yüzden esnek uzmanlaşma kabiliyeti olan çalışanlar ve işletmeler bilgi ekonomilerinde başarılı olabilmektedir (Anameriç, 2003: 76).
1.1.4. Bilginin Sınıflandırılması ve Bilgi Türleri
Yeni ekonomik çağda bilginin ne olduğunu ve neye yaradığını daha iyi anlamak için belli ölçütlere göre sınıflandırılması, tanımlanması ve açıklanması gerekmektedir.
Konuyla ilgili literatüre bakıldığında bilginin sınıflandırılması konusunda oldukça fazla sayıda bakış açısı geliştirildiği görülmektedir (Nonaka vd., 2000:57;
Barutçugil, 2002:25; Zaim, 2005:74). Ayrıca literatürde bilginin kullanılma şekline, içeriğine, düzenlenme tarzına, kaynağına ve nasıl algılandığına bağlı olarak sınıflandırılmasının da değiştiği görülmektedir (Çapar, 2005:179-180).
Bu tez kapsamında ise, literatürde sayılan bilgi türlerinin hepsinin kapsamlı olarak ele alınmasından çok, özellikle bilgi ekonomilerinde bütünleşik değer ifade eden süreçler açısından daha fazla önem arz eden bilgi ve sınıflandırma türlerine yer verilmiştir. Bu kapsamda aşağıdaki başlıklar altında bilgi türleri incelenmiştir.
1.1.4.1. İçeriğine Göre Bilgi Türleri
Literatürde bilgi içeriğine göre bireysel ve organizasyonel/örgütsel/kurumsal bilgi olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu ayrıma göre bireysel bilgi, örgütsel bilgi tabanının gelişmesi için gerekli olan kişisel bilgi, beceri ve yeteneklerden oluşur (Nonaka vd., 2000:57; Barutçugil, 2002:25).
Örgütsel bilgi ise, bireylerin sahip olduğu bilgilerin toplamının yanı sıra, diğer organizasyonlar tarafından kolayca taklit edilemeyen teknoloji, yöntem ve birey arasında geliştirilen benzersiz bilgi kaynaklarını ifade etmektedir. Örgütsel bilgilerin diğer işletmeler tarafından taklit edilmesi oldukça güçtür, çünkü söz konusu üç unsur (teknoloji-yöntem-birey) arasında oluşturulan etkileşim örgütün kendine özgü tarihi ve kültürü tarafından biçimlenmektedir (Bhatt, 2001:70).
Bilgi ekonomileri daha çok üretim alanlarındaki örgütsel bilgilerin gelişmesi ve zenginleşmesiyle büyüyerek güçlenir. Ayrıca örgütsel bilgi bireysel bilgiye göre çok daha güvenlidir ve küresel rekabet açısından stratejik önemi daha fazla sahiptir.
12 Nitekim günümüz bilgi ekonomileri makroekonomik bakış açısıyla örgütsel bilginin sürekli gelişmesiyle büyürken, mikroekonomik göstergeler açısından toplumun zenginleşmesi ise endüstriyel üretim alanlarında sahip olunan bilginin kolektif bir değer üretecek düzeyde kullanılmasıyla sağlanacaktır (Çapar, 2005:179-180).
Dolayısıyla bilgi ekonomilerinde önemli olan, örgütsel bilginin ne ölçüde sahip oldukları örgütsel bilgiyi üretim süreçlerinde kullanma yeteneğine sahip oldukları ile bunu gerçekleştirebilecek alt yapı yatırımlarının önceden hizmet sunulmuş olmasıdır (Zaim, 2005:77).
1.1.4.2. Düzenleme ve Kullanma Tarzına Göre Bilgi Türleri
Bilgiyi kullanış biçimi, bilgiyi algılama ve organize etme durumuna bağlı olarak değişir. Bu açıdan bilgi dört başlıkta sınıflandırılır. Bu başlıklar; idealist bilgi, sistematik bilgi, pragmatik bilgi ve otomatik bilgidir (Barutçugil, 2002: 61).
İdealist bilgi, işletmelerde vizyon oluşturmaya, yön belirlemeye, amaç tespit etmeye, değer ve inançları yönlendirmeye ve karar vermeye katkı sağlayan bilgi türüdür (Barutçugil, 2002:61). İdealist bilgi, işletme çalışanlarının motivasyonunu yönlendirmek ve referans noktalarını yeniden çerçeveleyecek şekilde bütünü algılamak yolluyla değerlendirilmektedir. Bilgi çağının iktisadi sistemi olan bilgi ekonomilerinde idealist bilgi, “benchmarking” ve kurum içi “araştırma ve geliştirme”
çabaları ile üretilmektedir (Nonaka vd., 2000:57).
