Bilimsel Süreç Becerileri Algı Ölçeği

Öğretmen adaylarının BSB’ye yönelik algılarını uygulama öncesi ve uygulama sonrasında gözlemleyebilmek için Bilimsel Süreç Becerilerine Yönelik Algı Ölçeği (BSBAÖ) kullanılmıştır (EK 2). BSBAÖ'nün geliştirilmesi sürecinde ilgili alanyazın temel alınarak belirli basamaklar takip edilmiştir. Bunlar;

 Kuramsal çerçevesinin oluşturulması

 Ölçeğin formatının ve madde havuzunun oluşturulması  Uzman görüşüne başvurulması

56

 Geçerlik ve güvenirlik için istatistiksel analizler  Ölçeğin son halinin verilmesi

BSBAÖ'nün kuramsal çerçevesinin belirlenmesi için alanyazında öğretmen adaylarının bilimsel süreç beceri düzeyleri ve bu becerilere yönelik algılarına ilişkin akademik çalışmalar taranmıştır. Öncelikle bazı çalışmalardan yola çıkarak (Çakır, 2013; Kanlı, 2007; Yerlikaya, 2006; Martin, 1997; Özaydın, 2010) Bilimsel Süreç Becerilerinin tanımı ve sınıflandırılması yapılmıştır. Daha sonra alanyazında yer alan ve süreç becerilerini geliştirmeye yönelik çeşitli çalışmalar (Westbrook & Rogers, 1994; Erdoğan, 2005; Kipnis & Hofstein, 2007; Bayır, 2008; Köksal, 2008; Yıldırım, 2012) incelenerek BSBAÖ'nün kuramsal çerçevesine son hali verilmiştir.

BSBAÖ 5’li Likert tipi formatında, "Hiçbir Zaman (1), Nadiren (2), Bazen (3), Çoğunlukla (4), Herzaman (5)" şeklinde ifadelerden oluşacak biçimde yapılandırılmıştır. Devam eden süreçte alanyazın taramasından elde edilen verilerden yola çıkılarak taslak BSBAÖ için 36 maddeden oluşan bir madde havuzu oluşturulmuştur. Taslak BSBAÖ’nün madde havuzundaki 36 maddenin, öğretmen adaylarının Bilimsel Süreç Becerilerine yönelik algılarının analiz edilmesinde uygun maddeler olup olmadığının tespit edilmesi amacıyla, Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesinde çeşitli Ana Bilim Dallarında görev yapmakta olan 6 öğretim üyesi tarafından analiz edilmiştir. İncelemeyi yapan öğretim üyelerinin seçilmesinde, laboratuvar derslerine girmeleri ya da bu alanda çalışmaları olmaları, ölçek geliştirme alanında çalışmaları olmaları, BSB ile ilgili çalışmaları olmaları dikkate alınmıştır. Öğretim üyeleri ile yüz yüze görüşme yapılarak, ifadelerin anlaşılırlığı, maddelerin şekil ve içerik olarak uygunluğu gibi konularda görüşlerine başvurulmuştur. Yapılan geri dönütlerden hareketle ölçekteki bazı maddelerde düzenlemeye gidilmiş, bazı maddeler ise çıkarılmıştır. Algı ölçeğinin kapsam ve görünüş geçerlikleri bu şekilde sağlanmaya çalışılmıştır (Fraenkel ve Wallen, 2003). Uzman görüşü neticesinde taslak BSBAÖ 24 madde olarak oluşturulmuştur. BSBAÖ'nün pilot çalışması Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliğinde 2. ve 3. sınıfta öğrenim görmekte olan toplam 146 adet öğretmen adayının katılımı ile gerçekleştirilmiştir.

