BİNGÖL MASALLARI ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR

Halk edebiyatı ve folklorun değişik konularıyla ilgili olarak son yıllarda önemli çalışmalar yapılmasına rağmen, Bingöl ve yöresiyle ilgili olarak hâlâ yeteri kadar

araştırmaların yapılamadığı görülmektedir. Oysa Bingöl, halk edebiyatı ürünlerinin en canlı olduğu yörelerden birisidir.

Bununla birlikte yöre folkloruyla ilgili olarak son yıllarda az da olsa akademik çalışmaların başladığı da görülmektedir. Özellikle Fırat Üniversitesi, Dicle Üniversitesi ve Atatürk Üniversitesi gibi Bingöl’e komşu olan üniversiteler konuya ilgi göstermiş; tez ve seminer çalışmalarında bulunmuştur. Ancak, konumuz olan Bingöl masallarıyla ilgili olarak hâlâ ciddi ve müstakil çalışmaların yapılamadığı da bir gerçektir. Masal yönünden oldukça zengin olan bölgede, bugüne kadar böyle ciddi bir çalışmanın yapılmamış olması, bizi bu konuda böyle bir çalışma yapmaya yönelten en önemli nedenlerden biridir.

Bingöl masallarıyla ilgili olarak her ne kadar henüz ciddi, bağımsız çalışmalar yapılmamışsa da; yöre masallarından örnekler veren, az da olsa onlar hakkında bilgi veren bazı çalışmaların olduğu bilinmektedir.

0.4.1.1 KİTAPLAR

Yukarıda da belirtildiği gibi, Bingöl masallarıyla ilgili olarak henüz bir kitap çalışması hazırlanmamıştır. 1973 yılında Bingöl Valiliğince yayımlanan eserde, (CUMHURİYET’İN 50. YILINDA BİNGÖL, 1973) “İlde Kültür” adlı bölümde, yöre masalları ile ilgili olarak bilgi verilmiş; ancak herhangi bir masal metni verilmemiştir. Yine

Bingöl İl Yıllığı (BİNGÖL,1995) ve Kültür Bakanlığı tarafından yayımlanan Bingöl Tarihi

(AKBULUT, 1995) adlı kitapta hikâye, fıkra, efsane gibi türlere ait metinlere yer verilmiş; ancak herhangi bir masal metni verilmemiştir. Bu kitaplarda diğer çalışmalarda olduğu gibi

sözlü anlatım geleneği hakkında bilgi verilirken sadece masal adından söz edilip kısa bir bilgi verilmiştir.

1996 yılında yayınlanan Kültür Dünyamızda Bingöl (ALAY, 1996) adlı eserde halk edebiyatı ürünlerinden örnekler verilirken, Bingöl ve yöresinden derlenen üç masal metnine yer verilmiştir. Bu çalışmadaki masallar, Bingöl’den derlenip yazıya aktarılarak kitapta yayınlanan masallar olarak dikkat çekmektedir.

0.4.1.2. AKADEMİK ÇALIŞMALAR (TEZLER)

Konuyla ilgili akademik çalışmalar daha çok komşu illerdeki üniversitelerde yapılmıştır. Başta Fırat Üniversitesi olmak üzere, Dicle Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi ve İnönü Üniversitesi’nde lisans ve yüksek lisans düzeyinde doğrudan ve dolaylı olarak masalla ilgili tezlere rastlanılmaktadır.

Fırat Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde Paki KÜÇÜKER’in, Bingöl Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları (KÜÇÜKER, 1988) ve Osman ÖZER’in Karlıova ve Yöresi Ağızları (ÖZER, 1990; 203-205) yüksek lisans tezlerinde Bingöl’den derlenen masal örnekleri vardır. Osman ÖZER’in tez çalışmasında Karlıova’dan derlenen “Çoban Karısı” adlı bir masal metni verilmiştir.

Lisans düzeyinde ilk tez çalışmaları, Atatürk Üniversitesi bünyesinde 1976 yılında Azize AKBULUT ve Zihni KARAASLAN tarafından yapılmıştır. Azize Akbulut’un Bingöl

Folkoru tezinde (AKBULUT, 1976) birçok folklor ürünü yanında üç masal metnine

rastlanılmakta iken, Zihni KARAASLAN’ın Bingöl Masalları tezinde (KARAASLAN, 1976) ise farklı kişilerden derlenen dokuz masal metni mevcuttur. Metinlerle ilgili incelemelere yer verilmezken; onların ne zaman, nerede ve kimden derlendikleri çalışmanın sonunda kaynaklar kısmında verilmiştir.

Fırat Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde ise Gülten NAMLI Bingöl-Kurudere Köyü Folklorü adlı tezinde (NAMLI, 1982; 64-95) beş masal metnine yer verir. Çalışmamızda yer alan; “Garip ile Nasip” adlı metnin bir varyantı bu tezde mevcuttur.

