Bitkisel Kökenli Yem Hammaddelerinin

Arpa, yaygın olarak yemlerde tohum veya işlenmiş olarak kullanılmaktadır. Arpa ürünleri geviş getiren hayvan yemlerinde daha fazla kullanılmaktadır. Arpa yan ürünleri, Maya Ürünleri adı altında toplanmıştır.

Arpa; silindir şeklinde veya tırtıklı olabilen çenek içeren bir tohumdur. Uzun şekilli, kahverengi-sarı renkli, 5 köşeli bir tohumdur (Şekil 4.1).

Arpa unu; sarı-krem renkte, şeffaf-ince kabuk parçaları içermektedir. Bu kabuklar çıplak gözle de fark edilmektedir. Öğütülmüş arpa; çıkıntılı yaprak damarlarıyla ve çanakların 3 köşeli olmasıyla tanınmaktadır (Şekil 4.2).

Şekil 4.1. Tane Arpa -10x

(a) (b)

Şekil 4.2. (a) Arpa unu – 20x (b) Arpa unu – 40x

MAYA ÜRÜNLERİ

Maya ürünleri, bira ve sıvı malt üretiminden geriye kalan tahıl tohumlarıdır.

Kurutulmuş maya tohumu; bira veya arpa mayası üretiminden kalan tahıl ürünleri veya tohumlarının karışımı veya tek başına malt atıklarının özü alındıktan sonra kurutulmuş kısmıdır. Sarı renkte, silindir

şeklinde ve çapları 0.8 – 0.9 μm dir. Kurutulmuş bira mayası tohumları, kırılmış, bükülmüş olabilmektedir (Şekil 4.3)

Şekil 4.3. Kurutulmuş maya tohumu-10x

PAMUK TOHUMU ÜRÜNLERİ (Gossypium hirsutum L.)

Pamuk tohumu; büyükbaş hayvanlar için büyük bir protein kaynağıdır, kümes hayvanları ve domuz yemlerine de az miktarda ilave edilmektedir. Pamuk tohumu yağ yanında, ‘linter’adı verilen ve tohum üzerinde bulunan lifler için üretilmektedir (Şekil 4.4.). Linter içeren tohumlar hayvan yemlerine konulmadan önce linter tohumdan uzaklaştırılmalıdır. Lifler uzaklaştırıldıktan sonra tohum lifsiz ve kabuksuzdur. Yumurta biçiminde, bordo- mavi siyah renklerde ve 12 mm uzunluğundadır (Şekil 4.5). Tohum ve lif özellikleri teşhisi güvenilir kılmaktadır.

Şekil 4.4. Pamuk tohumu (lifli) -10x

Şekil 4.5. Pamuk tohumu -10x

Pamuk tohumu küspesi; lifleri alınan tohumun pres ya da benzeri yöntemle yağı alındıktan sonra kalan kısmıdır, balık yemlerinde az da olsa kullanılmaktadır. Proteince zengindir. Uzun pamuk lifleri çıkarıldıktan sonra kısa lifler içerir. Yağsız ve 1 cm uzunluğundadır (Şekil 4.6).

(a) (b)

Şekil 4.6. (a) Pamuk tohumu küspesi-10x (b) Pamuk tohumu küspesi-40x

KETEN TOHUMU ÜRÜNLERİ (Linum usitatissimum L.)

Keten tohumu, içerdiği yağ miktarı ve ham protein oranının yüksek olması nedeniyle hayvan yemlerinde kullanılmaktadır. Yassı, parlak, elipsoid, kahverengi renkte ve 5 mm uzunluğundadır. Kabuk altında sarı renk görülmektedir (Şekil 4.7).

Şekil 4.7. Keten tohumu -10x

Öğütülmüş keten tohumu; açık kahverengi renktedir. Un içinde kırmızı pigment partikülleri bulunmaktadır. Bunlar leke görüntüsü vermektedir. Parlak koyu kahverengi, kağıt gibi dış kabuğa sahiptir (Şekil 4.8 ).

(a) (b)

Şekil 4.8. (a) Öğütülmüş keten tohumu-20x (b) Öğütülmüş keten tohumu-40x

MISIR ÜRÜNLERİ (Zea mays L.)

Mısır; buğdaygiller arasında ham selüloz bakımından en fakir olan yem maddesidir. Öğütülmüş ve bütün olarak tüm hayvan yemlerinde kullanılmaktadır.

Tane mısır; Fiziksel olarak en kolay tanımlanabilecek dane yemlerdendir. Turuncu-sarı renkte, sert yapıda ve diş biçimindedir.Uç kısımları sarımsı beyaz renktedir. Genellikle 6 mm büyüklüktedir (Şekil 4.9).

