Bitkide Bakla Ağırlığı

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide bakla ağırlığı değerlerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.21’de verilmiştir.

Çizelge 4.21. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide bakla ağırlığı değerlerine ait varyans analiz sonuçları

Varyasyon kaynakları Sd Kareler ortalaması F değeri Blok 2 0.224 0.339 Ekim zamanı 2 120.429 182.852** Hata1 4 0.659 ÇeĢit 5 3.356 5.641**

Ekim zamanı x çeĢit 10 2.604 4.377**

Hata 30 0.595

Genel 53

Dk% 18.04

* :0.05 düzeyinde önemli, ** : 0.01 olasılık düzeyinde önemli, öd: önemli değil.

Varyans analiz sonuçları incelendiğinde; bitkide bakla ağırlığı üzerine ekim zamanları, çeşit ve ekim zamanı x çeşit interaksiyonu 0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur.

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide bakla ağırlığı değerlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.22’de verilmiştir.

Çizelge 4.22. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide bakla ağırlığına (g) ait ortalama değerler

Ekim Zamanları

ÇeĢitler Mart Nisan Mayıs Ortalamalar

Aras 98 15.43 a 10.80 d 8.23 f 11.50 a Göynük 98 13.57 b 9.77 de 7.83 f 10.39 b Ahlat 12.27 c 9.93 de 9.83 de 10.68 b Adabeyazı 13.03 bc 10.87 d 8.17 f 10.69 b Cihan 13.13 bc 10.37 d 8.70 ef 10.73 b Akman 98 13.23 bc 8.07 f 7.53 f 9.611 c Ortalamalar 13.44 a 9.97 b 8.39 c LSD% EKZ:0.75 Ç:0.742 ÇxEKZ:1.286

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemli değildir.

Ekim zamanlarının bitkide bakla ağırlığına etkisi önemli bulunmuştur. Değerler Mayıs ayı ekiminde 8.389 g ile Mart ayı ekiminde 13.44 g arasında değişmiştir. Ekim zamanı geciktikçe bitki bakla ağırlığında azalmalar saptanmıştır.

Çeşitler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuş ve değerler 9.611 g ile 11.50 g arasında değişmiştir. En yüksek değer Aras 98 çeşidinde, en düşük değer Akman 98 çeşidinde belirlenmiştir.

Ekim zamanı x çeşit interaksiyonu önemli bulunmuştur. Ekim zamanlarına bağlı olarak çeşitlerin bitkide bakla ağırlıkları değişiklik göstermiştir. Mart ayı ekilişinde en düşük değer 12.27 g ile Ahlat çeşidinde, en yüksek değer 15.43 g ile Aras 98 çeşidinde belirlenmiştir. Nisan ayı ekilişinde en düşük değer 8.07 g ile Akman 98 çeşidinde, en yüksek değer 10.87 g ile Adabeyazı çeşidinde saptanmıştır. Mayıs ayı ekilişinde en düşük değer 7.53 g ile Cihan ve 7.83 g ile Göynük 98 çeşidinde ve en yüksek değer Ahlat çeşidinde belirlenmiştir.

Singh (1964), bitkilerin ilk çiçek açtıktan sonraki 6-8 günlük devrede sıcağa karşı hassas olduğunu, en iyi bitki gelişmesinin, daha çok sayıda ve daha ağır baklaların 24-26 ⁰C’lik toprak sıcaklıklarında elde edildiğini bildirmiştir.

4.12. Baklada Tane Sayısı (adet)

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde baklada tane sayısı değerlerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.23’de verilmiştir.

Çizelge 4.23. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde baklada tane sayısı değerlerine ait varyans analiz sonuçları

Varyasyon kaynakları Sd Kareler ortalaması F değeri Blok 2 0.010 0.0243 Ekim zamanı 2 1.603 3.8056 Hata1 4 0.421 ÇeĢit 5 1.132 2.9494

Ekim zamanı x çeĢit 10 1.286 3.3519**

Hata 30 0.384

Genel 53

Dk% 17.35

* :0.05 düzeyinde önemli, ** : 0.01 olasılık düzeyinde önemli, öd: önemli değil

Varyans analiz sonuçları incelendiğinde; baklada tane ağırlığı üzerine ekim zamanlarının etkisi önemsiz, çeşitler (p<0.05) arasındaki farklılıklar ve ekim zamanı x çeşit interaksiyonu (p<0.05) önemli bulunmuştur.

