Bingöl’de Bulunan Mevcut Süt Toplama Merkezleri

Saha çalışmasında kurulu bulunan STM’lerin hepsi ziyaret edilerek eksiklikleri tespit edilmiştir. STM’lerin kurulduğu yerler hayvan yoğunluk haritası ile örtüşmekle beraber STM’lerin tamamına yakını çeşitli eksiklikler nedeniyle atıl durumdadır. Atıl olan bu merkezlerin eksikliklerini giderip aktif olarak çalışmalarını sağlamak, hem kamu kaynaklarının verimli kullanımı hem de süt tedarik zincirine katkı sağlamaları açısından önem taşımaktadır.

Süt toplama merkezlerinin mevcut konumları ve mekânsal dağılımı önemli olduğu kadar aynı zamanda potansiyel STM’lerin de analiz edilmesi de önemlidir. Mekânsal olarak süt üretiminden en üst düzeyde verimliliğin sağlanması, sağılan hayvan sayısı ve hayvan türü-ırkı ile doğrudan orantılıdır. STM’lerin nesnelerin interneti dâhil olmak üzere GPS üzerinden analiz edilmesi hizmet sunma kapasitesinin kalite ve hızını da artıracaktır. Dijital dönüşüm ile artık uzaktan takip sistemleri geliştirilmiştir. STM’lerin mekânsal dağılımı dikkate alındığında Şekil 3-20’te olduğu gibi merkez büyükbaş hayvan sayısı yoğunluğuna göre haritalandırma yapılmıştır. Sağılan büyükbaş hayvan sayılarının Mekânsal dağılımının dikkate alındığı şekil 3-20’de mevcut STM’lerin dağılımı ve potansiyel vadeden merkezlerin belirlenmesine yönelik bir girdi haritası olarak kullanılması uygun olacaktır. Burada en önemli görülen husus ise

mevcut kapasiteye ek olarak birkaç sene içerisinde kurulum gerektiren yeni yerlerin tespit edilmesidir.

Şekil 3-20: Köy Yerleşim Yerleri Ağı ve STM Konumlandırma

Kaynak: TUİK ve İl Tarım ve Orman Müdürlüğü verilerinden hazırlanmıştır.

Şekil 3-20 baz alınarak merkez köy (STM) ile bu STM’yi besleyecek en yakın yerleşim yeri dikkate alınarak STM’lerin olası dağılımları gösterilmiştir. İlçe düzeyinde hayvan yoğunluğu ile hazırlanan bu mekânsal analizin detayları aşağıda sırasıyla verilen ilçe bazlı hayvan sayılarında mevcuttur. Şekil 3-20’de de görüldüğü üzere büyükbaş hayvan yoğunluklarının olduğu coğrafi yerlerde ulaşım akslarının yoğunluğu da fazladır. Bingöl ve Genç arasında yer alan Bingöl OSB ve Genç merkezde yer alan süt işleme tesislerine en hızlı lojistik ağına bağlı olarak kurulan bu tesisler büyükbaş hayvan yoğunluğunun olduğu yerlerden süt toplamaktadır.

Bu nedenle sağılan hayvan sayılarının mekânsal yoğunluklarının ilçeler bazında da incelemesi potansiyelin tespit edilmesi açısından son derece önemli bilgiler sunacaktır.

STM bulunan yerleşim yerleri saha çalışması kapsamında kapasite analizi yapmak üzere ziyaret edilmiştir. Kapasite analizi ile birlikte en iyi ve işlevsel bir soğuk zincir basamağı oluşturmak üzerek saha çalışmasında detaylı bir anket formu doldurulmuştur. Buna göre ziyaret edilen STM’lerin listesi ve GPS koordinatları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 3-3’te görüldüğü

üzere ziyaret edilen 21 soğuk zincir merkezinin 17 adedi kooperatiflere bağlı olarak kurulmuştur. Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğine bağlı olarak süt tankı olarak kurulan 4 merkezde 5 adet süt toplama tankı bulunmaktadır.

