Bina üretiminde kaliteyi etkileyen faktörler

İnşaat sektörü, düşük maliyetli daha basit inşaat projelerinden yüksek maliyetli daha karmaşık inşaat projelerine kadar çok çeşitlidir. Ayrıca, her projenin amaçları, koşulları ve sonuçları bir yerden diğerine farklı olabilir. Ancak, proje yaşam döngüsü tüm proje türleri için aynı prosedürü izler. İnşaat projelerin süresi genellikle belirlenen hedeflere göre uzamak zorunda kalabilir. Bu nedenle, uzun bir görev süresi boyunca, düzgün çalışılmasını engelleyebilecek birçok engel olabilir. Bu bağlamda projede başarıyı ve dolayısıyla kaliteyi etkileyen faktörlerin neler olabileceğinin irdelenmesi, çalışmanın ilerleyen aşamalarında da bu kriterler üzerinden bulguların değerlendirilmesi amaca ulaşmada etkili olacaktır.

Bir projenin erken aşamalarında stratejik planlama, proje hedefine başarılı bir şekilde ulaşmak için önemlidir (Mashwama, Aigbavboa ve Thwala, 2017, s. 449). Bahsedilen planlama yine proje yönetiminde baş faktörler olarak maliyet, zaman ve kalite üzerinden değerlendirilmektedir. Burada gerçekleşebilecek herhangi bir maliyet ve zaman aşımı

35

veya kalitede düşüklük gibi başarısızlığa neden olabilecek olumsuz durumların önlenmesi için stratejik bir planlamanın proje hedeflerinin belirlendiği aşamada yapılması önerilmektedir. Bu konuda yardımcı olacak bilgi sahibi profesyoneller proje yöneticileridir. Proje yöneticilerinin projeye atandıkları noktada projenin planlanması, izlenmesi, geri bildirimlerin sağlanması, yürütülmesi ve kontrolü, düzeltici önlemlerin alınması ve eksiklerin gözden kaçmasının engellenmesi kolaylaşacak, sistem daha düzenli bir akışta devam edecektir.

Pek çok araştırmacı, kaliteli proje için uygun eğitim ve genişletme deneyiminin gerekli olduğu konusunda hemfikirdir. Proje sürecinde farklı aşamalarda yer alan katılımcıların, özellikle de inşaat kalitesi bakımından yapım aşamasında görev alacak olan işçilerin kalitenin ve kaliteli bina üretimi için yapılması gereken hususların ne olduğu konusunda bilgilendirilmesinin etkili olacağı düşünülmektedir. Buna ek olarak, kalitede sürekli iyileştirme ve geliştirmenin süreç boyunca sağlanması birçok noktada oluşabilecek olumsuz durumlara karşı bir önlemdir. Çünkü hataları düzeltmek genellikle ilk seferde doğru yapmaktan daha pahalıdır (Mashwama ve diğerleri, 2017, s. 450).

Chan, Scott ve L. Chan (2004, s. 153) tarafından bir inşaat projesi için kategorize edilen kritik başarı faktörleri 5 grupta incelenmiştir. Bunlar:

 insanla ilgili faktörler,

 projeyle ilgili faktörler,

 proje prosedürleri,

 proje yönetim aksiyonları

 dış çevredir.

Yazar en önemli faktörler olarak insanla ilgili olanları almıştır. İnsanla ilgili faktörler, projenin uyumlu ve gerilimin olmadığı bir ortamda başarıyla bitirilmesinde önemlidir (Chan ve diğerleri, 2004, s. 154). Müşteri/mal sahibi temsilcileri, mühendisler ve yükleniciler birbirlerine karşı üstünlük göstermeye çalışarak baskın olmak isterlerse projenin başarısı tehlikeye girmektedir. İnsan faktörü iş sürecinin düzenli ve kusursuz bir şekilde gitmesine en büyük yardımcı olarak görülmüştür. Buna ek olarak inşaat

36

projelerinde problemlerin çoğu arazi araştırmasının/ teftişinin/ gözleminin eksikliğinden meydana gelmektedir. Çoğu proje tasarımcıları ikincil bilgilere göre tasarım yaparlar, bu da inşaat problemlerinin başlangıç noktasıdır. Ayrıca değişen arazi koşulları projenin gecikmesinde öne çıkan bir faktör olarak belirtilmiştir.

