Av. Erol ÇİÇEK
7. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARA GÖRE, COVID-19 SALGINININ KÜRESEL ISINMA, BİYOÇEŞİTLİLİK
VE DOĞANIN TAHRİBİ İLE YAKINDAN İLİŞKİSİ VARDIR.
Tarım ve sanayi toplumlarını etkileyen bulaşıcı hastalıkların çoğu (tüberküloz, çiçek ve kızamık gibi) evcil hayvanlarda ortaya çıkmış ve insanlara Tarım Devrimi’nden sonra bulaşmıştır. Sadece köpeği evcilleştirmiş eski avcı toplayıcılar bu tür sıkıntılardan uzaktı. Ayrıca tarım ve sanayi toplumlarında, çoğu insan bu tip hastalıklar için ideal kuluçka mekanları olan, hijyenik olmayan ve sıkışık daimi konutlarda yaşardı. Avcı toplayıcılar ise doğayı küçük gruplar halinde gezerdi ve bu durum salgınların sürmesine engel olurdu.39
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, büyük vektör kaynaklı hastalıklar tüm bulaşıcı hastalıkların yaklaşık
% 17’sini oluşturmaktadır ve yılda 700.000 ölüme neden olmaktadır. Bu tür hastalıkların en büyük yükü tropikal ve subtropikal bölgelere düşer ve orantısız olarak dünyanın en yoksul nüfusunu etkiler. Ancak gezegenimiz ısındıkça ılıman bölgeler ve gelişmiş ülkelerdekiler de etkileniyor. Gelecekte hastalıkların nerede bulunabileceğini belirlemek için ipuçları ve tahmin araçlarını ortaya çıkarmak için araştırmalar devam etmektedir. Hastalık riskleri konusundaki anlayışımız ve değişen dağılımları ortaya çıktıkça, etkilerini hazırlamaya ve etkilerini hafifletme yeteneğimizin de ilerleyeceği umudu vardır.40 İklim değişikliği, doğanın tüm unsurlarını önemli ölçüde bozuyor41
Florida Üniversitesi’nden baş yazar Dr Brett
Scheffers, “Şimdi, küresel olarak sadece ~ 1 derecelik bir ısınma ile çok büyük etkilerin hissedildiğine dair açık kanıtlar var.” dedi. “Genler değişiyor, türlerin fizyolojisi ve vücut büyüklüğü gibi fiziksel özellikleri değişiyor, türler uygun iklim alanını takip etmek için hızla hareket ediyor ve artık stres altındaki tüm ekosistemlerin işaretleri var.”
38 - Irfan Uysal , Türkiye Denizlerinde Yabancı Türler Ve İstilacı Yabancı Türler Gef VI Projesi https://www.researchgate.net/
publication/330513128_TURKIYE_DENIZLERINDE_YABANCI_
TURLER_VE_ISTILACI_YABANCI_TURLER_GEF_VI_PROJESI 39 - Yuval Noah Harari, Hayvanlardan Tanrılara Sapıens, s.45 40 - Lesley Evans Ogden, Climate change, pathogens, and people: The challenges of monitoring a moving
target, BioScience, Volume 68, Issue 10, October 2018, Pages 733–739, https://doi.org/10.1093/biosci/biy101
Yüzyıllardır buz ve permafrostta sıkışmış ve uzun süredir uyuyan bakteri ve virüsler, Dünya'nın iklimi ısındıkça canlanıyor.42 NASA bilim insanları2005 yılın-da yapılan bir çalışmayılın-da43, Pleistosen döneminden beri donmuş bakterilerin canlanabileceğini gösterdi.
BM Çevre Programı genel müdürü Andersen’e göre
“Doğa bize bir mesaj gönderiyor”44 Acil önceliğin insanları koronavirüsten korumak ve yayılmasını önlemek olduğunu söyledi. “Ama uzun vadeli tepkimiz habitat ve biyolojik çeşitlilik kaybıyla mücadele etmek” olmalı diye ekledi. “Daha önce patojenlerin vahşi ve evcil hayvanlardan insanlara geçmesi için bu kadar çok fırsat olmamıştı” diye Guardian’a açıklama yapan uzman, ortaya çıkan tüm bulaşıcı hastalıkların % 75’inin vahşi yaşamdan geldiğini açıkladı.