Tablo 3-4: Ziyaret Edilen STM'ler ve GPS Koordinatları

SN STM Koordinatları ve GPS Konumları Enlem/Boylam Operasyonel Durum 1 Adaklı İlçe Merkezi Kalkınma Kooperatifi STM 40 28' 45.2'' E

39 13' 50.6'' N

Faal Değil 2 Akdurmuş Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 40 28' 18.5'' E

38 50' 26.6'' N

Faal Değil 3 Arakonak Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 41 06' 50.1'' E

38 58' 12.4'' N

Faal Değil 4 Aşağı ve Yukarı Akpınar Tarımsal kalkınma

kooperatifi STM

40 30' 15.0'' E 38 51' 58.3'' N

Faal Değil 5 Bilaloğlu-Kırkağıl-Çevrimpınar Kırsal Kalkınma

Kooperatifi STM 8 Çaytepe Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 40 41' 05.1'' E

38 48' 08.9'' N

Faal Değil 9 Çeltiksuyu Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 40 34' 50.7'' E

38 51' 23.9'' N

Faal Değil 10 Çobantaşı Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 40 48' 27.5'' E

39 03' 55.0'' N

Kısmen Faal 11 Düzyayla Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 40 28' 50.0'' E

38 48' 28.8'' N

Faal Değil 12 Genç ilçe merkezi Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 40 33' 38.5'' E

38 45' 28.3'' N

Faal Değil 13 Gökçeli Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 40 43' 17.6'' E

38 53' 13.1'' N

Faal Değil 14 Gökdere Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 40 23' 23.2'' E

38 46' 31.3'' N

Faal Değil 15 Karlıova Merkez Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 41 01' 08.4'' E

39 17' 48.0'' N

Faal Değil 16 Küçük Tekören Kırsal Kalkınma Kooperatifi STM 40 20' 22.6'' E

38 50' 44.2'' N

Faal Değil 17 Sancak Belde ve Köyleri Kırsal Kalkınma

Kooperatifi STM

40 22' 34.7'' E 39 05' 50.2'' N

Faal Değil 18 Serpmekaya (Karlıova) Kırsal Kalkınma Kooperatifi

STM 20 Yeşilköy- Altınışık köyleri Tarımsal Kalkınma

Kooperatifi STM

40 29' 32.1'' E 38 50' 03.6'' N

Faal Değil

21 Yiğitler (Tank) 40 48' 08.4'' E Faal Değil

39 10' 56.2'' N Kaynak: Bingöl İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ve Saha Çalışmasından elde edilmiştir, 2020

Kurulu kapasite atıl durmaktadır. Kurulu merkezlerin GPS koordinatları kullanılarak dağılım haritası çıkartılmıştır. Buna göre Şekil 3-21’de Bingöl’de bulunan soğuk zincir merkezlerinin konumu sağmal hayvan yoğunluğu popülasyonları ile karşılaştırılmıştır.

Şekil 3-21: Bingöl’de Bulunan Mevcut Süt Toplama Merkezleri

Kaynak: Saha verileri ve ikincil veriler kullanılarak yazar tarafından hazırlanmıştır.

Mevcut durumda ki süt toplama merkezleri sayı ve kapasite olarak çok yetersiz olduğundan, süt üretiminin nispeten yüksek olduğu bölgelerde yeni süt toplama merkezlerinin kurulması süt tedarikinde soğuk zincir oluşturulması açısından bir zorunluluktur. Yapılan araştırmalar sonucunda dünyada uygulanmış iyi uygulamalardan yola çıkarak Bingöl özeline uygun projeler üretip Bingöl ilinin sosyo-ekonomik olarak gelişmesini sağlamaktır. İyi uygulama örneklerinin etkin bir şekilde oluşturulması için süt toplama merkezlerinin yapılacak analizler sonucunda optimum koşulların sağlandığı merkezlerde kurulması gerekmektedir. Güzergâh ve merkez belirlenmesi süt taşıma güzergâhlarında öncelikli olarak süt toplama merkezlerinin kurulması, süt üretiminde dalgalanmaya cevap olarak değişebilir kapasiteli merkezler oluşturmak,

yatırımlar yanında bu sürecin çok yönlü eğitim, araştırma ve pazarlama ayaklarını da tamamlamak gerekmektedir.

