Bireysel Eflde¤er Gelir Yöntemi

Bu araflt›rmada kullan›lan yöntemin di¤er gelir da¤›l›m› araflt›rmalar›ndan en belirgin fark›, gelir eflitsizli¤i ölçüsü birimi olarak hanehalk› gelirinin de¤il,

hanehal-34

k›n›n ortak tüketimlerinden kaynaklanan ölçek ekonomilerini dikkate alan bir yön-temle hesaplanan "bireysel eflde¤er gelirin "* kullan›lmas›d›r.

Bireysel eflde¤er gelir kavram›na gerek duyulmas›n›n nedeni, sadece gelir

de-¤il refah düzeyi aç›s›ndan bir karfl›laflt›rma sa¤lamakt›r. Hanehalk› içindeki bireyin refah düzeyini belirleyen o hanenin toplam geliri kadar hane içinde kaç kiflinin ya-flad›¤›d›r. Ayn› geliri elde eden iki haneden, hanehalk› büyüklü¤ü küçük olan ha-nedeki bir bireyin refah düzeyi, di¤er haha-nedeki bireyden daha yüksek olacakt›r.

Ölçek ekonomilerinin gelir eflitsizli¤inin ampirik analizinde dikkate al›nabilme-si için öncelikle "eflde¤erlik ölçe¤inin " belirlenmeal›nabilme-si gerekir. Eflde¤erlik ölçe¤inin nas›l belirlenece¤ine dair literatürde ayr›nt›l› tart›flmalar süregelmektedir. Bu konu-da tart›flmalar›n genifl bir özeti Ek 1 ’de sunulmufltur. Burakonu-da vurgulanmas› gereken eflde¤erlik ölçe¤i kavram›n›n, ölçek ekonomileri konusunda farkl› varsay›mlar içer-di¤idir. Ölçek ekonomisinin ard›nda yatan düflünce, her ek hanehalk› üyesinin, ai-leye getirdi¤i ek harcaman›n öncekiler kadar olmad›¤›d›r. Eflde¤erlik ölçekleri kul-lan›larak asl›nda her bir hanehalk› büyüklü¤ünün kaç yetiflkine eflde¤er oldu¤u bu-lunur.

Eflde¤erlik ölçe¤i (m) , hanehalk› büyüklü¤ünün (N) bir fonksiyonu fleklinde ifade edilir: m=f(N) . Bu araflt›rmada üç de¤iflik eflde¤erlik ölçe¤i kulland›k. Bunlar s›ras›yla, OECD ölçe¤i, Eurostat ölçe¤i ve Oxford ölçe¤idir.

1. OECD Ölçe¤i

Eflde¤erlik ölçe¤i , hanehalk› büyüklü¤üne (N) ve eflde¤erlik ölçe¤i esnek -li¤ine (e) ba¤l› olarak flu flekilde hesaplan›r: N^e. OECD ülkelerinin gelir da¤›l›mla-r›n› karfl›laflt›ran bir araflt›rmada eflde¤erlik ölçe¤i esnekli¤i e=0.5 olarak al›nm›flt›r (OECD, 1998). Bu yöntem uyguland›¤›nda örne¤in, üç kiflilik hanehalk›n›n eflde¤er yetiflkin say›s› 1.73, 4 kiflilik hanehalk›n›n eflde¤er yetiflkin say›s› ise 2 olarak bulu-nur.

Bireysel eflde¤er gelir, hanehalk› kullan›labilir geliri (Ri), eflde¤erlik ölçe¤ine bölünerek elde edilir ve hanehalk› içindeki her bireye bu gelir atfedilerek (Yij) bi-reysel eflde¤er gelir de¤iflkenine iliflkin veri grubu oluflturulur.

* Bireysel eflde¤er gelir kavram›, hanehalk› üyesi bafl›na eflde¤er kullan›labilir gelir (disposable income per equivalent household member) kavram›n› karfl›lamak üzere kullan›lm›flt›r.

Y^ij = Rⁱ / N^e (1)

Eflde¤erlik ölçe¤i esnekli¤i (e), 0 ile 1 aras›nda herhangi bir de¤eri alabilir. Efl-de¤erlik ölçe¤i esnekli¤inin s›f›r olmas›, ölçek ekonomisinden maksimum düzeyde yararlan›lmas› yani bireysel eflde¤er gelirin, hanehalk› gelirine eflit olmas› anlam›na gelir. Di¤er uç nokta eflde¤erlik ölçe¤i esnekli¤inin 1’e eflit olmas›, ölçekten hiç ya-rarlanmama yani bireysel eflde¤er gelirin, hanehalk› gelirinin hanehalk› büyüklü¤ü-ne bölünmesiyle bulunan bireysel gelirlere eflit olmas› durumudur. Esbüyüklü¤ü-nekli¤in bü-yümesi, ölçek ekonomisinden yararlanma düzeyinin azalmas›na iflaret eder.

