Bilançonun İlkeleri

Bilanço ilkelerinin amacı; sermaye koyan veya sonradan kendilerine ait kârı işletmede bırakan sahip ve hissedarlar ile alacaklıların işletmeye sağladıkları kaynaklar ve bunlarla elde edilen varlıkların muhasebe kayıt, hesap ve tablolarında anlamlı bir şekilde tespit edilmesi ve gösterilmesi yoluyla belli bir tarihte işletmenin mali durumunun açıklıkla ve ilgililer için gerçeğe uygun olarak yansıtılmasıdır.

Bu amaç doğrultusunda benimsenen bilanço ilkeleri; varlıklar, yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar itibariyle aşağıda belirtilmiştir:

3.3.2.1.4.1 Varlıklara İlişkin İlkeler230

1. İşletmenin bir yıl içerisinde veya normal faaliyet döneminde paraya dönüşebilecek olan varlıkları, bilançonun dönen varlıklar grubu içerisinde gösterilmelidir.

2. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içerisinde paraya dönüşemeyen, hizmetlerinden bir hesap döneminden daha fazla süre faydalanılan uzun vadeli varlıkları, bilançoda duran varlıklar grubu içerisinde gösterilmelidir. Dönem sonu bilanço gününde duran varlıklar grubunda yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında olanlar dönen varlıklar grubunda ilgili hesaplara aktarılarak gösterilmelidir.

3. Bilançoda varlıkları, bilanço günündeki gerçeğe uygun olan değerleriyle gösterebilmek için, varlıklardaki değer düşüklüklerini göstererek zorunlu karşılıkların ayrılması gerekmektedir.

Dönen varlıklar grubu içinde yer alan menkul kıymetler, alacaklar, stoklar ve diğer dönen varlıklar içindeki ilgili kalemler için yapılacak değerleme sonucu gerekli durumlarda uygun karşılıklar ayrılır.

Bu ilke, duran varlıklar grubunda yer alan alacaklar, bağlı menkul kıymetler, iştirakler, bağlı ortaklıklar ve diğer duran varlıklardaki ilgili kalemler için de geçerliliği bulunmaktadır.

230 _{Akdoğan, Nalan / Tenker, Nejat: Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, 11. Baskı,} Gazi Kitabevi, Ankara 2007, s. 74-77; Uyanık, Atilla: Konkordato, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2018, s. 90-91; Bayazıtlı / Altay / Toraman / Bulur / Durna, / Ülger, s. 106-107.

4. Gelecek dönemlere ait olup önceden ödenen giderler ile cari dönemde tahakkuk eden fakat, gelecek dönemlerde tahsil edilecek olan gelirler kayıt ve tespit edilerek bilançoda ayrıca gösterilmesi gerekmektedir.

5. Dönen varlıklar ve duran varlıklar grubunda bulunan alacak senetlerini, bilanço günündeki gerçeğe uygun değerleri ile gösterebilmek için reeskont işlemleri ile vade farkı ayıklanarak değerlenmesi gerekmektedir.

6. Bilançoda duran varlıklar grubunda bulunan maddi duran varlıklar ve maddi olmayan duran varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek maksadıyla her dönem ayrılan amortismanların birikmiş tutarları ayrı olarak bilançoda gösterilmesi gerekmektedir.

7. Duran varlıklar grubu içerisinde bulunan özel tükenmeye tabi varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek maksadıyla, her dönem ayrılması gereken tükenme paylarının birikmiş tutarlarının da ayrıca bilançoda gösterilmesi gerekmektedir.

8. Bilançonun dönen varlıklar ve duran varlıklar gruplarında bulunan alacaklar, menkul kıymetler, bağlı menkul kıymetler ve diğer ilgili hesaplardan ve yükümlülüklerden işletmenin sermaye ve yönetim açısından ilişkili olduğu ortaklara, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklıklara ait olan tutarlarının ayrı bir şekilde gösterilmesi temel ilke olarak kabul edilmektedir.

9. Tutarları tam olarak saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaması gerekmektedir. Bu tür alacaklar bilançonun dipnotlarında veya eklerinde gösterilmesi daha uygun görülmektedir.

10. Verilen ipotek, rehin ve bilanço kapsamında bulunmayan diğer teminatların özellikleri ve kapsamları bilançonun dipnotlarında veya eklerinde açıkça belirtilerek gösterilmesi gerekmektedir.

Bu ilke, anılan ipotek, rehin ve bilanço dahilinde bulunmayan diğer teminatlar için de geçerliliği bulunmaktadır.

Ayrıca, işletmenin varlıklarıyla ilgili toplam sigorta tutarlarının da bilançonun dipnotlarında veya eklerinde açık olarak gösterilmesi gerekmektedir.