Tablo 3-5: Süt Toplama Merkezleri Kurulu Kapasiteleri ve Operasyonel Durumları

SN Kooperatif Adı STM

Kapasitesi (Ton)

Kooperatif

İşletme Sayısı Destek verilen 23. Yeşilköy-Altınışık-Güveçli Köyleri

TKK

3 50 100 Faal Değil

24. Yiğitler (Tank) 3 Faal Değil

25. 35 Adet 300 lt.lik tank 10.5 Ziyaret

edilmedi

Toplam Kurulu Kapasite 102.5

Kaynak: Saha Çalışması, Bingöl İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, 2020

Tablo 3-5’te verilen kapasite analizlerinden 21 merkez ziyaret edilerek kapasiteleri tespit edilmiştir. Yeniyazı köyü, Bulgurlu Köyü, İncesu merkezleri ziyaret edilmemiştir. İl Tarım ve Orman Müdürlüğünün verileri baz alınarak kapasiteleri tabloda belirtilmiştir. Bunların dışında, Bingöl Sığır Yetiştiricileri Birliği’ne üye 35 süt müstahsiline 300 litrelik süt toplama tankı verildiği belirtilmiştir. Bu da kapasiteye dâhil edildiğinde STM toplam süt toplama kapasitesi 102,5 tona ulaşmaktadır.

Saha çalışmasında lokasyonların GPS koordinatları alınmıştır. Bu merkezlerin toplam kurulu kapasitesi 92 ton/günlük olmakla beraber merkezler aktif değildir. Bu 92 tonluk kapasitenin 77 tonluk kısmı TKK’lara bağlı, 15 Tonu ayrı ayrı konumlandırılmış münferit sün tanklarından oluşmaktadır. 10,5 ton ise Bingöl Sığır Yetiştiricileri Birliği tarafından dağıtılan 35 adet 300 lt’lik toplama ünitelerinden oluşmaktadır. Bingöl ilinde önde gelen sektörlerin başında gıda sektörü yer almaktadır. Sektörde süt ürünleri, bal ve reçel imalatı, hububat ve kuruyemiş paketleme faaliyetlerini yürüten işletmeler yoğunluktadır.

Bingöl İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün izni doğrultusunda gıda üretimi yapan ve İl Müdürlüğü denetimine tabi olan 223 gıda üretimi yapan işletme mevcuttur. Bunların 158 tanesi Bingöl Merkez, 5 tanesi Adaklı, 17 tanesi Genç, 13 tanesi Karlıova, 5 tanesi Kığı, 21 tanesi Solhan, 1 tanesi Yayladere ve 3 tanesi Yedisu’da faaliyet göstermektedir.(Bingöl İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, 2018)

Gıda ürünleri imalatı yapan firmalar ile gıda satışı yapan firmaların Bingöl'deki dağılımı Tablo 3-6’da verilmiştir. Gıda Vadisi Kümelenmesi stratejisi çerçevesinde hazırlanan Rekabet Analizi çalışmasında özellikle Bingöl’de gıda üretiminin önümüzdeki dönemlerde daha hızlı gelişme eğilimine gireceği ve değer zincirini güçlendirme potansiyeli söz konusudur.

Tablo 3-6: Bingöl’de Gıda Ürünleri İmalatı Yapan Firmalar ile Gıda Satışı Yapan Firmalar

İlçe Adı Gıda Üretimi

Yapan İşletme Sayısı Gıda Satışı ve Toplu Tüketim Yeri

Merkez 158 901

Solhan 21 199

Genç 17 168

Karlıova 13 91

Adaklı 5 23

Kiğı 5 41

Yedisu 3 19

Yayladere 1 6

Toplam 223 1.448

Kaynak: (TUNÇ, Bingöl Gıda Sektörü Değer Zinciri Analizi Raporu, 2018)¹

Gıda imalatı yapan firmaların içerisinde süt ürünleri imalatı yapan firmalar da bulunmaktadır.

Süt işleyen firmaların kuruluş yerlerine baktığımızda Bingöl OSB’de 1 Adet, Genç’te 1 adet ve Solhan’da 1 adet olmak üzere süt talebi bu bölgelerden karşılanmaktadır.

1 https://www.bintso.org.tr/LinkClick.aspx?fileticket=%2bAwonudqpgw%3d&tabid=17767