Eflde¤erlik ölçe¤inin bu flekilde hesaplanmas›, ülkeler aras› gelir da¤›l›m› karfl›-laflt›rmalar›nda pratiklik sa¤lar. Atkinson’un Avrupa Birli¤i ülkelerinin gelir da¤›l›m-lar›n› karfl›laflt›rd›¤› araflt›rmas›nda OECD araflt›rmas›yla ayn› flekilde eflde¤erlik öl-çe¤i esnekli¤i olarak 0.5 kullan›lm›flt›r (Atkinson, 1995: 43). Bundan böyle bu ölçek 0.5 esnekli¤i ile e olarak an›lacakt›r.

2. Eurostat Ölçe¤i

Eflde¤erlik ölçe¤i, yetiflkin ve çocuklar için farkl› tart›lardan yararlanarak da oluflturulabilir. Eflde¤erlik ölçe¤inin hesaplanmas›ndaki farkl›l›¤a ba¤l› olarak birey-sel eflde¤er gelirler afla¤›daki flekilde hesaplan›r:

Y^ij = Rⁱ / (1+ (N^y-1)+ N^ç) (2)

Denklemin paydas›nda yer alan eflde¤erlik ölçe¤inde Nyyetiflkin say›s›n›, Nç ço-cuk say›s›n› gösterir.α parametresi, hanehalk› reisi d›fl›nda kalan yetiflkinlerin ölçek ekonomisinden yararlanma düzeyini yans›t›r.β ise çocuklar›n ölçek ekonomisinden yararlanma düzeyini gösteren parametredir. Bizim de burada kulland›¤›m›z Euros-tat eflde¤erlik ölçe¤inde, α ve β parametreleri s›ras›yla 0.5 ve 0.3 olarak al›nmakta-d›r. Eurostat ölçe¤i, hanehalk› reisi için 1, efli ve di¤er bütün yetiflkinler için 0.5 ve çocuklar›n her biri için 0.3 tart›s›n› kullan›r (Ek 1). Bu tart›lar›n geçerli oldu¤u dü-flünülürse örne¤in, bir çocuklu üç kiflilik bir hanehalk› 1.8 yetiflkine eflde¤er bulu-nur. ‹ki yetiflkin, iki çocu¤un bulundu¤u dört kiflilik bir hanehalk› için 2.1 yetiflki-ne eflde¤erdir.

Eurostat ölçe¤i, bundan böyle 1+0.5Ny+0.3Nç olarak k›saca e' sembolu ile gös-terilecektir.

36

3. Oxford Ölçe¤i

Farkl› ölçeklerin gelir eflitsizli¤i ölçüleri üzerindeki etkilerini göstermek amac›y-la kulamac›y-lan›amac›y-lan son ölçek Oxford ölçe¤idir. Bu ölçek Eurostat ölçe¤inde oldu¤u gibi yetiflkin ve çocuklar için farkl› tart›lar kullan›r. 1950'li y›llarda Avrupa için gelifltiri-len bu ölçek art›k kullan›lmamaktad›r. Bununla birlikte kimi aç›lardan Türkiye için geçerlili¤i savunulabilir (bkz. Ek 1).

‹kinci denklemdeki formül Oxford ölçe¤i için de geçerlidir. Ancak α ve β pa-rametreleri s›ras›yla 0.7 ve 0.5 de¤erlerini al›r. Yani eflde¤erlik ölçe¤i oluflturulurken hanedeki birinci yetiflkin için 1, di¤er yetiflkinler için 0.7 ve çocuklar için 0.5 tart›-lar› kullan›l›r. Bu durumda bir çocuklu üç kiflilik hanehalk›, 2.2 yetiflkine eflde¤er-dir. ‹ki yetiflkin iki çocuktan oluflan dört kiflilik hanehalk› için bu ölçek 2.7'e eflit olur. Tan›m› gere¤i Oxford ölçe¤i, Eurostat ölçe¤ine göre ölçek ekonomisinden da-ha az yararlan›ld›¤› anlam›na gelir.

Bundan böyle Oxford ölçe¤i, 1+0.7Ny+0.5Nç olarak k›saca e'' sembolü ile gös-terilecektir.

Bu araflt›rmada, Türkiye’nin 1987 ve 1994 hanehalk› kullan›labilir gelirleri, hem eflde¤erlik esnekli¤i olarak 0.5 al›nd›¤›ndaki OECD eflde¤erlik ölçe¤i, hem de son bahsedilen iki ölçek olan Eurostat ve Oxford ölçekleri yard›m›yla bireysel eflde¤er gelirler* haline dönüfltürülmüfltür.