Sistematik bilgi, bilinçli olarak sahip olunan bir bilgi türü olup kendi içinde bütün oluşturan alt sistemlerden oluşur. Sistemlerin nasıl çalıştığı, iç mekanizmalar bu tür bilgiyle anlaşılmakta olup, değişkenlere müdahale edildiğinde sonuçlarda ne tür farklılıklar olacağı da sistematik bilgi ile çözülür. Günümüz işletmelerinde bu tür bilginin kaynağı genellikle formel ve teknik eğitim olmakla birlikte gözlemler sonucu oluşturulan senaryo ve modellerde bu bilgiye kaynak oluşturmaktadır (Nonaka vd., 2000:58).
Pragmatik bilgi, kişinin farkında olduğu, eğitim ve talimatlar ile el yordamı yoluyla elde edilen bilgi türüdür. Bireyin çalışma hayatında kendi yetki ve sorumluluk alanı içinde bilmesi gereken bilgiler ya da sorumluluk alanına giren konularda bir yöneticinin neler yapması gerektiğini bilmesi pragmatik bilgiye birer örnektir.
13 Otomatik bilgi ise, insanın düşünme, analiz etme ve değerlendirme yapmaksızın ortaya koyduğu eylemlerin kaynağı olan bilgilerdir. Bu anlamda düşünmeden gerçekleştirilen eylemler otomatik olarak sahip olunan bilginin sonucudur (Zaim, 2005:62).
1.1.4.3. Kaynağına Göre Bilgi Türleri
Tarihin ilk başlarında Yunan filozoflar, bilginin “mythos” ve “logos” olarak tanımladıkları, birbirini bütünleyen ve karşılıklı ilişki içerisinde bulunan iki farklı parçadan oluştuğunu kabul ederler (Çapar, 2005:79).
Yunan filozofların bu görüşlerini temel alan yaklaşım ise, bilgiyi “açık”
(explicit) ve “örtük” (tacit) olmak üzere iki sınıfa ayırmıştır (Nonaka vd., 2000:57;
Zaim, 2005:74; Barutçugil, 2002:25; Çapar, 2005:79-80):
Açık Bilgi (Explicit); kodlanmış, kategorize edilmiş, teknolojik ve sosyal kanallar aracığıyla erişilebilen ve paylaşılabilen bilgidir. Aynı zamanda elektronik veya diğer biçimsel metotlar ile paylaşılan bu tarz bilgiler işletmelerde açık bilgi sistemlerinde kodlanır, depolanır ve enformasyon sistemi içerisinde erişilebilir hale getirilir (Çapar, 2005:80). Bu yüzden de açık bilgi günümüz işletmelerinde basit bir şekilde bilgisayara yazılan ya da kaydedilen tüm veri ve enformasyonlar olarak tanımlanabilir (Şahin vd., 2002: 12; Türk, 2003:87).
Ayrıca günümüz iktisadi hayatında enformasyon teknolojilerinin açık bilginin kayıt altına alınması ve paylaşımında önemli rolü bulunmaktadır (Choi ve Lee, 2002:175). Nitekim örtük, gizli, saklı ve görüşlerden uzak olan bilgiler açık bilgi olsalar bile çok hızlı bir biçimde anlamını yitirirken, kayıtlı hale getirilemeyen ve erişilemeyen örtük bilgi de organizasyon açısından hiçbir anlam ifade etmeyecektir (Nonaka, 1998:8).
Kaynağına göre bilgi sınıflandırılmasının ikincisi olan örtük bilgi, ifade ya da sembolize edilmesi güç, faaliyet merkezli bilgilerdir (Zaim, 2005:75; Barutçugil, 2002:26; Çapar, 2005:180). Bu tür bilgiler deneyimle öğrenilebilen, çalışana özgü olmasının yanı sıra sonuçları kalite, güvenilirlik, süreklilik ve üretim maliyeti gibi değişik kriterler açısından test ve kontrol edilebilen bilgi türüdür (İbicioğlu ve Doğan, 2006:632).
Diğer bir tanımla örtük bilgi, resmi, biçimsel yöntemlerle belgelenmemiş işletme çalışanlarının uzmanlık ve tecrübelerini kapsayan bilgilerdir (Şahin,
14 2002:214). Örtük bilgi, çoğu zaman yazılı hale getirilmediği için çalışanların beyninde taşıdığı bilgi olarak da tanımlanır (Barutçugil, 2002:62).
Bu bilgi türünü açık bilgiden kesin olarak ayrılan yönünü ise, bütün anlamlarının ifade edilmesinin ima veya önerilerle olmasından kaynaklandığı belirtilmektedir. Ayrıca yeni ekonomik çağın işletmeleri için asıl önemli ve değerli olan örtülü bilgidir. Bu nedenle örtülü bilginin açığa çıkarılması, kullanılması ve paylaşılması süreçleri günümüz rekabet ortamlarında çok önemlidir (Leonard, 1999:114).
Sonuç olarak, örtük bilgi tamamen kişiye özgüdür ve bu nedenle biçimlenmesi ya da ifade edilmesi oldukça güçtür. Bu bilgiyi formüle etmek zor olduğu için başkalarına iletmek de zordur. Örtülü bilginin taklidindeki ve transferindeki bu zorluk onu stratejik rekabet faktörü haline getirmektedir (Nonaka, 1998:27-28).