işe karşı tutumlar, işin hayattaki yeri, mesleklerin toplumda statüsü, otoriteye karşı tutumlar, çalışanlar tarafından kabul edilebilecek otoritenin tür ve boyutları, para ve maddi ödüllere karşı tutumlar, başarıya ilgili tutumlar, işin planlanması ve rasyonelize edilmesine karşı tutumlar, grup

57

davranışlarına ve müşterek hareket etmeye karşı tutumlar, sosyal hareketlilik. hareketliliğin sosyo-ekonomik statüde kapsam ve doğası faktörleridir. Politik ve yasal

faktörlerin alt faktörleri ise; toplu pazarlık hakkında hükümet politikası, sendikaların

yapı ve yasal statüsü, iş ve sağlık yasaları, politik organizasyonlar, politik partilerin doğası, işçi hareketlerinin politik süreçteki yeri, politik istikrar, temel politik sistemlerin değişme hızı ve düzeyi, yargı sistemi. yasal gücün tutarlılık ve tarafsızlık düzeyi faktörleridir. Ekonomik faktörlerin alt faktörleri ise; genel ekonomik çerçeve- toplumun ekonomik organizasyonu (Kapitalist, Marksist, karışık), ekonomik istikrar-ekonomik koşulların dalgalanma düzeyi, fiyat istikrarı, genel istikrar-ekonomik büyüme istikrarı, sanayi ve organizasyon yapısı-mülkiyetin doğası, üretim süreçlerinin çok yönlülüğü, iş gücü özellikleri-yaş, cins, beceri düzeyi, eğitimi, pazar hacmi-ülke dâhili toplam alım gücü, artı ilgili ihracat pazarları, örgütlerarası işbirliği-firmalar, devlet teşkilatları ve sendikalararası işbirliğinin düzeyi faktörleridir.

Murray modeli çevresel faktörler ve onların alt faktörlerini çok detaylı bir şekilde ele alsa da ele alınan çevresel faktörlerin yeterince kapsamlı olmadığı görülmektedir. Bu eksiklik modelin araştırma modeli olarak seçilmemesinin en önemli sebeplerindendir.

Ayrışmacı görüşü savunan diğer modellerin bu eksiklikleri dikkate alındığında Brewster’in (1995) İKY’nin Avrupa Modeli’nin araştırma modeli olarak seçilmesinin birçok sebebi vardır. Bunlardan birincisi; ayrışmacı görüşü savunan modeller içerisinde en önemli modellerden biri olup örtüşmeci görüşü savunan modellere ve hakim Amerikan modeline karşı Avrupa İKY uygulamalarının farklı olduğunu savunan ilk ve köklü modellerden biri olmasıdır. Ayrışmacı görüşü savunan diğer modellerin birçoğu bu modeli çıkış noktası olarak ele almaktadırlar. İkinci sebep ise model çevresel faktörleri üç bağlamda uluslararası bağlam, ulusal bağlam ve ulusal İKY bağlamı olarak ele alıp her üç bağlam ile örgüt stratejisi, İKY stratejisi ve İKY uygulamaları arasındaki etkileşimi analiz etmesidir. Bu modelin uluslararası bağlamı (Örn. Avrupa Birliği) da

İKY’ni etkileyen faktörler içerisinde ele alması farklı ülkeler arasında İKY’deki

benzeşme ve ya farklılaşma eğilimlerinin analizine imkan tanımaktadır. Bu modelin araştırma modeli olarak seçilmesinin bir diğer sebebi ise modelin diğer modellerden (Schuler, 1989; Fombrun ve Tichy, 1983; Kochan ve Capelli, 1984;) farklı olarak İKY uygulamalarını çevresel faktörlerden etkilenen (bağımlı değişken) bir uygulama olarak

58

değil, çevresel faktörleri örgüt stratejisi, İKY stratejisi ve İKY uygulamaları ile aynı düzeyde olan faktörler olarak ele almasındadır. Dördüncü sebep ise modelin örgütsel strateji İKY stratejisi, İKY uygulamaları gibi örgütsel faktörlere de çok geniş yer vermesi ve bu faktörlerin çevresel faktörlerin etkisi altında şekillendiğini vurgulamasıdır.

Her bir model gibi bu modelinde eksik tarafları var ve bu modelin araştırma modeli olarak seçilmesine birçok eleştiri yöneltilebilir. Eleştirilerden biri, bu model Avrupa

İKY modelidir bu modelle Azerbaycan’daki İKY uygulamaları analiz edilebilir mi?

Ama dikkat edilmesi gereken hususlardan biri de, Brewster’in önce modeli ortaya koyması, sonra ise Avrupa İKY uygulamalarının genel görünümünü ortaya çıkartmasıdır. Modelin eksik yönlerinden biri de ele aldığı çevresel ve örgütsel faktörleri nasıl, hangi alt faktörleri kullanarak ölçüleceği hakkında bilgi sunmamasıdır. Örneğin; modelin ulusal İKY bağlamı içerisinde ele aldığı faktörleri (kültürel, politik/yasal, ekonomik, sosyal sahiplik yapısı vd.) hangi alt faktörleri kullanarak ve nasıl ölçüleceği hakkında bilgi sunulamamıştır. Modelin eksikliklerini gidermek için çalışmanın birinci bölümünde ele alınan ayrışmacı ve örtüşmeci görüşü savunan modeller incelenerek araştırma modelimize katkılar sağlanacaktır.