Bitümlü Temel

Bitümlü temel tabakası, kırılmıĢ ve elenmiĢ kaba agrega, ince agrega ve mineral fillerin belirli gradasyon limitleri arasında, belirli esaslara uygun olarak bitümlü bağlayıcı ile bir plentte karıĢtırılarak bir veya birden fazla tabakalar halinde sıcak olarak serilip sıkıĢtırılmasıyla oluĢturulan temel tabakasıdır. Gradasyon limitleri Çizelge 5.16‟da verilmiĢtir.

Çizelge 5.16: Bitümlü Temel Tabakası Gradasyon Limitleri [19]

ELEK AÇIKLIĞI TĠP - A TĠP - B

mm inç % GEÇEN % GEÇEN

37,5 1 1/2 100 100 25 1 72 – 100 80 – 100 19 3/4 60 – 90 70 – 90 12,5 1/2 50 – 78 61 – 81 9,5 3/8 43 – 70 55 – 75 4,75 No.4 30 – 55 42 – 62 2,00 No.10 18 – 42 30 – 47 0,425 No.40 6 – 21 15 – 26 0,180 No.80 2 – 13 7 – 17 0,075 No.200 0 – 7 1 - 8

Kaba agrega BS 812‟ye göre test edildiğinde, yassılık indeksi % 35 den fazla olmayacak taneler kübik ve köĢeli olacaktır. Soyulmaya karĢı mukavemeti en az % 50 olacaktır. Su emme yüzdesi de 2.5‟ den fazla olmayacaktır. Kaba agreganın diğer özellikleri de Çizelge 5.17‟de verilmiĢtir.

Çizelge 5.17: Bitümlü Temel Tabakasında Kullanılan Kaba Agreganın Özellikleri [19]

DENEY ADI ġARTNAME _LĠMĠTLERĠ DENEY STANDARDI 2 mm elek üzerinde kalan

agreganın hava etkilerine karĢı dayanıklılık (donma)

deneyinde Na2SO4 ile kayıp

maksimum %

12 TS - 3655 AASHTO T - 104

AĢınma kaybı (Los Angeles)

maksimum % 35

TS - 3694 AASHTO T - 96

KırılmıĢlık (an az iki yüzü)

ağırlıkça minimum % 100 -

Kil toprağı ve dağılabilen tane

oranı maksimum % 1,0

ASTM C – 142

Ġndirek çekme mukavemeti

oranı minimum % 80 AASHTO - 283

KarıĢımda kullanılacak doğal kum, ince agrega özelliklerine sahip olacak ve miktarı karıĢımdan istenilen stabilite, akma ve boĢluk değerlerinin sağlanması Ģartıyla tespit edilecektir. Ġnce agreganın özellikleri Çizelge 5.18‟de verilmiĢtir.

Çizelge 5.18: Bitümlü Temel Tabakasında Kullanılan Ġnce Agreganın Özellikleri [19]

ÖZELLĠKLER ġARTNAME _LĠMĠTLERĠ DENEY STANDARDI

Plastisite indeksi Maksimum % 2 TS - 1900

Kil topakları ve ufalanabilir taneler

maksimum % 1,0 ASTM C - 142

Organik madde miktarı maksimum % 0,5 TS - 3673 AASHTO T - 194

Bitümlü temel tabakasında bitümlü bağlayıcı olarak TS 1081 EN 12591 standardına uygun 40/60, 50/70 veya 70/100 penetrasyonlu bitüm kullanılacaktır. Bitümlü temelin karıĢım tasarımı TS 3720 (Bitümlü Kaplama KarıĢımlarının Hesap Esasları) standardına göre Marshall yöntemi kullanılarak yapılacaktır. Bitümlü temel tabakası için tasarım ölçütleri Çizelge 5.19‟da belirtilmiĢtir.

Çizelge 5.19: Bitümlü Temel Tasarım Ölçütleri [19]

ÖZELLĠKLER MĠNĠMUM MAKSĠMUM

Briket yapımında uygulanacak darbe sayısı

75

Marshall stabilitesi kN (kg) 6,00 (600) -

BoĢluk (%) 4 7

Bitümle dolu boĢluk (%) 55 70

Agregalar arası boĢluk (%) 12 -

Akma (mm) 2 5

Bitüm (ağırlıkça %) 3,0 5,5

Hava sıcaklığı, gölgede ve herhangi bir suni ısıdan uzakta 5 ◦C olduğu veya 5 ◦C‟ nin altına düĢmeye baĢladığı zaman, yağmur veya kar yağıyor iken, yolun üzerinde su, buz veya kar mevcut iken bitümlü temel imalatı yapılmamalıdır. Bitümlü temel tabakasına ait serme sıcaklıkları Çizelge 5.20‟de verilmiĢtir.