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde baklada tane sayısı değerlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.24’de verilmiştir.

Çizelge 4.24. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde baklada tane sayısına (adet) ait ortalama değerler

Ekim Zamanları

ÇeĢitler Mart Nisan Mayıs Ortalamalar

Aras 98 3.8 bc 3.3 cd 3.0 c-e 3.4 b

Göynük 98 3.5 b-d 3.3 cd 3.7 bc 3.5 b

Ahlat 3.9 a-c 3.3 cd 3.2 c-e 3.4 b

Adabeyazı 3.9 a-c 4.8 a 3.6 b-d 4.1 a

Cihan 3.0 c-e 3.1 c-e 3.4 cd 3.2 b

Akman 98 2.7 de 4.4 ab 2.3 e 3.1 b

Ortalamalar 3.5 3.7 3.2

LSD% EKZ: Ç:0.566 ÇxEKZ:0.91

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemli değildir. Ekim zamanlarının baklada tane sayısına etkisi önemsiz bulunmuştur.

Çeşitler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuş ve değerler 3.1 adet ile 4.1 adet arasında değişmiştir. En yüksek değer Adabeyazı çeşidinde, en düşük değer Akman 98 çeşidinde belirlenmiş ancak diğer çeşitlerle aynı grupta yer almışlardır.

Ekim zamanı x çeşit interaksiyonu önemli bulunmuştur. Akman 98 çeşidi Nisan ayı ekiminde yüksek, Mart ve Mayıs aylarında düşük değerler vermiştir. Mart ayı ekilişinde en düşük değer 2.7 adet ile Akman 98 çeşidinde, en yüksek değer Ahlat ve Adabeyazı çeşitlerinden elde edilmiştir. Nisan ayı ekilişlerinde en düşük değer Cihan çeşidinde, en yüksek değer Adabeyazı çeşidinde belirlenmiştir.

Baklada tane sayısına ait bulgularımız Yılmaz ve ark (2010)’nın Ordu’da 4-14 adet, Pekşen (2005)’in Samsun’da 3.2-6.1 adet, Ceyhan ve ark. (2009)’nın Konya’da 4- 6 adet, Yılmaz ve ark. (2014)’nın Giresun’da 3.97-5.43 adet, Çınar (2015)’ın Erzurum’da 3.27-4.83 adet, Baran (2018)’ın Van-Gevaş’da 4.26-6.82 Girgel ve ark. (2018)’nın Bayburt’ta 3.5-5.5 ve Önder ve Şentürk (1996)’ün Karaman’da 3.6-5.9 adet, Düzdemir ve Akdağ (2001)’ın Tokat’ta 1,87-4,65 adet ve Zirek (2015)’in Van- Gürpınar’da 2.66- 4.73 adet olarak bildirdikleri ile paralellik göstermektedir.

Fasulyede yüksek sıcaklığın bakla gelişme periyodu ve tane gelişmesini olumsuz yönde etkilediğini belirten Favoro ve Pilatti (1988), aşırı sıcaklık ve susuzluğun baklalardaki absisik asit miktarını arttırdığını açıklamışlardır.

Wallace ve Enriquez (1980), 21-43 ⁰C arasındaki sıcaklıklarda yürüttükleri denemede çiçeklenme tarihinde ve bunun bir gün öncesi ve sonrasındaki sıcaklıkların 21 ⁰C’nin üzerine çıktığında bitkideki bakla ve bakladaki tane sayısının azaldığını tespit etmişlerdir. Ayrıca, sıcaklık ile bu özellikler arasında ters bir ilişki olduğunu saptamışlardır.

4.13. Bitkide Bakla Sayısı (adet)

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bakla sayısı değerlerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.25’de verilmiştir.

