Boşlukları uygun adlaştırma ve durum ekleriyle tamamla a Film seyretmeyi çok seviyorum.

b. Ailem ile vakit geçirmeyi çok özledim.

c. Bugün çok işim vardı. Sana mesaj atmaya vaktim olmadı. d. Yağmuru izlemekten çok hoşlanıyorum.

e. Arkadaşım hızlı okumada okul birincisi oldu! f. Ödev yapmaktan çok yoruldun.

g. Çocuk kalem ve kağıdı alıp resim yapmaya başladı. h. Artık çayı şekersiz içmeye karar verdim.

ı. Alışverişe çıkıp anneme hediye almayı düşünüyorum. Geliyor musun? 3. Aşağıdaki sözcüklerle tümceler yaz.

a. O dans etmeyi çok seviyor.

b. Ben doktora gitmeye karar verdim. c. Sen çok kilolusun, diyet yapmaya başla. ç. Biz sıcak denizde yüzmekten hoşlanıyoruz. d. Ben not almada çok kötüyüm.

132

BAĞLAÇLAR (HEM … HEM DE/YA..YA DA/ NE..NE DE)

Bağlaçlar tümceleri ve sözcükleri birbirine bağlıyor. Bu bağlaçlar tümcede özne, nesne, eylem gibi farklı kategorideki öğeleri bazen de tümceleri karşılaştırıyor ve "biri, hepsi/ikisi ya da hiçbiri" anlamı veriyor.

Hem .. hem (de)

“İnsan, özellik, nesne, eylem gibi öğelerin ikisi/hepsi de var” anlamı var, o zaman “hem ... hem (de)” bağlacını kullanıyoruz.

Hem …1. Öğe… hem (de) …2. Öğe…

Öğeler: ad, sıfat, belirteç, eylem gibi sözcükler ve tümceler oluyor.

Örnekler:

Okul İş

Mehmet hem okula hem de işe gidiyor.  Okula gidiyor, işe de gidiyor.

akıllı çalışkan

Mehmet hem akıllı hem de çalışkan bir insan.  Mehmet akıllı ve çalışkan bir insan.

Çay iç- Televizyon seyret –

Mehmet hem çay içiyor hem de televizyon seyrediyor.  Çay içiyor ve televizyon da izliyor.

“aç değilim” de- Yemek ye-

Mehmet hem “aç değilim” diyor hem (de) yemek yiyor.  Aç değilim diyor. Yemek de yiyor.

“hem… hem de” bağlacında bazen “de” kullanıyoruz, bazen kullanmıyoruz. Kullanıyoruz o zaman daha güçlü ve daha vurgulu anlam oluyor.

133

Ya .. ya (da)

“İnsan, özellik, nesne, eylem gibi öğelerin sadece biri var” anlamı var, o zaman “ya ... ya (da)” bağlacını kullanıyoruz.

Ya…1. Öğe… ya (da) …2. Öğe…

Öğeler: ad, sıfat, belirteç, eylem gibi sözcükler ve tümceler oluyor.

Örnekler:

Sınav gir-

/ X

X /

Ya sınava gireceksin ya (da) ödev vereceksin.  Sınava gireceksin, o zaman ödev vermeyeceksin. Ödev vereceksin, o zaman sınava girmeyeceksin.

Ali

/ X

Ayşe

X /

Vazoyu ya Ayşe ya (da) Ali kırdı.  Vazoyu sadece bir kişi kırdı. Ayşe kırdı o zaman Ali kırmadı. Ali kırdı o zaman Ayşe kırmadı.

“ya… ya (da)” bağlacında bazen “da” kullanıyoruz, bazen kullanmıyoruz. Kullanıyoruz o zaman daha güçlü ve daha vurgulu anlam oluyor.

Ne .. ne (de)

“İnsan, özellik, nesne, eylem gibi öğelerin hiçbiri yok” anlamı var, o zaman “ne ... ne (de)” bağlacını kullanıyoruz.

Ne…1. Öğe… ne (de) …2. Öğe…

Öğeler: ad, sıfat, belirteç, eylem gibi sözcükler ve tümceler oluyor.