3.3.2.1.4.2. Yabancı Kaynaklara İlişkin İlkeler231

1. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içerisinde vadesi gelmiş olan borçları, bilançoda kısa vadeli yabancı kaynaklar grubu içerisinde gösterilmesi gerekmektedir.

2. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içerisinde vadesi gelmemiş olan borçları, bilançoda uzun vadeli yabancı kaynaklar grubu içerisinde gösterilmesi gerekmektedir. Dönem sonu bilanço tarihinde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar kısa vadeli yabancı kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktarılarak gösterilmesi gerekmektedir.

3. Tutarları kesinlikle belirlenemeyenlerin veya tartışmalı durumları olanları içermek üzere, işletmenin bildiği ve tutarları uygun bir şekilde tahmin edilebilen bütün yabancı kaynakları tespit edilerek kaydedilmeli ve bilançoda buna uygun olarak gösterilmesi gerekmektedir.

İşletmenin bildiği fakat tutarlarını uygun bir şekilde tahmin edemediği durumları ise bilançonun dipnot kısmında açık olarak belirtilmesi gerekmektedir.

4. Gelecek dönemlere ait olmak üzere önceden tahsil edilmiş olan hasılat ile cari dönemde tahakkuk etmiş fakat, gelecek dönemlerde ödenmesi gereken giderler tespit edilerek doğru bir şekilde kayıt edilmelidir ve bilançoda ayrıca gösterilmesi gerekmektedir.

5. Kısa vadeli yabancı kaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklar grubunda bulunan borç senetlerini bilanço günündeki gerçeğe uygun olan değerleri ile yansıtabilmek için reeskont işlemleri ile vade farkı ayıklanarak işlem yapılması gerekmektedir.

6. Bilançonun kısa vadeli yabancı kaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklar grupları içerisinde bulunan borçlar, alınan avanslar ve diğer ilgili hesap kalemlerinden işletmenin sermaye ve yönetim açısından ilgili bulunduğu ortaklara, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklıklara ait olan tutarlarının ayrı bir şekilde gösterilmesi temel ilke olarak kabul edilmektedir.

231_{Akdoğan / Tenker, s. 74-77; Uyanık, s. 92; Bayazıtlı / Altay / Toraman / Bulur /}

3.3.2.1.4.3. Öz Kaynaklara İlişkin İlkeler232

1. İşletme sahip veya ortaklarının bu sıfatla işletme varlıkları üzerinde bulunan hakları öz kaynaklar grubunu oluşturmaktadır.

İşletmenin bilanço günündeki ödenmiş sermayesi ve işletme faaliyetleri sonucunda oluşan, çeşitli isimler altında işletmede bırakılmış olan kârları ve dönem net kârı (zararı) bilançonun öz kaynaklar grubu içerisinde gösterilmelidir.

2. İşletmenin ödenmiş sermayesi ise bilançonun kapsamı dahilinde tek bir hesap kalemi olarak gösterilmektedir. Fakat, esas sermaye nitelikleri farklı hisse gruplarına ayrılmışsa esas sermaye hesapları her grubun haklarını, kâr ve tasfiye paylarının dağıtımında sahip olabilecekleri özellikleri ve diğer önemli özellikleri gösterecek şekilde bilançonun dipnotlarında açıklanmalıdır.

3. İşletmenin hissedarlarının yatırmış oldukları sermayenin devam ettirilmesi gerekmektedir. İşletmede herhangi bir zararın meydana gelmesi ve herhangi bir sebeple öz kaynaklarda oluşan azalmalar; hem dönemsel olarak hem de kümülatif bir şekilde izlenmeli ve buna göre kayıt yapılmalıdır.

4. Öz kaynakların bilançoda net bir şekilde açıklanması için geçmiş yıllar zararları ile dönem zararı, öz kaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer almalıdır.

5. Öz kaynaklar; ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kâr yedekleri, geçmiş yıl kârları (zararları) ve dönem net kârı (zararı)ndan oluşur. Kâr yedekleri yasal, statü ve olağanüstü yedekler ile yedek özelliği taşıyan karşılıklar, özel fonlar gibi işletme faaliyetlerinin sonucunda elde edilmiş olan kârların dağıtılmamış kısmını içerir. Sermaye yedekleri ise hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları, yeniden değerleme değer artışları gibi kalemlerden meydana gelir. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarılamaz.

232 _{Akdoğan / Tenker, s. 74-77; Uyanık, s. 92-93; Bayazıtlı / Altay / Toraman / Bulur /} Durna, / Ülger, s. 108.