Birlik Hukuku ve Avrupa Adalet Divanı

Avrupa‟da Ġdare Hukuku konusundaki değiĢimin iki nedeni bulunmaktadır. Birincisi, dünyadaki siyasal, ekonomik ve sosyal değiĢikliklerdir. Ġkincisi ise, Avrupa devletlerinin Avrupa‟da bir siyasal birlik oluĢturma konusundaki anlayıĢ birliğidir. Her iki alandaki geliĢmelerin örtüĢtüğü noktalar bulunmaktadır. AB bünyesinde, Birlik (Ġdare) Hukuku‟nu geliĢtirme ve üye ülkelerin ulusal Ġdare Hukuku‟nu birbirine benzer kılma anlamında çalıĢmalar yapılmaktadır.

1979 ve 1990 yılları arasında Ġngiltere BaĢbakanı, 1975 ve 1990 yılları arasında ise Muhafazakar Parti BaĢkanı olarak görev yapmıĢ, her iki makamı dolduran tek bayandır.

82

“Birlik Hukuku‟nun üye ülkelerin hukukuna üstün olduğu” esası, giderek ortak bir Ġdare Hukuku anlayıĢı için uygun bir ortam oluĢturmuĢtur 83

.

AB‟nin kurumsal yapılanmasında yargı, en üst düzeyde “Avrupa Toplulukları Adalet Divanı (The Court of Justice of the European Communities-CJEC)” tarafından temsil edilmektedir 84_{. 1952 yılında kurulan yüksek mahkeme, AB}

mevzuatının Birlik kurumları ve üye ülkeler tarafından uygun Ģekilde anlaĢıldığından, yorumlandığından ve uygulandığından emin olma çabası içerisinde bulunmuĢtur.

AD, gücünü ve yetkilerini öncelikle “Avrupa Topluluğunu Kuran BütünleĢtirilmiĢ AntlaĢma‟dan (Consolidated Treaty Establishing European Community)” almaktadır. Anılan AntlaĢmanın ilgili maddeleri Divan‟a yargılama yapma ve karar verme yetkisi vermektedir 85.

83 _{Bozkurt, Avrupa Birliği Hukuku, sh: 168}

“…Topluluk Hukuku‟nun üye devletlerde bir örnek olarak uygulanması ve yorumlanması zorunluğu; bir çatıĢma durumunda; TH hükümlerinin ulusal hukuk hükümlerinden üstün olmasını zorunlu kılar.” 84

http://curia.europa.eu/

Lizbon AntlaĢması; Avrupa Toplulukları Adalet Divanı adını “Adalet Divanı” olarak değiĢtirmiĢtir. Ġlk Derece Mahkemesi‟nin adı “Genel Mahkeme” olmuĢtur ve “Avrupa Toplulukları Adalet Divanı” birlikte toplanan bu iki kademe mahkemeyi tanımlayan bir isim olarak benimsenmiĢtir.

Avrupa Adalet Divanı‟nın altında 1989 yılında kurulan Ġlk Derece Mahkemesi (Court of First Instance) olarak adlandırılan bir mahkeme bulunmaktadır. Daha çok özel kiĢiler, Ģirketler, kurumlar ile ilgili özel davalara bakmaktadır. Rekabet Hukuku ile ilgili davalar da bu mahkemenin sorumluluk alanı içerisindedir.

Ġlk Derece Mahkemesi‟ne bağlı olarak çalıĢan bir diğer mahkeme de; 2005 yılında kurulan ve Birlik ile Birlik kamu görevlileri arasındaki uyuĢmazlıklara bakan Ġdare Mahkemesi‟dir (Civil Service Tribunal).

85

http://curia.europa.eu/en/instit/presentationfr/index_cje.htm (Adalet Divanı‟nın) baktığı değiĢik (hukuk) davaları:

Divanın Ön-kararlarına Gönderme Yapan Davalar: …Ulusal mahkemeler; Birlik Hukuku ile ilgili bir hükmün hatalı yorumlanmıĢ olmamasından ya da ulusal hukuk ile çeliĢkisi olmadığından emin olmak için Adalet Divanı‟na baĢvurabilirler/baĢvurmalıdırlar. .. Bir Avrupa vatandaĢı da; kendisine etki yapan bir iĢlem hakkında Birlik Hukuku hükmüne açıklık getirilmesi anlamında giriĢimde bulunabilir…