Çizelge 4.25. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide bakla sayısına ait varyans analiz sonuçları Varyasyon kaynakları Sd Kareler ortalaması F değeri Blok 2 6.47 1.545 Ekim zamanı 2 597.68 142.796** Hata1 4 4.18 ÇeĢit 5 40.25 13.161**

Ekim zamanı x çeĢit 10 24.34 7.959**

Hata 30 3.05

Genel 53

Dk% 16.88

* :0.05 düzeyinde önemli, ** : 0.01 olasılık düzeyinde önemli, öd: önemli değil

Varyans analiz sonuçları incelendiğinde; bitkide bakla sayısı üzerine ekim zamanı, çeşit ve ekim zamanı x çeşit interaksiyonu 0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur.

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bakla sayısı (adet) değerlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.26’da verilmiştir.

Çizelge 4.26. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide bakla sayısına (adet) ait ortalama değerler

Ekim Zamanları

ÇeĢitler Mart Nisan Mayıs Ortalamalar

Aras 98 22.40 a 11.87 cd 4.63 hı 12.97 b Göynük 98 16.80 b 7.87 fg 3.93 hı 9.53 d Cihan 16.67 b 6.23 g-ı 6.80 f-h 9.90 cd Adabeyazı 18.93 b 16.23 b 8.90 e-g 14.69 a Akman 98 17.43 b 7.93 fg 3.33 ı 9.57 d Ahlat 13.17 c 11.77 c-e 9.50 d-f 11.48 bc Ortalamalar 17.57 a 10.32 b 6.18 c LSD% EKZ:1.681 Ç:4.852 ÇxEKZ:2.912

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemli değildir.

Ekim zamanlarının bitkide bakla sayısına etkisi önemli bulunmuştur. Değerler Mayıs ayı ekiminde 6.18 adet, Mart ayı ekiminde 17.57 adet arasında değişmiştir. Ekim zamanı geciktikçe bitkide bakla sayısı azalmıştır.

2018 yılı yetiştirme dönemi Diyarbakır’a ait ortalama sıcaklık incelendiğinde; Mart ve Ağustos aylarının sıcaklıklarında artış, yağış ve nem oranlarında ise azalmalar olduğu görülmektedir (Çizelge 3.2). Yapılan sulama uygulamalarının da yetersiz olduğu ve hava nemini artırmadığı deneme sırasında saptanmıştır. Çiçeklenme ve baklalanma dönemlerinde sıcaklıkların artığı yağış ve nemin azaldığı belirlenmiştir. Tozlaşma ve döllenmede önemli bir parametre olan polen canlılığı artan sıcaklıktan olumsuz etkilenmiştir. Açan çiçeklerin büyük çoğunluğu dökülmüş hatta üçüncü ekim zamanında çiçek sayısının az olduğu vejetatif aksamın yüksek olduğu saptanmıştır. Bakla sayının azalmasının en önemli sebepleri iklim koşulları olduğundan bölgede fasulye yetiştiriciliğinde nemi korumak amacıyla sulamanın düzenli yapılması, başka yazlık bitkiler arasına ekim yapılması ve özellikle mısır gibi uzun boylu karışık veya araya ekimin yapılması önemli olmaktadır. Fasulyede hava sıcaklığının 35 ºC’nin üzerinde ve oransal nemin %50’nin altında olması durumunda bakla sayısının azaldığı bildirilmiştir (Çetinel,1986).

Çeşitler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuş ve değerler 9.53 adet ile 14.69 adet arasında değişmiştir. En yüksek değer Adabeyazı çeşidinde, en düşük değer Akman

98 çeşidinde belirlenmiş olup Göynük 98 ile aynı grupta yer almışlardır. Binnie ve Clifford (1981), fasulyede bakla sayısı bakımından çeşitler arasında önemli farklılıklar olduğunu ve bunu genotip ve ekolojik koşulların etkilediğini bildirmişlerdir.

