BOġ-SERBEST ZAMAN KAVRAMI

3.2. BOġ-SERBEST ZAMAN KAVRAMI

Zamanın öneminin artması, çalıĢma zamanının dıĢındaki zamanın yani boĢ zamanın da önemini arttırmıĢtır ve boĢ zamanların iyi bir Ģekilde değerlendirilmesi gerektiğini de ortaya çıkarmıĢtır. “ÇağdaĢ toplumlarda geliĢtirilen araç ve gereçler özellikle sanayinin emek yoğundan sermaye yoğun teknolojisinin geliĢmesiyle boĢ zaman kavramı veya zamanların değerlendirilmesi kavramı dikkat çekmeye baĢlamıĢtır”. “Ġnsanın alet yapma yeteneğinin geliĢtirilmesi anlamına gelebilecek endüstrileĢme hareketi, gerçekten insanoğlunun daha fazla boĢ zamana sahip olmasını, baĢka bir deyimle iĢ dıĢı zamanının artmasını sağlamıĢtır” (Terzioğlu ve Yazıcı, 2003: 3). Daha önce yapılmıĢ çalıĢmalara baktığımızda, “boĢ zaman” ve “serbest zaman” kavramlarının bilim adamları tarafından farklı Ģekillerde açıklandığını görmekteyiz. Bazı bilim adamları “boĢ zaman” ve “serbest zaman” kavramlarını aynı anlamda kullanırken, bazı bilim adamları ise bunların anlamlarını birbirinden farklı olarak ifade etmiĢlerdir.

C. Demir ve N. Demir (2006) çalıĢmalarında, boĢ zamanı, “iĢ saatleri dıĢındaki serbest zaman aralığı”, Serbest zamanı ise; “özgürce geçirilen çalıĢma dıĢı zaman” olarak tanımlamıĢlardır. BoĢ zaman, kiĢinin çalıĢma dıĢı faaliyetler için kullandığı zaman aralığı olup serbest zamanın bir parçasıdır. KiĢiler eğer serbest zamanlarında çalıĢma kaygısı olmaksızın diledikleri gibi hareket edebiliyor ve bu faaliyetlerden hoĢnutluk, mutluluk duyarak tatmin oluyorlarsa boĢ zaman faaliyeti gerçekleĢtirmiĢ olurlar (Demir, 2006; 36).

Hacıoğlu ve diğerleri (2009), “BoĢ-Serbest Zaman, bireyin hem kendisi ve hem de baĢkaları için bütün zorunluluklarından veya bağlantılarından kurtulduğu ve kendi isteği ile seçeceği bir faaliyetle uğraĢacağı zamandır. Serbest zaman genellikle çalıĢma dıĢında kalan zaman dilimidir” tanımını yapmıĢlardır.

ÇalıĢma DıĢı Zaman

Fizyolojik Ġhtiyaçlar ÇalıĢma DıĢı Zorunluluklar BoĢ Zaman

32

Hacıoğlu ve diğerleri (2009)‟un yaptığı tanımdan ve Ģekilden de anlaĢılacağı gibi, serbest zaman diliminin çalıĢma dıĢı zaman olarak değerlendirildiğini ve boĢ zaman kavramının da serbest zaman diliminin alt bölümü olarak ele alındığını görebiliriz. Serbest zaman (free), hiçbir faaliyette bulunulmadan geçirilen zaman olarak tanımlanmıĢtır. BoĢ zaman (leisure) ise, özel sayılabilecek bazı faaliyetlere katılarak geçirilen zaman olarak tanımlanmıĢtır. Serbest zaman ve boĢ zaman kavramları birbirlerine çok yakın kavramlardır. Ġngilizce anlamlarına bakıldığında aralarındaki fark anlaĢılmaktadır. Ama Türkçe çevirilerinde tam karĢılıkları bulunamadığı için bir kavram karmaĢası yaĢanmaktadır (Demir, 2006: 37).

BoĢ zaman terimini açıklamak için kaynaklarda çok fazla tanım ve yaklaĢımlar yapılmıĢtır. BoĢ zaman hakkındaki klasik görüĢ Ģöyledir (YetiĢ, 2008: 7);

“BoĢ zaman amaçlı yapılan bir iĢ yerine, politik tartıĢmalar ve genel öğrenmeyi kapsayan meĢguliyetlerdir. Bireyin istediği gibi kullandığı zamandır”.