134

Örnekler:

Ders dinle-

X / X

X / X

Ne ders dinliyorsun ne (de) ödev yapıyorsun.  Sen ders dinlemiyorsun ve ödev yapmıyorsun. Hiçbirini yapmıyorsun.

yemek

X / X

X / X

Ne yemek ne (de) su istiyorum  Yemek istemiyorum su da istemiyorum

“Ne … ne de” bağlaçları cümleye olumsuz anlam veriyor. Ancak bazen eylemi de olumsuz kullanıyoruz ama anlam yine “hiçbiri” oluyor.

yemek

X / X

X / X

Ne yemek ne (de) su istemiyorum  Yemek istemiyorum su da istemiyorum

Alıştırma

Tümceleri “hem ... hem de”, “ya ...ya da”, “ne... ne de” kullanarak yeniden yaz.

a. Sağlık için spor yapmak ve çok su içmek lazım.

_____________________________________________________________. b. Bu akşam belki televizyon izleyeceğim belki de sinemaya gideceğim. _____________________________________________________________. c. Ayşe sebze yemiyor ve süt içmiyor.

_____________________________________________________________. ç. Seni çok seviyorum ama aynı zamanda çok kıskanıyorum.

_____________________________________________________________. d. Mehmet işe ve okula gitmiyor.

_____________________________________________________________.

!

135

e. Beni dinliyor aynı zamanda televizyon da seyrediyor.

_____________________________________________________________. f. “Balık sevmiyorum” diyor ama sık sık balık yiyor.

_____________________________________________________________. g. Hemen yola çıkalım, çıkmıyoruz o zaman gitmekten vazgeçelim.

_____________________________________________________________. h. İyileşmiyor ve doktora gitmiyor.

_____________________________________________________________.

Cevaplar

Tümceleri “hem ... hem de”, “ya ...ya da”, “ne... ne de” kullanarak yeniden yaz. a. Sağlık için hem spor yapmak hem de çok su içmek lazım.

b. Bu akşam ya televizyon izleyeceğim ya da sinemaya gideceğim. c. Ayşe ne sebze yiyor ne de süt içiyor.

ç. Seni hem çok seviyorum hem de çok kıskanıyorum. d. Mehmet ne işe ne de okula gidiyor.

e.Hem beni dinliyor hem de televizyon seyrediyor. f. Hem balık sevmiyorum diyor hem de sık sık balık yiyor. g. Ya hemen yola çıkalım ya da gitmekten vazgeçelim.

136

-(y)AcAK (GELECEK ZAMAN EKİ)

Gelecekte bir eylem hakkında konuşuyoruz, o zaman gelecek zaman kullanıyoruz. Planlarımızı, kararlarımızı gelecek zamanla anlatıyoruz.

Örnek: Ben yarın film seyredeceğim.

Biz gelecek yıl İstanbul’a taşınacağız.

Gelecek zaman eki için ses uyumu kuralları var. Ben ve biz adılları için, kişi eki ünlü ile başlıyor, bu yüzden –(y)AcAK ekindeki ‘k’ sesi ‘ğ’ye dönüşüyor.

Gelecek zaman için belirteçler de kullanıyoruz. Örnekler: Yarın Öbür gün İki gün sonra Bir ay sonra Gelecek hafta Gelecek ay

Seneye (bir yıl sonra) 2025’te (şimdi 2018) vb.

Bir planda başka bir kişiye isteklerimizi söylemek için ve emirler vermek için de gelecek zaman kullanıyoruz.

Örnek: Sen alışveriş yapacaksın, tamam mı? O köpeklere yemeklerini verecek.

Ünlü Uyumu

Son ünlü a, ı, o, u  -(y)acaK

137

Gelecek zaman Olumlu

Eylem + -(y)AcAK+ kişi eki

yaz- git- söyle-

Ben yaz-acağ-ım gid-eceğ-im söyle-y-eceğ-im

Sen yaz-acak-sın gid-ecek-sin söyle-y-ecek-sin

O yaz-acak-ø gid-ecek- ø söyle-y-ecek- ø

Biz yaz-acağ-ız gid-eceğ-iz söyle-y-eceğ-iz

Siz yaz-acak-sınız gid-ecek-siniz söyle-y-ecek-siniz

Onlar yaz-acak-(lar) gid-ecek-(ler) söyle-y-ecek-(ler)

Örnekler:

Ben gelecek sene okuldan mezun olacağım. O (gelecek) hafta sonu bize yemek yapacak. Siz yarın dersten sonra kütüphaneye gideceksiniz.

Gelecek zaman ekiyle olumlu tümcelerde “git-, tat- ve et-“ eylemlerinin son sesi /d/ oluyor. (seyredeceğim, kahvaltı edeceğim)

“ye-” ve “de-” eylemlerinde son ünlü değişiyor. (yiyeceğim, diyeceğim)