Şekil 4.9. Tane mısır-10x

Mısır Gluten Unu; kepek ayrımı, tohum ve nişastanın büyük bir kısmının extraksiyonundan sonra geriye kalan kısımdır.Hücresel yapıya sahip değildir. Tek, yuvarlak yüzeyli altın küre şeklinde tanınır (Şekil 4.10).

Şekil 4.10. Mısır gluten unu-20x

MELAS ÜRÜNLERİ

Melas; şeker kamışı, şekerpancarı, mısır ve turunçgil özlerinden üretilmektedir. Sıvı veya suyu alınmış formu kullanılmaktadır. Yemlerde iştah arttırıcı, enerji kaynağı ve bağlayıcı olarak kullanılmaktadır. Pekmez kıvamında ve pekmez rengindedir. Kalın, ağır ve yapışkan özelliktedir.

Şeker granülleri göze çarpmaktadır (Şekil 4.11).

Şekil 4.11. Melas-10x

YULAF ÜRÜNLERİ (Avena sativa L.)

Yulaf; hem hayvan hem de insan gıdası olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

Tane yulaf; ince – uzun tohumlu ve uca doğru gittikçe incelen bir bitkidir. Açık sarı-kahverengi renktedir. Parlak ve kalın bir kabuğa sahiptir (Şekil 4.12).

Şekil 4.12. Tane yulaf-10x

Yulaf unu; açık sarı-krem renktedir, şeffaf kabuk parçaları görülmektedir Bu durum öğütülmüş yulaf yan ürünlerinin olduğunu göstermektedir (Şekil 4.13).

Öğütülmüş yulaf; yulaf kabukları aşağı-yukarı dikdörtgen şeklini almıştır ve kabuklar arpa kabuklarından daha esnektir. Yumuşak beyaz endosperm (besidoku) göze çarpmaktadır ve arpadan ayıran bir özelliktir (Şekil 4.14).

Şekil 4.13. Yulaf unu-20x Şekil 4.14. Öğütülmüş yulaf-40x

Yulaf kepeği; açık sarı renktedir, beyaz renkte yapılar göze çarpmaktadır. Yağsızdır ve yulaf trichome’ları bulunmaktadır, bunlar ince-uzun, kıvrık ve saç benzeri yapılardır (Şekil 4.15 ).

(a) (b)

Şekil 4.15. (a) yulaf kepeği-20x (b) Yulaf kepeği-40x

PİRİNÇ ÜRÜNLERİ (Oryza sativa L.)

Tane pirinç; uzun, pürüzsüz ve eliptik yapıdadır. Parlak beyaz, yarı şeffaftır, her 2 yüzeyde 2 uzun paralel kabarıklık bulunmaktadır ve 5 mm uzunluğundadır (Şekil 4.16).

Şekil 4.16 . Tane pirinç – 10x

Pirinç unu; beyaz renktedir ve granüller çok küçüktür. Kepekler ağ gözenekleri gibi yuvarlak şeffaf görünümdedir (Şekil 4.17).

Şekil 4.17. Pirinç unu - 40x

Pirinç kepeği; sadece az miktarda kabuk içeren pirinç tohumunun ve pirinç kepek tabakasının özüdür. Yarı şeffaftır, açık kahve-bej renktedir.

Kendine has kokusu vardır ve yağsızdır. Kırmızı-turuncu yapılar (kabuk) göze çarpmaktadır (Şekil 4.18).

Şekil 4.18. Pirinç kepeği – 40x

ÇAVDAR ÜRÜNLERİ (Secale cereale L.)

Çavdar; buğdayla ilişkilidir, yemlerde yaygın olarak kullanılır.

Tane çavdar; buğdaya benzemektedir fakat daha uzun-ince ve sivridir. Yeşilimsi kahverengi renktedir ve ventral oyuk göze çarpmaktadır, 12 mm uzunluğundadır (Şekil 4.19).

Şekil 4.19. Tane çavdar-10x

ASPİR ÜRÜNLERİ (Carthamus tinctorius L.)

Aspir; hem gıda hem de endüstriyel kalitede yağ kaynağıdır.

Aspir (küçük); tohum parlak, sarımsı kahverengi renkte, oval biçimde ve 0.5 cm uzunluğundadır. Büyüklükler homojendir. Havanda dövüldüğünde kabuk kısmı hemen ayrılmakta ve unlu kısım beyaz-krem renkte görülmektedir (Şekil 4.20).

(a) (b)

Şeki 4.20. (a) Aspir (küçük)-10x (b) Aspir (küçük)-20x

Aspir (büyük); tohum armut biçiminde, parlak ve pürüzlü bir yapıya sahiptir, 0.7 cm uzunluğundadır. Uç kısmında saman sarısı renkte püsküller vardır, bunların uzunluğu ise 0.3 cm dir. Havanda dövüldüğünde yağ çıkmaktadır ve kabuk çok serttir (Şekil 4.21).