ABD’deki Harvard Halk Sağlığı Okulu’ndan Aaron Bernstein, “Sağlık ve çevre politikasının ayrılması tehlikeli bir yanılsamadır (kuruntu). Sağlığımız tamamen iklime ve gezegeni paylaştığımız diğer organizmalara bağlı” diyor.45
BM Hükümetlerarası Bilim-Politika Platformu’nun Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Genel Kurulu’nun yedinci oturumunun (Paris, 29 April–4 Mayıs 2019) çalışma raporunu hazırlayan biliminsanlarından profesörler Josef Settele, Sandra Díaz ve Eduardo Brondizio46 ve Dr. Peter Daszak47 tarafından hazırlanan 27 Nisan 2020 tarihli makalede48 (COVID-19 Uyarıcı Önlemleri Gelecekteki Pandemi Riskini Azaltmak İçin Hayat Kurtarmalı, Geçim Araçlarını ve Doğayı Korumalı)
42 -
46 - Diğerlerinin yanı sıra, 1 milyon bitki ve hayvan türünün onlarca yıl içinde yok olma riski altında olduğunu belirten 2019 IPBES Biyolojik Çeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Küresel Değerlendirme Raporu’nun eş başkanları.
47 - EcoHealth Alliance Başkanı ve biyolojik çeşitlilik, sağlık ve gıda arasındaki bağlantılara ilişkin yeni IPBES nexus değerlendirmesi için kapsam belirleme uzmanı.
48 - Josef Settele, Sandra Díaz ve Eduardo Brondizio ve Dr.
Peter DaszakCOVID-19 Stimulus Measures Must Save Lives, Protect Livelihoods, and Safeguard Nature to Reduce the
MAKALE
“COVID-19 pandemisinden sorumlu tek bir tür var, o da biziz” denildi. “İklim ve biyolojik çeşitlilik krizlerinde olduğu gibi, son salgın hastalıklar da insan faaliyetlerinin -ekonomik büyümeyi her ne pahasına olursa olsun ödüllendiren, sınırlı bir paradigmaya dayanan özellikle küresel finansal ve ekonomik sistemlerimizin- doğrudan bir sonucudur.
Mevcut krizin zorluklarının üstesinden gelmek ve gelecekte ortaya çıkması olası olanlarının tohumlarını ekmekten kaçınmak için küçük bir fırsat penceremiz var” uyarısında bulundular. Rapor şöyle devam ediyor:
“Azgın ormansızlaştırma, tarımın kontrolsüz bir şekilde genişlemesi, yoğun tarım, madencilik ve altyapı geliştirme ve vahşi türlerin sömürülmesi hastalıkların yayılması için mükemmel bir fırtına yarattı.”
Meehan Crist’in sözüyle bu bölümü noktalayalım:
“İKLİM KRİZİ, TOPLUMLARIMIZIN VE
EKONOMİLERİMİZİN ÖRGÜTLENME BİÇİMİNİN SINIRLI KAYNAKLARA SAHİP GEZEGENİMİZDE SÜRDÜRÜLEMEZ OLDUĞUNU GÖSTERMİŞTİR.”49 8. KÜRESEL ISINMA VE COVID-19 BAĞLAMINDA HUKUKUN DÖNÜŞMESİ GEREKMEKTEDİR BirdLife CEO’su Patricia Zurita, 2020 yılı, Uluslararası Biyoçeşitlilik Günü’nde sağlıklı bir gezegenin neden yeni bir insan hakkı olması gerektiğini açıklarken,
“Belki de ileriye giden yol İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ne yeni bir insan hakkı koymaktır.
Kamu politikaları ile güvence altına alınan ve sürdürülebilirlik, bilim ve geleneksel yerel bilgi ile yönetilen evrensel, sağlıklı bir çevrede yaşama hakkıdır”50 dedi.
Jean-Jacques Rousseau’nun ‘Toplumsal Sözleşmesi’
gibi, bizim de doğayla sözleşmeye ihtiyacımız var mı? Aslına bakarsanız böyle bir sözleşmeye ihtiyaç yok; çünkü insan doğa içinde diğer canlı ve cansız varlıklarla birlikte yaşayan bir varlıktır ve doğanın kurallarına uygun olarak, yaşadığı taktirde ekolojik sorunlar olmayacaktır.
1789’da İnsan ve Yurttaş Hakları Beyannamesi ile kökenleri, kültürleri ya da dilleri ne olursa olsun
49 - Meehan Crist, What the Coronavirus Means for Climate Change https://www.nytimes.com/2020/03/27/opinion/
sunday/coronavirus-climate-change.html 50 - www.birdlife.org/healthyplanet https://www.
birdlife.org/worldwide/news/biodiversityday2020?utm_
source=BirdLife+International+News+Notifications&utm_
campaign=15f0ccf8a7-Top_news_notification&utm_
medium=email&utm_term=0_4122f13b8a-15f0ccf8a7-131710245&mc_cid=15f0ccf8a7&mc_eid=1297f1f6dd
bütün insanlar hukuk özneleri haline geldiler.