2002 yılında, aynı üniversitede Evin İPEKÇİ, Bingöllü Mehmet İpekçi’den

Derlenen Masallar (İPEKÇİ, 2003) adlı tez çalışmasında Bingöl’ün Solhan ilçesinde

yaşayan Mehmet İPEKÇİ’den derlediği 20 masala yer vermiştir. Bu çalışmada, metinlerin tamamı derlenerek yazıya aktarılmış olup, metinlerin motif sıraları ve motif yapıları incelenmiştir. Tezde ayrıca Bingöl’de masal anlatma geleneği ve Mehmet İPEKÇİ’nin

masalcılık yönüne dair değerlendirmelerde bulunulmuştur. Tez çalışmamızda “Metinler” bölümünde yer verdiğimiz “Yeşil Gözlü Sarışın Adam” adlı masal, Bingöllü Mehmet

İpekçi’den Derlenen Masallar tezinden alınmıştır.

19 Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bölümü’nde Okan ALAY, hazırladığı Bingöl Folklorundan Ürünler (ALAY, 1996; 104- 120) adlı tez çalışmasında üç masal metnine yer vermiştir. Bu metinler; “Tilki ile Değirmenci”, “Fakir Köylü” ve “Çoban Karısı” adlı metinlerdir.

Dicle Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bölümü’nde

Sevda KAYGALAK Bingöl Folkloru (KAYGALAK, 1995) lisans tezinde Bingöl’den

derlediği iki masal metnini vermiştir.

Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe Öğretmenliği Bölümü’nde

Ö.Faruk PESEN’in hazırladığı Bingöl Sahasından Derlenen Folklor Ürünleri (PESEN,

2001) tezinde yedi masal metni vardır. Çalışmada yer alan masallar farklı kaynak kişilerden derlenmiştir. “Tillo” ve “Faris Amca ile Ayı” adlı masalları Bingöl’ün Adaklı ilçesinden derlenmiştir. Derlenen masalların kaynak şahısları hakkında tezin son kısmında ayrıca bilgi verilmiştir.

Bunların dışında, konuyla ilgili olarak çeşitli üniversitelerde hazırlanan ve görme imkanı bulamadığımız tezlerde, (özellikle halk edebiyatı çalışmalarında) da bölgeyle ilgili masal metinlerinin bulunabileceği unutulmamalıdır.

0.4.1.3. DERGİ VE GAZETELERDEKİ MAKALE VE TEBLİĞLER

Bingöl masalları ile ilgili çeşitli dergi ve gazetelerde yayınlanan metin veya makale çalışmaları oldukça azdır.

İstanbul’da yayınlanan (BİN-YAD, 2001) ve (BİN-DAV, 1999) adındaki dergiler Bingöl folkoru üzerine çeşitli çalışmalara yer verdiği gibi, konumuzla ilgili çalışmaları da ihmal etmemiştir. Bingöl İli ve İlçeleri Yardımlaşma Derneği Yayın Organı’nda; “Üç

Kardeşin Hikâyesi” (AYBEK, 1998; 26-27) ve “Yaşlı Kadın ile Tilki” adlı iki masal metnine yer verilmiştir.

Bingöl Kültür ve Dayanışma Vakfı Yayın Organı’nda; “Bingöl Seyahatnamesi”nde

(KOÇİBAR, 2001; 8), daha çok halk kültürü ve dolaylı da olsa masal üzerine değerlendirmelere rastlanılmaktadır.

Ankara’da 2001’de yayın hayatına başlayan Bingöl İli Kültür Derneği Yayın

Organı’nda; aslında masal olması gerekirken, halk hikâyesi olarak derlenen “Baba Dostu”

(ALAY, 2001; 26) isimli bir metin yayınlanmıştır.

Bingöl’de kültür-sanat ve folklor alanında ilk dergi çalışmalarından olan ve 1965’te yayın hayatına başlayan Bingöl dergisinde (BİNGÖL, 1965) yöre folkloru ve halk edebiyatıyla ile ilgili çalışmalara yer verilmiştir.

Ancak, derginin sayıları incelendiğinde bir masal verilmemiş olsa da, 3. sayısında folklor bilgileri verilirken, “Bingöl Türküsü” adlı yazıda, halk kültüründe önemli bir yeri olan türkü, atasözü ve masal türlerinden de söz edilmiştir. (ÖZTÜRK, 1966; 7) Sonraki yıllarda ilde yayınlanan Bingöl Gazetesi, Bingöl Haber, Bingöl Postası, Ab-ı Hayat gibi

gazetelerde bölge halk kültürüne değinen yazılara, derlemelere yer verilmiş; ancak masal derlemesine dair bir çalışma görülmemiştir. Adı geçen bu gazetelerdeki yazılarda folklor bilgileri verilirken; hikâye, efsane ve masal türlerinin adından söz edilerek, halk kültürü bakımından taşıdıkları önemden bahsedilmiştir.

BİRİNCİ BÖLÜM