Birincil kaynaklar

Yayım programlarında doğrudan kullanmak, analiz çalışmalarına veri elde etmek üzere sahada bizzat programlayarak yürüttüğümüz faaliyetlerde kullandığımız araçlar birincil kaynaklar olarak tanımlanabilir. İncelenmekte olan olayın gerçek tanığı tarafından elde edilen veriler birincil kaynak verilerdir. Örneğin araştırmada anket yoluyla toplanan veriler, elde ediliş bakımından birincil kaynak verilerdir (Anonim, 2004).

Birincil kaynaklarla sağlıklı veri elde edilmesinde; yayımcının uzmanlığı, kullanacağı araçları iyi bilmesi ve hedef kitlenin bilgi vermedeki davranış kültürü son derece önemlidir. Birincil kaynaklarla

elde edilecek bilgilerin tespiti kadar analizi de önemlidir. Yayımcı birincil kaynakları elde ettiği bilgileri analiz ederken katılımcılığı esas almalıdır. Aksi takdirde kişisel bilgi ve görgüsü süreci olumsuz anlamda etkileyebilir.

3.3.1.1. Gözlem yapma

Çalışma yapılacak bölgedeki ilişkilerin, üretim ve işletme şekillerinin, sorunlarına, uygulanan yeniliklerin, gözlemlenmesi ve not alınmasıdır. Bu yöntem kullanılarak bilgi elde etmede en büyük tehlike gözlemi yapan kişinin gözlemlediklerini yanlış yorumlamasıdır. Gözlemi yapan kişinin gözlem yapmadan önce bölgenin yapısını iyi incelemesi bir gerekliliktir.

3.3.1.2. Direkt ölçümler

Yayım programlarına esas teşkil edecek bazı veriler yayımcı tarafından direkt ölçülerek ya da hesaplanılarak kazanılabilir. Örneğin verimler, girdi masrafları vb. Direkt ölçümle bilgi toplayan bir yayımcının teknik konulara hakim olması ve ölçme araçlarını etkin kullanabilmesi sonuçların sıhhati açısından son derece önemlidir.

3.3.1.3. Anketler

Anket: Belirli bir konuda, birçok kimsenin bireysel olarak görüşlerini, tutum ve duygularını belirleme amacıyla düzenlenmiş bir soru grubudur. Anket bilgi toplama aracıdır (Gürkan ve Gökçe, 2001).

Anket uygulamaları; çeşitli soru sorma tekniklerinin, özellikle yazılı formların, kullanılarak bilgi toplanmasını sağlayan sistematik ve en popüler veri toplama yöntemidir. Herhangi bir konuda, birden çok insanın görüşlerini ve eğilimlerini öğrenmek amacıyla kullanılan bir veri toplama tekniğidir. Anket, araştırma konusuyla ilgili olan yazılı sorulardan oluşur. Araştırmaya katılan kişilerden bu sorulara açık ve doğru bir şekilde yanıt vermeleri istenir. Alan araştırmalarında en çok kullanılan veri toplama tekniklerinden birisidir.

Ankette sorular hazırlanırken ankete katılan kişilerden daha geçerli yanıtlar alabilmek için aşağıdaki özellikleri taşımalıdır:

 Kısa ve açık sorular olmalı,  Konuyla ilgili olmalı,

 Soru sayısı az olmalı,

 Özel hayatı rahatsız etmemelidir.

Araştırılan konu ile ilgili bireylerin oluşturduğu kümeye “araştırma kümesi” adı verilir. Örneğin; “Ankara'da lise öğrencilerinin boş zaman

178

faaliyetleri” ile ilgili bir araştırmada, Ankara'daki tüm lise öğrencileri araştırma kümesini oluşturur.

Bazı araştırmalarda, konuyla ilgisi olan bireylerin sayısı çok fazla olabilir. Bu durumda, herkese anket uygulanması hem maddi açıdan hem de zaman açısından olanaksızdır. Yukarıda verdiğimiz örnekte Ankara'daki bütün lise öğrencilerine anket uygulanması güçtür. Ancak anket, lise öğrencileri arasından küçük bir gruba uygulanabilir. Araştırma kümesi içinden seçilen bu gruba örnekleme adı verilir. Örnekleme seçerken seçilen örneklem araştırma evreninin tüm özelliklerini yansıtmasına özen göstermek gerekir. Aksi halde araştırmada yanlış sonuçlara ulaşılabilir. Grubun özelliğine göre uygulanacak anket tekniği değişkenlik gösterir.

Burada önceden hazırlanan anket formları kullanılır. Eskiden beri anket formları yoluyla bilgi toplamak birçok bilim alanında en kolay yol olarak görülmüştür.