Çizelge 5.20: Bitümlü Temel Tabakasına Ait Serme Sıcaklıkları [19]

Bitümlü Temel Tabakasında SıkıĢtırma

KarıĢım yola serildikten hemen sonra sıkıĢtırma iĢlemine baĢlanmalıdır. Silindiraja baĢlandığında karıĢımın sıcaklığı 135 ◦C‟ nin altında olmamalı ve karıĢımın sıcaklığı 80 ◦C‟ nin altına düĢmeden sıkıĢtırma iĢlemi tamamlanmıĢ olmalıdır.

SıkıĢtırma iĢleminde statik ağırlığı 8-12 ton arasında demir bandajlı silindirler ile lastik basıncı ayarlanabilen minimum 20 tonluk lastik tekerlekli silindirler kullanılmalıdır. Bir defada serilip sıkıĢtırılmıĢ tabakanın kalınlığı, karıĢımın içindeki en büyük tane boyutunun 1,5 katından az, 3 katından fazla olmamalıdır. KarıĢım serildikten sonra varsa önce enine ve boyuna ek yerleri silindirlenmeli, silindiraja kaplamanın kenarından baĢlanmalı ve ortaya doğru devam edilmeli, bir noktadan en az iki geçiĢ olacak Ģekilde uygulama yapılmalıdır. Silindiraj sonunda yol yüzeyinde taĢ kırılmaları, kaymalar, çatlamalar ve yırtılmalar olmamalıdır.

KarıĢımın sıkıĢtırılması iĢlemi 3 aĢamada tamamlanmalıdır. Ġlk Silindiraj (tespit silindirajı)

KarıĢım yola serilir serilmez ilk silindiraja baĢlanmalıdır. Ġlk silindiraj statik ağırlıklı demir bandajlı silindirlerle yapılmalı ve silindiraj sırasında karıĢımın

SıkıĢtırılmıĢ Tabaka

Kalınlığı 50 – 75 mm > 75 mm Yol Yüzeyi Sıcaklığı ◦C Minimum Serim Sıcaklığı ◦C

< 5 Serim yapılmamalıdır. Serim yapılmamalıdır. 5 – 9.9 141 135 10 – 14.9 138 132 ≥ 15 135 130

ötelenmesine engel olunmalıdır. Gerektiğinde lastik iç basıncı ayarlanabilen lastik tekerlekli silindirler de kullanılabilir.

Ara Silindiraj

Ġlk silindirajı takiben demir bandajlı, lastik basıncı ayarlanabilen lastik tekerlekli veya vibrasyonlu silindirlerle yapılmalıdır. Malzemenin ötelenmesinden dolayı oluĢacak ondülasyona, tekerlek izlerine engel olunmalı ve silindirlerin kompozisyonu buna göre belirlenmelidir.

Son Silindiraj

Demir bandajlı veya lastik basıncı ayarlanabilen lastik tekerlekli silindirlerle yapılmalı, son silindiraj tamamlandığında yüzeyde tekerlek izleri ve kılcal çatlaklar bulunmamalıdır.

Bitümlü Temel Tabakasının SıkıĢtırılması Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

 ġeritlerin kenarlarının silindirlenmesinde, tekerlerin en az 10 cm dıĢarı taĢması sağlanmalıdır.

 Silindirlemede ani duruĢ ve kalkıĢlar yapılmamalıdır.

 Silindirleme süresince, silindirlerin taze karıĢım üzerinde bekletilmelerine ve manevra yapmalarına izin verilmemelidir.

 Silindirlerin tekerleri karıĢımın yapıĢmasını önlemek için yeterli miktarda su ile ıslatılmalı, bu iĢlem için sudan baĢka bir sıvı kullanılmamalıdır.

 Silindiraj sonunda yol yüzeyinde renk farkı, taĢ kırılmaları ve teker izleri bulunmamalıdır.

 Silindirler ile sıkıĢtırılamayan yerler an az 10 kg ağırlığındaki el tokmakları veya kompaktörler ile sıkıĢtırılmalıdır.