Aynı şekilde inşaat projelerinin başarısı yüklenicilerin esneklik ve uyum yeteneklerine de bağlı görülmektedir (Chan ve diğerleri, 2004, s. 155). Genellikle, problemler onlarla olan etkileşimlerde meydana gelmektedir. Mühendislerin, mimarların talimatlarına uyarak ve işlerini kolaylaştırarak doğru tutumla hareket eden yükleniciler her zaman karışık durumları rahatlıkla çözebilirlerken, hırslı ve zor yükleniciler sözleşmede ve diğer çalışma şartlarında çoğu zaman yasal boşluk ararlar, böylece düşük çalışmayla yüksek yarar elde etme amacına girerler. Yüklenicilerin bahsedilen esnekliğe sahip olması için de proje sürecine yeterli zamanın verilmesi ve ilgili kanunlardaki koşulların sağlanması konusu ise kamuya değinilen bir nokta olarak görülmekte, aslında bu durumun baştan aşağı bir döngü olarak ele alınması gerektiği belirtilmektedir.

Maliyet, zaman ve kapsam kısıtlarının belirlenen hedeflere göre projeye uygun olarak gerçekleştirilmesi projede kaliteye ve başarıya ulaşmanın en önemli yoludur. Bu kısıtlarda meydana gelecek herhangi bir değişiklik projenin kalitesini büyük ölçüde etkilemektedir. Bu bağlamda inşaatta ortaya çıkabilecek gecikme nedenlerinin irdelenmesi çalışmanın ilerleyişi açısından katkı sağlayacaktır.

Ürdün’de gerçekleşmiş olan bir araştırma inşaatta gecikme nedenlerini ele almıştır. Bu çalışmanın amacı, inşaat sektöründeki gecikmelerin önemli nedenlerinin tanımlanması, yüklenicilerin ve danışmanların bakış açılarından geleneksel sözleşme tipi için bu nedenlerin öneminin incelenmesi olmuştur. Yüklenicilerin ve danışmanların yorumları alınarak anket yoluyla analizi sağlanan bu çalışmada 28 iyi bilinen gecikme nedenleri farklı katılımcılara ve konulara göre 8 önemli grup altında kategorize edilmiştir (Odeh ve Battaineh, 2002, s. 69) (Çizelge 2.5).

37

Çizelge 2.5. İnşatta gecikme nedenleri (Odeh ve Battaineh, 2002, s. 69)

Bu faktörlere göre yapılan ankette yüklenicilere göre en önemli gecikme faktörü işgücü verimliliği olarak ortaya çıkmıştır. Danışmanlara göre de en önemli gecikme faktörü yetersiz yüklenici deneyimidir. Tüm taraflar ilk önemli beş faktörü; yetersiz yüklenici deneyimi, mal sahibiyle çatışmalar/müdahalesi ve işin finansmanı olarak tanımlamışlardır. Ayrıca, ilk on maddedeki önemli faktörler arasında; taşeronlar tarafından olan gecikmeler, mal sahipleri tarafından verilen yavaş kararlar, hatalı planlama ve işgücü verimliliği bulunmaktadır.

38

Verilen kriterler göz önüne alındığında, inşaat projelerinde başarıyı dolayısıyla kaliteyi etkileyen pek çok faktörün olabileceği görülmektedir. Proje süreçleri benzerlik gösterse de bu çalışmada ele alınan konu olarak kentsel dönüşüm projelerinde durum daha karmaşık bir hale gelebilmektedir. Sürecin uzunluğu, müşteri-kullanıcı tanımının farklılık göstermesi, farklı boyutların ele alınması, yapılan sözleşme tipleri, maliyetin belirlenmesindeki zorluklar gibi konularda diğer projelere nazaran daha çok sorunla karşılaşılmaktadır. Tez çalışmasının ana aktörü olan, kentsel dönüşüm proje sürecinde aktif olarak görev alan yapımcı firmalar da bu sorunların özellikle yönetsel ve finansal boyutunda önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda yapımcı firma kavramına, firmaların kaliteli bir bina üretimi için faaliyetlerine ve kaliteyle olan etkileşimlerine değinilmesi yararlı olacaktır.