57

BSBAÖ’nün güvenirliğinin ve yapı geçerliğinin belirlenmesinde; madde analizi, Cronbach's Alpha güvenirlik katsayısı hesaplamaları ile açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Bir ölçeğin içerdiği maddeler ile sahip olduğu kuramsal çerçevesinin uyumlu olup olmadığı, bu ölçeğin yapı geçerliği ile ifade edilmektedir (Kane, 2001). Belirli bir yapıyı doğru şekilde ölçebilen, kendi içinde tutarlı bir ölçek oluşturmak madde analizi işlemlerinin temel amacıdır (Bindak, 2005). BSBAÖ’nün yapı geçerliğinin analiz edilmesi ve algı ölçeğinde bulunacak maddelere karar verilmesi amacıyla doğrulayıcı ve açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi, değişkenler arasındaki bir ilişkiye dair daha önce belirlenen bir hipotezin ya da kuramın test edilmesi şeklinde gerçekleştirilirken, açımlayıcı faktör analizi ise değişkenler arasındaki ilişkilerden hareketle alt faktörler elde edilmeye çalışılmasıdır (Bryman ve Cramer, 1999; Büyüköztürk, 2010). BSBAÖ’nün geliştirilmesi için doğrulayıcı ve açımlayıcı faktör analizi yapılmasında SPSS 21.0 istatistik paket programı programı ve Lisrel yazılımı kullanılmıştır.

Child (2006), faktör analizi yapılırken ölçekte yer alan madde sayısının minimum 5 katı kadar örneklem üzerinde çalışılması gerektiğini vurgulanmıştır. Bu anlamda pilot çalışmaya katılım sağlayan 146 öğretmen adayının yeterli olduğu söylenebilir. 24 maddelik BSBAÖ geliştirilmesinde Alt Üst Grup Ortalamaları Farkına Dayalı Madde Analizi (AGFMA) ve Korelasyona Dayalı Madde Analizi (KDMA) yapılmıştır. Ölçekten alınabilecek minimum puan 24 iken maksimum puan 120 dir. Pilot çalışma ile elde edilen verilerde minimum puan 58 olurken maksimum puan ise 107 olarak ortaya çıkmıştır. Pilot çalışma ile elde edilen verilerde ortalama puan 78,86 olurken standart sapma 10,326 olarak hesaplanmıştır. Basıklık değeri 0,089 olarak bulunurken ve çarpıklık değeri -0,068 olarak bulunmuştur. Bu verilerden hareketle değerlerin normal dağılım gösterdiği söylenebilir. Basıklık ve çarpıklık değerlerinin ±1 sınırları içinde kalması pilot çalışma ile elde edilen puanların normal dağılımdan istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde sapmadığını göstermektedir (Büyüköztürk, 2010). AGFMA sonucunda ölçekteki 21. madde haricindeki tüm maddeler BSBAÖ için uygun bulunmuştur. Her madde ile ölçek puanları arasında korelasyon değerleri hesaplanarak Korelasyona Dayalı Madde Analizi (KDMA) yapılmıştır. Madde-toplam korelasyon değerlerine bakıldığında ölçekte yer alan 8. ve 21. maddeler haricinde kalan maddeler 0,01 düzeyinde ölçek toplam puanı ile

58

anlamlı korelasyon göstermektedir. Buna göre 8. ve 21. maddenin revize edilmesi ya da ölçekten çıkarılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. AGFMA ve KDMA sonucunda 8 ve 21. maddelerin ölçekten çıkarılması ya da revize edilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır.

Açımlayıcı faktör analizi yapılarak öncelikle elde edilen verilerin faktör analizine uygun olup olmadığı araştırılmıştır. Bu doğrultuda Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) örneklem yeterliliği ölçütü testi uygulanmıştır. BSBAÖ’den elde edilen verilerden KMO değeri 0,915 olarak bulunmuştur. Tabachnick ve Fidel (2007), faktör analizi yapılabilmesi için KMO değerinin 0,60 ve üzerinde olması gerektiğini belirtmiştir. Elde edilen verilerin faktör analizi yapmaya uygun olduğuna karar verildikten sonra, alt faktörlerin belirlenmesi aşamasına geçilmiştir. BSBAÖ’nün kaç faktörden oluştuğuna karar vermede çizgi grafiği ve toplam varyansların yüzdesi yöntemi kullanılmıştır.