 Serme ve sıkıĢtırma süresince yolun serme yapılan Ģeridi trafiğe kapalı tutulmalı, son silindirajdan sonra serilen tabaka çevre sıcaklığına eriĢinceye kadar üzerinden trafik geçirilmemelidir.

Bitümlü Temel Tabakasında SıkıĢtırmanın Kontrolü

Yola serilip sıkıĢtırılmıĢ bitümlü temel tabakasının yoğunluğu belirli yerlerden alınan karot numuneleri ile tayin edilir. 15 cm çapındaki karot numunelerinin ortalama yoğunluğu iĢyeri karıĢım yoğunluğunun % 98‟ inden az olmamalıdır. Ayrıca, ortalamaya giren karotlar arasında iĢyeri karıĢım yoğunluğunun % 96‟ sından düĢük hiçbir değer bulunmamalıdır.

ĠĢyeri karıĢım formülü laboratuar karıĢım dizaynına göre plentte üretilen bitümlü sıcak karıĢımın fiziksel özelliklerinin dizayn ölçütlerine uygunluğunun tespiti ve sıkıĢma kontrolüne esas olacak yoğunluğun belirlenmesini kapsar. Her farklı karıĢım dizaynı için, imalatın baĢlangıcında iĢyeri karıĢım formülü hazırlanmalıdır.

Karotlar, günün serin saatlerinde ve gerektiğinde karot alınacak yere soğuk su, buz veya diğer soğutucu maddeler uygulanarak kaplamanın parçalanıp dağılmasını önleyecek Ģekilde alınmalı, karotların alındığı yerler kaplamanın kendi malzemesi ile en kısa zamanda doldurulup sıkıĢtırılmalıdır.

Karot numuneleri aynı zamanda kaplamanın kalınlığının belirlenmesi için de kullanılır. Ortalamaya giren karot numunelerinin kalınlığı, projede verilen kalınlığın (h) ± 0.1 toleransı içinde olmalıdır. Ancak her durumda karotların ortalama kalınlığı en az projede verilen kalınlık (h) kadar olmalıdır.

Bitümlü temel tabakası için gerekli sıkıĢma ve yüzey kalınlık ölçütleri Çizelge 5.21‟de verilmiĢtir.

Çizelge 5.21: Bitümlü Temel Tabakasında SıkıĢma ve Yüzey Kalınlık Ölçütleri [19]

ÖZELLĠKLER BĠTÜMLÜ TEMEL

TABAKASI SıkıĢma, ĠĢyeri karıĢım yoğunluğunun %‟ si

tek değer olarak ortalama değer olarak

96 98

SıkıĢmıĢ tabakanın hava boĢluğu,

ortalama % maksimum 7,5

SıkıĢmıĢ tabakanın kalınlık toleransı Ortalama değer

± 0,1h h – h + 0,1h Bitümlü Temel Tabakasında Kalite kontrol deneyleri

Yapım esnasında kullanılan malzemeyi ve oluĢturulan tabakayı kontrol etmek amacıyla, belirli aralıklarla yapılması gerekli deneyler ve sayıları Çizelge 5.22‟de verilmiĢtir [19].

Çizelge 5.22: Bitümlü Temel Tabakasında Kalite Kontrol Deneyleri [19]

AMACI DENEY ADI DENEY

SIKLIĞI DENEY STANDARDI Dizayn için agrega üretilmesi Elek analizi (yaĢ yöntem) Kaba ve orta agrega için 300 m3‟ de bir, ince agrega için 100 m3‟ de bir ASTM C-136,117 Konkasörde agrega üretiminin kontrolü Elek analizi (yaĢ yöntem) Min. 500 m3‟ de bir ASTM C-136,117 Sıcak silo gradasyon kontrolü Elek analizi (yaĢ yöntem)

Min. günde bir

kez ASTM C-136,117 KarıĢımın fiziksel özelliklerinin kontrolü Bitüm yüzdesi, Briket hazırlama, Briket özgül ağırlığı, Stabilite, akma ve Vh, Vf, VMA hesapları

Min. günde iki kez AASHTO T-164,30 ASTM D-1559 ASTM D-2726 Segregasyon olup olmadığının tespiti Bitüm %‟ si ve gradasyon

Min. günde iki kez

AASHTO T-164,30

Tabakanın sıkıĢma ve kalınlık kontrolü

Karot alımı, karot özgül

ağırlığı tayini Min. her 500 tondan bir çift ASTM D-2726