Yükümlülüklerin Yerine Getirilmemesi ile ilgili Davalar (M. 226): Adalet Divanı; bir üye ülkenin Birlik Hukuku hükümlerine uygun Ģekilde yükümlülüklerini yerine getirdiğinden emin olmak ister. Daha önce; Avrupa Komisyonu, üye ülkeye yükümlülüklerini yerine getirme konusunda bir olanak tanır…

AD‟nın yargılamada üzerinde durduğu iki temel ilke, “Birlik Hukuku‟nun Üstünlüğü (Primacy of Community Law over National Law)” ve “Birlik Hukuku‟nun (Mevzuatının) Doğrudan Uygulanması (Direct Application of Community Law)” konularıdır 86

.

AD, bütün üye devletlerin bir araya getirmiĢ olduğu Birlik yapılanmasının yargı organıdır. Bu nedenle BH‟nu yorumlama yetkisine sahip bulunmaktadır. “Nice AntlaĢması” ile bu yetkisini “Ġlk Derece Mahkemesi” ile paylaĢmıĢtır. Divan, Birlik kurumlarının iĢlemlerinin ve uygulamalarının BH ile uyumlu olmasına, yetkilerini uygun kullanmalarına ve aralarındaki uyuĢmazlıkların çözümüne bakmaktadır. Üye ülkelerin, BH‟na uygun hareketleri konusunda tespitler yapmakta ve kararlar vermektedir.

Ancak, BH‟nu uygulamak salt AD‟nın yetkisinde olan bir konu değildir. AntlaĢmanın 240 ncı maddesi, özel olarak AD‟nın yetkisine bırakılmamıĢ konular için ulusal yargı organlarının da yetkili olduğuna iĢaret etmektedir.

AD, “Kamu Hukuku” ve “Özel Hukuk” davalarına bakmaktadır. “Kamu Hukuku” alanına giren ve konumuz ile ilgili olan “Ġdare Hukuku” davaları da yine AD‟nın ilgi alanına girmektedir. Kaldı ki; 1952 yılında kurulan bu mahkemenin bu güne kadar karara bağladığı 5000 davanın içerisinde idareye karĢı açılmıĢ davalar da bulunmaktadır 87_{. Bu anlamda da, bir Birlik Ġçtihat Hukuku (Case Law) ortaya}

çıkmıĢ bulunmaktadır 88

.

Ġptal Davaları (M.230): Davacı, bir Birlik kurumunun aldığı/ çıkardığı tüzük, yönerge ve kararın iptalini isteyebilir…

Eylemsizlik/Hareketsizlik Davaları (M.232): Birlik kurumlarının hatalı uygulamalarının gözden geçirilmesini ve yasal zeminde kalmalarını sağlar…

Temyiz Davaları (M.225): Ġlk Derece Mahkemesi‟nin karar ve usüllerine karĢı olarak Adalet Divanı‟nda açılan davalardır.

Gözden Geçirme Davaları: Özel durumlarda; Birlik Yönetim (Ġdare) Mahkemesi‟nin kararlarının temyiz edildiği Ġlk Derece Mahkemesi kararları, Adalet Divanı tarafından incelenebilir.

86 _{http://curia.europa.eu/en/instit/presentationfr/index_cje.htm}

87 _{Reid, Avrupa BirleĢik Devletleri, sh: 391}

88 _{http://curia.europa.eu/en/instit/presentationfr/index_cje.htm}

“Avrupa Adalet Divanı birçok önemli karar vermiĢtir. Avrupa Hukuku‟nun ulusal hukuktan önce geldiği konusunda baĢlangıçta verdiği karar, 2005 yılından sonra Ceza Hukuku alanına da geniĢletilmiĢtir.”

AD, AĠHM‟nin verdiği kararlara da gönderme yaparak Birlik bünyesinde bütünleĢmenin sağlanması, Birliğin siyasal ve hukuksal varlığının korunması ve temel hakların güvence altına alınması konularında sorumluluklarını yerine getirmeye devam etmektedir 89. AD, içtihatlarını AĠHM‟nin içtihatlarına göre gözden geçirmektedir 90

.

Avrupa Adalet Divanı yorum davalarına, iptal davalarına ve tam yargı davalarına bakmaktadır 91

.