Anket çalışmasının aşamaları aşağıdaki gibidir:

a) Anket Sorularının Hazırlanması: Güvenilir ve geçerli sorular sormak şartıyla insanlardan önemli bilgiler almak mümkündür. Güvenilirlik, soruların anlaşılabilirliğini ifade eder. Yani soruyu soran ve cevaplayan tarafından aynı şey anlaşılmalıdır. Geçerlilik ise soruların anket konusuna uygun olup olmamasını ifade eder.

b) Anketlerin Uygulanması: Başarılı bir anket çalışması için sorular doğru kişilere sorulmalıdır. Üzerinde araştırma yapılması planlanan, topluluğa “hedef kitle” denir. Hedef kitlenin belirlenmesinde yaşanan en büyük sorun, bu kitledeki tüm bireylerin detaylı bir listesinin yapılamamasıdır. Bu listedeki eksiklikler anketin uygulandığı kitlenin planlanan kitleden farklı olmasına yol açar. Yapılacak anket çalışması ile ilgili uygulama ve personel maliyetini azaltabilmek yani zaman ve para tasarrufu sağlayabilmek için, anket hedef kitlenin bütünü yerine hedef kitleyi temsil edebilecek nitelikteki daha küçük bir gruba uygulanabilir. Anket çalışması yapılacak hedef kitlenin içerisinden daha küçük bir grubun seçilmesi işlemine örnekleme denir. Örnekleme işlemi ile oluşturulacak grubun büyüklüğü soruların türü, hedef kitlenin özellikleri ve istenen doğruluk oranına göre değişebilir. Ancak hedef kitleyi oluşturan kişi sayısının tamamına ulaşılabilirlik ve benzeri durumlarda anketin hedef kitlenin tamamına uygulanması daha mantıklı olabilir.

c) Anket Verilerinin Analizi: Anket çalışmasından beklenilen, verimi alabilmek için, anket verilerinin uygun istatistik teknikleri kullanılarak analiz edilmesi gereklidir.

Bu yöntemde yayımcı çiftçiye durumunu ve sorunların belirli bir sıra dahilinde anlatması için fırsat verir. Böylece çiftçi sıkılmadan yaşadığı sorunları ve kendine göre bunların nedenlerini ifade eder. Bu tip görüşmeler eğer köy içerisinde veya tarlalarda bir gezi ile kombine edilirse daha güvenilir bilgiler elde edilebilir.

Görüşmenin yüz yüze bir ilişkiye dayanması, verilerin elde edilmesine açıklık ve kesinlik kazandırır. Görüşme, bir sohbet havasında geçebileceği gibi önceden hazırlanmış bir soru çizelgesi ile de uygulanabilir. Görüşme anında ses ve görüntü gibi kayıt araçları da kullanılabilir. Görüşmenin başarısı yayımcının iletişim becerileri ile doğrudan ilişkilidir. Ancak, büyük çaplı alan araştırmalarında bu tekniğin uygulanması oldukça zordur. Bu tür araştırmalarda görüşme tekniği yerine anket uygulanması daha uygun olur.

3.3.1.5. Olay incelemesi

Tek bir olay ya da kişi üzerinde derinlemesine ve zaman içerisinde görülen değişmelerin incelenmesine dayanan bir tekniktir. Araştırma, bir örnek olay üzerinde yoğunlaşır, denek sayısı sınırlıdır (Gürkan ve Gökçe, 2001).

Olay incelemesinde amaç konuyu ayrıntılı olarak tanımlamak, gelişme koşullarını, bugünkü duruma gelinceye kadar geçirdiği aşamaları saptamaktır. Ancak, araştırılan konudaki değişim ve gelişimleri ortaya çıkarmayı amaçladığı için diğer tekniklere göre daha uzun süreli bir çalışmayı gerektirir.

Olay incelemesiyle ulaşılan sonuçları daha büyük gruplara genellemek doğru değildir. Çünkü olay incelemesinde ele alınan tek bir grup toplumun tümünü temsil edecek niteliğe sahip olmayabilir.

3.3.1.6. Sosyometri

Sosyometri, küçük gruplarda, bireyler arasındaki yaklaşma (çekim) ve uzaklaşma (itim) modellerini açıklamayı sağlayan bir araştırma tekniğidir. Üzerinde araştırma yapılan grup küçük olmalı ve bireyler birbirini tanımalıdır. Okuldaki bir sınıfta, yurtta, bir iş yerinde ya da küçük bir köyde sosyometri tekniği uygulanabilir.

Sosyometri uygulamalarında amaç, grup içi dayanışmayı tespit edip geçimsizlik ve uyumsuzlukları azaltmaktır. Sosyometri aracılığıyla bireyler arası ilişkilerin derecesini, kimin lider özellikleri taşıdığını, hangi bireylerin birbirleriyle daha çok iletişimi olduğunu öğrenebilmek mümkündür. Grubun her üyesine, bazı günlük faaliyetleri kiminle yapmak istediğini belirtmesini içeren sorular sorulur. Bir ortamda sosyometri tekniği uygulanırken şu tür sorular sorulabilir:

180

 Kiminle aynı ortamda bulunmak istersiniz?

 Ortamda davranışlarından hoşlanmadığınız kişi kimdir?  Ortamda kendinizi kime yakın hissediyorsunuz?

 Ortamda kimlerle hiç anlaşamıyorsunuz?  Ortamda kiminle beraber çalışmak istersiniz.

Bu tür sorulara verilen yanıtlar sonucu elde edilen veriler, grup üyeleri arasındaki ilişkileri gösteren bir sosyogram (ilişki haritası) hazırlanabilir.