Bilişim Teknolojilerinin Erişilebilirliğe Katkısı

Adli yapılarda sunulan adalet hizmetlerine başvuran birey sayısının fazla oluşu ve buna bağlı olarak ortaya çıkan yoğun iş yükü, yargı işlemlerinin

121 _{Adlı̇ye Personelı̇ El Kı̇tabı, Mahkeme Yönetimi Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi,}

65

yürütülmesi için yeni yatırımlar yapılmasını gerektirmektedir. Değerlendirilmesi gereken bir yatırım kolu da teknolojidir. Hukuk hizmetlerinin sunumunda bireyler arasında kurulan diyalog kadar söz konusu hizmetlerin bilişim teknolojileri yardımıyla sunulması da değerlendirilmektedir.

Dosyalama, belge görüntüleme, veri aktarımı gibi işlemlerin adli yapılar içerisinde sunulması kadar bilişim yardımıyla da söz konusu işlerin yapılabiliyor oluşu hem adli yapı içerisindeki sirkülasyonu azaltacak hem de zaman ve emek tasarrufu sağlayacaktır. Aynı zamanda önemli bir erişilebilirlik avantajı sağlayan bilişim sistemleri, bireylerin dosyalara erişimi, bilgi edinmesi, başvuru yapması gibi hususlarda önemli bir destek aracı olacaktır.

Belgeleri ve dosyaları arşivleyen mahkeme katipleri yerine, belge ve bilgileri bir veri olarak işleyen ve bunu yöneten nitelikli bir personel ile hem yargı hizmetlerinin sunulmasının iç işleyişine katkı sağlanacak hem de bireyler açısından adalet hizmetleri daha erişilebilir kılınmış olacaktır. Günümüzde en çok kullanılan iletişim araçlarından olan İnternetin bu konudaki faydası da göz ardı edilmeden, adli yapıların İnternet siteleri aracılığıyla bu husus desteklenmelidir.122

Adli yapıların içerisinde bulunan yoğun sirkülasyon göz önünde bulundurulduğunda, veri transferi olarak özetleyebileceğimiz, bilgi ve belge mübadelesinin internet ve bilişim yardımıyla yapılması önemlidir. Talepte bulunacak bireylerin ve taleplerinin koordine edilmesi, dilekçelerin tevzi edilmesi, bireylere sunulacak yardım ve yönlendirmelerin sunulması aşamalarında teknolojik gelişmelerden faydalanmak gerekir. Örnek vermek gerekirse, Türkiye’de adalate erişimde bilişimin kullanıldığı önemli projelerden biri Ulusal Yargı Ağı Projesi UYAP’tır. Bir davanın açılması ya da takip edilmesi aşamalarında çeşitli bilgi alışverişinin sağlanması için kullanılan bir bilişim sistemidir. UYAP sisteminin

122 _{HARDENBERG Don; Trends in Courthouse Design, National Center for State Courts,}

66

yargı hizmetlerine erişimi kolaylaştırdığı, işlemleri hızlandırdığı, hizmetlerin avukatlara ve vatandaşlara sunulduğu görülebilmektedir.123

Günlük hayat alışkanlıklarına göre bireyler her türlü bilgiye günümüzde internet aracılığı ile ulaşma konusunda bir alışkanlık sağlamış durumdadır. Bireylerin bu kullanım alışkanlıklarının, adaletin erişilebilirliğinin geliştirilmesinde kullanılması gerekmektedir. Bireyin yargı mensuplarıyla ve yargı hizmetleriyle etkileşimini artırmak, adli iş ve işlemlerin yürütülmesindeki faydayı artırmak adına bilişim kaynaklarının kullanımı değerlendirilmektedir. Bireylerin vatandaşlık işlemlerini ve haklarını kullanabilmeleri için geliştirilen e-devlet uygulamaları vb. bilişim kaynakları adalete erişimde bireylere önemli faydalar sağlamaktadır. Ancak erişimin artırılmasında bununla yetinilmemeli, özellikle sosyal medyanın internet ve bilişim kaynaklarını aşan etki alanı ve gücünün de adaletin erişilebilirliğinin artırılmasında kullanılması gerekmektedir. Etkinleştirilecek bilişim sistemleri ile hem bireyler adli yapılara fiziksel olarak ziyaret gerçekleştirmeden işlerini gerçekleştirebilmeli hem de adli yapıyı ziyret ettiklerinden buradaki işlerini bilişim sistemleri aracılığıyla kolaylıkla gerçekleştirebilmelidir.