BoĢ zaman, bireyin yaĢamak için baĢvurduğu uğraĢların dıĢında bireysel tercihlerine ayıracağı zaman olarak da tanımlamaktadır (Gökalp, 2007: 9).

BoĢ zamanın diğer bir tanımı, bireyin hem kendisi hem de baĢkaları için bütün zorluklardan veya bağlantılardan kurtulduğu ve kendi isteği ile seçeceği bir faaliyete uğraĢtığı zamandır. Bireyin özgürce istediği gibi kullanabildiği zamandır. BoĢ zaman; temel ihtiyaçlar ve çalıĢma zamanı dıĢında kalan, kiĢiselliğe uygun olan serbest zamandır. BoĢ zaman kiĢinin kendi kararlarını belirlediği yoldur. ÇalıĢma düzeni, uyku ve diğer temel ihtiyaçların karĢılandığı zamanın dıĢındaki zamandır. Temel ihtiyaçlar yemek piĢirmeyi, alıĢ-veriĢ yapmayı, ev iĢlerini, çocuk bakımını ve temizlik yapmayı kapsar. ÇalıĢma zamanı ise; çalıĢma zamanını ve iĢe gitmek için harcanan zamanı kapsar. KiĢinin bunları yapması zorunludur, iĢte boĢ zaman bu zorunlulukların dıĢında kalan zamandır (Çetinkaya, 2008: 8-9).

“Dünya BoĢ Zaman ve Rekreasyon Birliği” boĢ zamanı “seçme Ģansı yaratıcılık hoĢnutluk veren, memnuniyet içeren ve kiĢisel doyumu arttıran eğlencelere öncülük eden yararları ile insan hayatının özel bir alanıdır” Ģeklinde tanımlamıĢtır (Demirel ve Harmandar, 2009: 840).

33

BoĢ zamanın özellikleri;

BoĢ zaman sorumluluk taĢıyan bir görevdir,

ÇalıĢma hayatından kaynaklanan bedensel yorgunluğu, stresi azaltır ve dinlendirir,

Sıradanlıktan kurtarır, eğlendirme ve deĢarj etme iĢlevi vardır, KiĢilik geliĢtirir, fiziksel, zihinsel ve ruhsal kapasiteyi arttırır.

BoĢ zamanın bu özelliklerini gerçekleĢtiren bireyler kendi istekleri doğrultusunda çaba harcarlar. DıĢarıdan herhangi bir zorlama olmaz. KiĢi yaptıklarından kendisi sorumludur. Yapacağı faaliyetler için yeri ve zamanı kendisi belirler (YetiĢ, 2008;10)

Bireylerin boĢ zamanları ile çalıĢma zamanları arasında ters orantılı bir iliĢki vardır. Yani, kiĢilerin çalıĢma süreleri arttıkça boĢ zamanları azalır; bunun tersi olarak çalıĢma süreleri azaldıkça ise boĢ zamanları artar. AraĢtırmalar, teknolojinin geliĢmesi ve sanayileĢmenin artmasının bir sonucu olarak, insanlar tarafından yapılan pek çok iĢin makineler tarafından yapılmaya baĢlandığını ve bunun sonucu olarak da, çalıĢma sürelerinin gittikçe azaldığını göstermektedir. Aynı Ģekilde araĢtırmalar, geliĢmiĢ ülkelerde yaĢam Ģartlarının daha iyi olmasına bağlı olarak sağlık koĢullarının daha iyi olması sebebiyle insan ömrünün uzadığını da göstermektedir. GeçmiĢ yıllara göre insanların serbest zamanlarında bir artıĢ meydana gelmektedir. Daha fazla serbest zamana sahip olan bireyler ise daha fazla boĢ zaman faaliyetlerine katılma imkânı bulmaktadırlar (C. Demir ve N. Demir, 2006: 37).

BoĢ zamanın sınıflandırılması:

BoĢ zamanı iki Ģekilde sınıflayabiliriz (YetiĢ, 2008: 10-11).;

Uzun süreli boĢ zamanlar

1. Çocukluk dönemi boĢ zamanları 2. Yıllık izinler

3. Emeklilik dönemi boĢ zamanlar

Kısa süreli boĢ zamanlar

1. ĠĢ günlerinin sonunda boĢ zamanlar, akĢamüstü ve akĢamları boĢ zamanlar 2. Hafta sonları