Şekil 4.21. Aspir (büyük) -10x

SOYA ÜRÜNLERİ (Glycine max L.)

Soya ürünleri tüm yemlerde kullanılmaktadır. Soya unu protein kaynağıdır. İşlenmemiş soya yemlerde kullanılmasına rağmen, birçok soya besleyici olmayan maddeleri minimize etmek için işlenmektedir.

Soya fasülyesi; tipik bir baklagildir. Soya fasülyesi danesi eliptik ve 6-10 mm çapındadır. Sarımsı renkten siyaha kadar renklidir. Hilum (tohum göbeği); yumurta biçiminde 3 mm x 1 mm ve siyah renktedir (Şekil 4.22).

Şekil 4.22. Soya fasülyesi danesi-10x

Öğütülmüş soya; sarımsı kahverengi renktedir, kabuk içermektedir ve yağsızdır. Kokusu buğday ununa benzemektedir. Düzensiz yapıdadır.(Şekil 4.23).

Şekil 4.23. Öğütülmüş soya-20x

Soya küspesi; açık sarı renkte ve düzensiz yapıdadır. Yağsızdır.

Büyüklükler homojen değildir (Şekil 4.24).

Şekil 4.24. Soya küspesi-10x

AYÇİÇEĞİ ÜRÜNLERİ (Heliantus annus L.)

Ayçiçeği tohumu; en önemli özelliği iyi bir kabuğa sahip olmasıdır.

Ters yumurtamsı şekilde ve 18 mm uzunluğunda, siyah veya siyah-beyaz çizgilidir (Şekil 4.25).

Şekil 4.25. Ayçiçeği tohumu-10x

Ayçiçeği tohumu küspesi; sert, yağsız, çıplak gözle bakıldığında siyah renkte kabuklar fark edilmekte ve bunlar ayırt edici özellik olmaktadır. Topaklar halindedir ve kokusuzdur. Elle ufalandığında kabuklar ayrılmaktadır (Şekil 4.26).

Şekil 4.26. Ayçiçeği tohumu küspesi -10x

KANOLA ÜRÜNLERİ (Brassica sp. L.)

Kanola; glukosinat ve düşük miktarda erucic asit içeren kültüre edilmiş kolza tohumu grubudur. Yemlerde yüksek protein ve yağ kaynağı olarak kullanılır.

Kanola tohumu; tohumlar genellikle gri, siyah ve kırmızımsı kahverengi renkte, yuvarlak ve 2-3 mm.dir (Şekil 4.27).

Şekil 4.27. Kanola Tohumu -10x

Kanola Küspesi;yağsız, çıplak gözle bakıldığında sarı-bordo-siyah renkte yapılar görülmektedir. Mikroskop altında da bu renklerin yanı sıra yeşil taneler gözükmektedir. Bu durum kabuk, tohum ve sapların birlikte olduğunu göstermektedir. Şekilleri düzensizdir (Şekil 4.28).

(a) (b)

Şekil 4.28. (a) Kanola küspesi -10x (b) Kanola küspesi -40x

BUĞDAY ÜRÜNLERİ (Tricitum sp L.)

Tane buğday; sarımsı – kahverengi renkte,oval yapıda ve 6-8 mm boyunda olup, bir tarafında derin bir yarığı, sivri olmayan diğer tarafında ise tüy demeti bulunmaktadır (Şekil 4.29).

Şekil 4.29. Tane buğday -10x

Buğday unu; krem renkte olup kendine has buğday kokusu mevcuttur. Ayrıca şeffaf nişasta granülleri göze çarpmaktadır (Şekil 4.30).

Şekil 4.30. Buğday unu – 40x

day kepeği; temizlenmiş ve öğütülmüş buğ

Buğ daydan ayrılan

tanelerin işlenmemiş dış renktedir. Beyaz nişasta granülleri kristal şeklindedir (30-40μm), kepek yüzeyinin içine yapışm

Şekil 4.31. (a) Buğday kepeği - 20x (b) Buğday kepeği -40x

Bonkalit (Razmol); Buğ ın besleyici ve yararlı kısmıdır. Mineral ve B vitamini bakımından zengindir. Açık sarı renktedir. Kabuk yapıları göze çarpmaktadır.(Şekil 4.32).

kısmıdır. Açık kahverengi

ışlardır ve belirgin teşhis edici yapılardır (Şekil 4.31).

(a) (b)

day

Şekil 4.32. Bonkalit-20x

Nişasta; suda çözünmeyen komplex bir karbonhidrattır.Tatsız, kokusuz ve un formdadır. Nişasta partikülleri oldukça küçük olup( 0.1 μm), şeffaf ve yuvarlaktır (Şekil 4.33).

Şekil 4.33. Nişasta-20x

4.1.2. Hayvansal Kökenli Yem Hammaddelerinin Tanımlanması