Ekim zamanı x çeşit interaksiyonu önemli bulunmuştur. Aras 98 çeşidi Mart ayı ekiminde en yüksek (22.4 adet), Mayıs ayı ekiminde ise en düşük değeri (4.63 adet) vermiştir. Mart ayı ekilişine ait bitkide bakla sayısı değerleri incelendiğinde; Aras 98 çeşidinin en yüksek, Ahlat çeşidinin ise en düşük değeri verdiği belirlenmiştir. Nisan ayı ekilişinde en yüksek değer Adabeyazı çeşidinden, en düşük değer Cihan çeşidinden elde edilmiştir. Mayıs ayı ekişinde en yüksek değer Ahlat çeşidinden, en düşük değer Akman 98 çeşidinden elde edilmiştir.

Bakla sayısına ait bulgular Önder ve Şentürk (1996)’ün Karaman’da 21.2-22.9 adet, Babagil ve ark. (2011), Erzincan ve Erzurum’da 38.3 adet, Karabacak (2018)’ın Elazığ’da 17.15-43.60 adet ve Ceyhan ve ark.(2009)’nın Konya’da 12.3-32.0 adet olarak bildirdiklerinden düşük bulunmuştur.

Yine bitkide bakla sayısına ait bulgularımız Çiftçi ve Yılmaz (1992)’ın 0.6-18.0 adet, Düzdemir ve Akdağ (2001)’ın 8.6-26.2 adet, Yılmaz ve ark. (2010)’nın 4.0-14.0 adet, Varankaya (2011)’nın 7.45-18.33 adet, Yılmaz ve ark. (2014)’nın 13.90-18.00 adet, Zirek (2015)’in 8.83- 25.96 adet, Çınar (2015)’ın 6.5-14.6 adet ve Baran (2016)’ın 9.97-21.50 adet bildirdiklerine paralel bulunmuştur.

4.14. Bitkide Tane Sayısı (adet)

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide tane sayısı değerlerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.27’de verilmiştir.

Çizelge 4.27. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Varyasyon kaynakları Sd Kareler ortalaması F değeri Blok 2 0.28 0.695 Ekim zamanı 2 197.88 482.638** Hata1 4 0.41 ÇeĢit 5 40.54 41.708**

Ekim zamanı x çeĢit 10 49.15 50.568**

Hata 30 0.97

Genel 53

Dk% 15.67

* :0.05 düzeyinde önemli, ** : 0.01 olasılık düzeyinde önemli, öd: önemli değil

Varyans analiz sonuçları incelendiğinde; bitkide tane sayısı üzerine ekim zamanları, çeşitler ve ekim zamanı x çeşit interaksiyonu 0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur.

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide tane sayısı değerlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.28’de verilmiştir.

Çizelge 4.28. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide tane sayısına (adet) ait ortalama değerler

Ekim Zamanları

ÇeĢitler Mart Nisan Mayıs Ortalamalar

Aras 98 10.20 c 7.23 def 5.83 f 7.76 bc Göynük 98 8.53 d 6.17 f 5.60 f 6.77 d Cihan 8.50 d 8.73 cd 6.23 f 7.82 bc Adabeyazı 25.47 a 6.03 f 6.43 ef 12.6 a Akman 98 12.93 b 6.70 ef 5.87 f 8.50 b Ahlat 7.97 de 7.23 def 6.83 ef 7.34 cd Ortalamalar 12.27 a 7.02 b 6.13 c LSD% EKZ:0.596 Ç:0.949 ÇxEKZ:1.642

Ekim zamanlarının bitkide tane sayısı etkisi önemli bulunmuştur. Mayıs ayı ekilişleri 6.13 adet ile en düşük, Mart ayı ekilişi 12.27 adet ile en yüksek değeri vermiştir. Ekim zamanı geciktikçe bitkide tane sayısında azalmalar saptanmıştır.

Çeşitler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuş ve değerler 6.77 adet ile 12.6 adet arasında değişmiştir. En yüksek değer Adabeyazı çeşidinde, en düşük değer Göynük 98 çeşidinde belirlenmiştir.

Ekim zamanı x çeşit interaksiyonu önemli bulunmuştur. Adabeyazı çeşidi Mart ayı ekilişinde yüksek değer verirken, Nisan ayı ekilişinde Cihan çeşidi yüksek değer vermiştir. Cihan çeşidi ise Mart ayı ekilişinde düşük değer vermiştir.