İlerleyen bölümlerde güvenlik ve şeffaflık sorununda detaylı olarak değinilecek konulardan biri de izleyici bireylerin yargı süreçlerine katılımı konusudur. Dünya genelinde kamuyu önemli ölçüde ilgilendiren davaların, davaların tarafı olmayan bireyler açısından izlenmesi meselesi aynı zamanda otoritenin güvenlik kaygılarının da içinde bulunduğu bir konuyu işaret etmektedir. Adalete erişimi etkin bir şekilde sağlamak adına bireylerin katılımını sağlamak ve gündelik sorunlarını bertaraf etmek adına bilişim sistemlerinden ve teknolojiden faydalanmak önemlidir. 1973 yılında ABD’de Duruşma Salonu ve Adliye Tesisleri Tasarımı Ortak Komitesi tarafından hazırlanan rapora göre,124 duruşma

123 _{BERK, Seda Kalem; Türkiye’de Adalete Erişim: Göstergeler ve Öneriler, 2011, TESEV}

yayınları, sf. 71.

67

salonlarında sanık yakınlarına ve dava ile doğrudan ilgisi olan kişilere oturum alanı sağlamak yeterli kabul edilmektedir. Özellikle yoğun izleyici birey bulunduracak kamuyu ilgilendiren önemli davalarda, davanın etkinliğini etkiletecek şekilde izleyicilerin dikkat dağıtmasını önlemek adına, duruşma salonunun dışında bir yayın sistemi tesis ederek bireylerin adalete erişimini sağlamak düşünülmüştür. Böylelikle hem adli hizmetlerin verimli şekilde gerçekleşmesi sağlanacak hem de kapasite ve güvenlik gerekçesi ile bireylerin izleyici olarak adalete erişmelerine imkan sağlanmış olacaktır.

Özellikle çok taraflı ve çok izleyicisi bulunan davalarda, duruşmaların olağan salonlar yerine spor salonu ya da konferans salonu gibi duruşma gerçekleştirme işlevi olmayan mekanlarda yapıldığı görülmektedir. Duruşmanın gerçekleştirileceği binaların olağanüstü şekilde değiştirildiği, adli hizmet sunmaya elverişli olmayan yapılarda gerçekleştirildiği görülmektedir. Örnek vermek gerekirse, Türkiye’de Silivri Cezaevi’nde gerçekleştirilen duruşmalar, adli hizmetlerin sunulması ve duruşmaların yapılması için tasarlanan ve inşa edilen adliye yapılarında değil, tutuklu ya da hükümlü bireylerin tutulması işlevini haiz olan cezaevi yapılarında gerçekleştirilmiştir. Duruşmalar sırasında bilişim ve teknolojinin kullanılması, duruşmaların adli hizmetlerin sunulmasına uygun ve bu işlevde hazırlanmış salon ve yapılarda görülmeye devam etmesini sağlayarak bireylerin adalete erişimini sağlayacaktır.

Çalışma kapsamında Türkiye ve Avrupa topluluklarında bireylerin hizmetlerine sunulan adliyeler kütle ve güvenlik gibi ele alınan kriterler çerçevesinde incelenmiştir. Saraybosna şehrinde yer alan, güncel bir mimari anlayış yerine tarihi bir binada hizmet veren Saraybosna Adliyesi güvenlik önlemleri kriteri açısından incelenmiştir. Şehir merkezinde, tarihi bir yapıda ve 1914 yılında 1. Dünya Savaşı’nın başlangıcı olarak kabul edilen Arşidük Franz Ferdinand suikastının125 _{gerçekleştirildiği cadde üzerinde bulunmaktadır. 18 Nisan 2018}

125 _{GÜNAYDIN, Meryem; Arşidük Fransuva Ferdinand Suikastı, Akademik Bakış Dergisi,}

68

gününde tez çalışması kapsamında yapılan gezide elde edilen gözlem notlarına göre, konusu kamuyu ilgilendiren önemli davalarda Saraybosna Adliyesi’nin 1 numaralı büyük duruşma salonunun kullanıldığı ve salonda iki aşamalı giriş kapısı olduğu görülmüştür. Saraybosna Adliyesi’nde yer verilen uygulamaya göre birinci kapıdan geçiş halinde izleyiciler bu bölüme yerleştirilmekte ve önlerinde bulunan büyük ekranlardan, duruşma salonunda gerçekleştirilen duruşmayı sesli ve görüntülü olarak takip edebilmektedir. Bu alandan sonra yer verilen ikinci kapıdan ise yalnızca duruşmanın asıl özneleri olan taraflar, avukatlar, tanıklar ve taraf yakınları geçebilmekte olup duruşma salonunda bu kişilere yer verilerek hem adli hizmetlerin veriminin artırılması amaçlanmış hem de bireylerin adalete erişimi mümkün kılınmıştır.126