Çizgi grafiği incelenerek ve öz değeri 1’nin üstünde olan faktörler değerlendirmeye alınarak BSBAÖ’nün 2 faktörden oluşabileceği görülmektedir. Ölçeğin her bir alt faktöründeki yük değerlerinin incelenmesi için döndürülmüş faktör matrisi oluşturulmuştur. Her bir alt faktör içerisinde yer alan maddelerin 0,50 ve üzerinde yük değerine sahip olması gerektiği ve farklı alt faktörlerde bir birine yakın yük değerine sahip maddelerin ölçekten çıkarılmasının gerektiği ifade edilmektedir (Büyüköztürk, 2010). 22 maddelik döndürülmüş faktör matrisi bu ölçütler göz önüne alınarak oluşturulmuştur. Elde edilen verilerden hareketle ölçekten 4, 5, 7, ve 15. maddelerin çıkarılmasına karar verilmiştir. Bunun sonucunda 18 maddeye düşürülen ölçeğin KMO değeri 0,844 olarak hesaplanmıştır. Bu değer 18 madde ile oluşturulan ölçeğin faktör analizinde elde edilen verilerin uygun olduğunu göstermektedir. Belirlenen 2 alt faktör 18 maddeden oluşan ölçeğin toplam varyansının %50,72’sini açıklayabilmektedir. Birinci alt faktörün açıklayabildiği varyans değeri %27,98 ve ikinci alt faktörün açıklayabildiği varyans değeri %22,74’dür. Maddelerinin faktör yükleri ise 0,523 ile 0,789 arasında değişmektedir.

Öğretmen adaylarının Bilimsel Süreç Becerilerine yönelik algılarını ölçmesi amaçlanan BSBAÖ’nün açımlayıcı faktör analizi neticesinde 2 alt faktörden oluştuğu

59

görülmektedir. Alt faktörlerde yer alan maddeler göz önünde bulundurularak birinci alt faktör “Temel Süreç Becerilerine Yönelik Algı”, ikinci alt faktör “Deneysel Süreç Becerilerine Yönelik Algı” şeklinde adlandırılmıştır.

Açımlayıcı faktör analizi ile 18 maddeden oluşan BSBAÖ’nün iki alt faktörden oluştuğu ortaya çıkarılmıştır. BSBAÖ ile ilgili elde edilen modelin doğruluğunun test edilmesi için doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Faktöriyel yapının uygunluğunun belirlenmesinde Ki-Karenin serbestlik derecesine oranlanması sonucunda bulunan değer göz önüne alınmıştır. Bu değer 4,12 olarak hesaplanmıştır. Sümer (2000) ve Şimşek (2007), Ki-Karenin serbestlik derecesine oranlanması sonucunda bulunan değerin 5 veya daha altında olması durumunda modelin kabul edilebilir bir model olduğunu ifade etmişlerdir. Buna göre BSBAÖ için ortaya konan modelin kabul edilebilir olduğu söylenebilir. Bu verilerden yola çıkarak uyum indeksleri göz önünde bulundurulduğunda yapılan doğrulayıcı faktör analizi sonucu BSBAÖ'nün belirlenen modelle uyum gösterdiği ifade edilebilir.

Elde edilen puanların iç tutarlılığının analiz edilerek BSBAÖ’ye son halinin verilmesi için madde-toplam korelasyonları hesaplaması yapılmıştır. Büyüköztürk (2010), bir ölçekte yer alan her bir madde için 0,30 ve üzeri madde-toplam korelasyon değerinin uygun bir değer olduğunu ifade etmektedir. BSBAÖ içinde yer alan her bir maddenin 0,344 ile 0,553 arasında değişmekte olan madde-toplam korelasyon değerleri maddelerin uygun olduğunu göstermektedir. Ölçeğin birinci faktörü için Cronbach's Alpha güvenirlik katsayısı 0,741, ikinci faktörü için Cronbach's Alpha güvenirlik katsayısı 0,716 olarak hesaplanırken ölçeğin tüm boyutları için (18 madde) Cronbach's Alpha katsayısı 0,76 olarak hesaplanmıştır. Field (2009), güvenirlik için Cronbach's Alpha katsayısının 0,70’den büyük olmasının uygun olduğunu ifade etmiştir. Buna göre BSBAÖ ile elde edilen verilerin güvenilir olduğu söylenebilir.