Bitkide tane sayısına ait bulgularımız Zirek (2015)’in Van-Gürpınar şartlarında 32.10-96.86 adet, Baran (2016)’ın Kayseri artlarında 29.87-72.20 adet ve Baran (2018)’ın Van-Gevaş şartlarında 21.92-35.32 adet bildirmiş olduklarından düşük bulunmuştur.

Thome ve Westphalen (1988) bitkideki tane sayısı ve ortalama tane ağırlığının ekim zamanından etkilendiğini bildirmişlerdir.

4.15 Bitki Tane Verimi (g)

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitki tane verimi değerlerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.’de verilmiştir.

Çizelge 4.29. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitki tane verimine değerlerine ait varyans analiz sonuçları

Varyasyon kaynakları Sd Kareler ortalaması F değeri Önemlilik Blok 2 1.637 1.268 0.374 Ekim zamanı 2 148.857 115.368 0.000 Hata1 4 1.290 ÇeĢit 5 2.767 3.196 0.019

Ekim zamanı x çeĢit 10 2.967 3.427 0.004

Hata 30 0.865

Genel 53

Dk% 16.87

* :0.05 düzeyinde önemli, ** : 0.01 olasılık düzeyinde önemli, öd: önemli değil

Varyans analiz sonuçları incelendiğinde; bitki tane verimi üzerine ekim zamanlarının etkisi önemli (p<0.01), çeşitler (p<0.01) arasındaki farklılıklar ve ekim zamanı x çeşit interaksiyonu (p<0.01) önemli bulunmuştur.

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitki tane verimi değerlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.30’da verilmiştir.

Ekim zamanlarının bitki tane verimi üzerine etkisi önemli bulunmuştur. 3. ekim zamanı (04 Nisan)10.12 cm ile en düşük 1. Ekim zamanı (10 Mart) 17.10cm ile en yüksek değeri vermiştir. Çeşitler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuş ve değerler 6.389 cm ile 22.77 cm arasında değişmiştir. En yüksek değer Adabeyazı çeşidinde, en düşük değer Göynük 98 çeşidinde belirlenmiştir. Ekim zamanı x çeşit interaksiyonu önemli bulunmuştur.

Çizelge 4.30. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye çeşitlerinde bitkide tane verimine (g) ait ortalama değerler

Ekim Zamanları

ÇeĢitler Mart Nisan Mayıs Ortalamalar

Aras 98 12.03 b 8.77 de 6.67 f-h 9.15 ab Göynük 98 11.90 b 7.17 f-h 6.03 h 8.36 c Cihan 12.23 b 9.63 cd 7.13 f-h 9.66 ab Adabeyazı 14.80 a 8.03 ef 6.80 f-h 9.87 a Akman 98 12.33 b 7.83 e-g 6.30 gh 8.82 bc Ahlat 10.90 bc 8.10 d-f 8.03 ef 9.01 abc Ortalamalar 12.37 a 8.26 b 6.83 c LSD% EKZ:1.051 Ç:2.183 ÇxEKZ:1.551

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemli değildir. Ekim zamanı geciktikçe bitki tane veriminde azalmalar saptanmıştır.

Bitkide tane verimine ait bulgularımız Pekşen (2005)’in Samsun şartlarında 4.6- 14.9 g, Düzdemir ve Akdağ (2001)’ın Tokat şartlarında 10.2-27.4 g Baran (2018)’ın Van-Gevaş şartlarında 8.83-17.77 g bildirmiş oldukları değerleri ile paralellik gösterdiği görülmüştür.

Vegetatif dönemden tane oluşumuna kadar olan sürede bitkideki kuru madde ağırlığının arttığını saptayan bazı araştırıcılar, bitkide tane ağırlığı ile tanede toplam azot miktarının çeşitlere göre de farklı olduğunu belirtmişlerdir. Bitkinin farklı gelişme dönemlerindeki sıcaklık, nem, gün uzunluğu, ışık yoğunluğu gibi iklim faktörleri değişeceğinden kuru madde miktarında da değişiklikler olduğu belirtilmiştir (Granados ve ark.,1987).