Herhalde asıl yapılması gereken doğayla bir sözleşmeden ziyade doğayı da bir hukuk öznesi haline getirmektir.
Hukuk sistemlerinde “sürdürülebilir gelişme” kavramı terk edilmeli, bunun yerine ekolojik sürdürülebilirlik kavramı yerleştirilmelidir. Çevre mahkemeleri kurulmalı ve çevreye karşı suçlar açıkça tanımlanıp;
yaptırıma bağlanmalıdır.
Çevresel etki değerlendirme raporları ve çevre kanunlarındaki ‘sürüdürülebilir’ kalkınma, gelişme ifadesinin şimdiye kadarki tecrübelerimize göre küresel iklim krizini ve biyoçeşitlilik kaybını önlemede hiçbir katkısı olmadığı apaçık ortaya çıkmıştır. Bunun yerine açık olarak tanımlanmış ‘ekolojik’ ifadesi kullanılmalı. Halkın çevresel konulardaki karar alma mekanizmalarına göstermelik katılımı yerine karar süreçlerine güçlü ve etkili katılım yöntemleri geliştirilmeli ve mevzuata dahil edilmelidir.
Gelişen bilgi teknolojilerinin olanaklarından faydalanarak, bilgiye erişim, karar süreçlerine katılım ve yargıya erişim olanaklarının bir hak olarak tanınması gerekmektedir.
9. SONUÇ:
Dünya kaynaklarının adeta talan edilmesi sonucu insan kaynaklı olarak (antpojenik) ortaya çıkan küresel ısınma, biyoçeşitlilik kaybı, giderek artan su, toprak ve hava kirliliği, yaklaşan felaketlerin habercisidir ve bu olgular bilimsel olarak ispatlanmıştır. Özellikle küresel ısınma ve biyoçeşitlilik kaybı, biliminsanlarına göre geriye çevrilmesi mümkün olmayan bir süreçtir.
Küresel çapta, devrimsel nitelikte bir dönüşüme ihtiyaç vardır. Yine, bazı biliminsanlarına göre başlamış olan “6. büyük yok oluş” hızlanarak devam edecektir. Küresel dengenin yeniden oluşacağı noktada gezegende insan türü olmayabilir veya sayısı çok az olabilir. Dolayısıyla, küresel ısınma oy kaygısıyla hareket eden siyasetçilere bırakılamayacak kadar önemlidir.
Küresel iklim kriziyle mücadele etmek için nüfus artışı durdurulmalı ve aşırı tüketime son verilmelidir.
Et ve işlenmiş gıda üretiminin azaltılarak, beslenme şekillerinin değiştirilmesi gerekir.
Karayoluyla 8-10 saate kadar süren mesafelere denk gelen uçak yolculuklarına ilave vergi getirilmesi düşünülebilir.
Ücretsiz ve eşit eğitim olanaklarının gelişen teknolojiden de faydalanarak sağlanması ve yaygınlaştırılması gerekir.
MAKALE
Muhtaç olan herkese temel bir sosyal güvenlik geliri sağlanması ve sağlık sisteminde koruyucu hekimliğin temel hedef olarak belirlenmesi gerekir.
Koronavirüs salgınında biliminsanlarının bilgiyi karşılıksız paylaşması gibi, belli alanlarda (sağlık, eğitim, tarımsal üretim vb.) dünya çapında ortaklaşmanın ve dayanışmanın artırılması gerekir.
Salgın, liberal kapitalist hükümetleri eski kuralları çiğnemeye ve piyasanın ne diyeceğine bakmadan, insanların temel ihtiyaçlarını karşılamaya zorladı.
Şimdi, hükümetler ekolojik planlamaya başlamalı ve ekolojik davranışa engel olan tasarruf önlemlerini de bırakmalıdır.
Pandemi, ekonomik yeniden yapılanma ve
ekonominin dekarbonizasyonunu hızlandırmak için bir şans ve farklı tür ekonomik politikaların mümkün olduğunu gösterdi.
Ülkemizin güneş ve rüzgar başta olmak üzere, yenilenebilir enerji kaynakları göz önüne alındığında, güçlü ve iyi bir planlama ile 2040, hatta 2035’e kadar net sıfır emisyonlara ulaşması mümkündür. Dünyada bu alandaki mevcut ve giderek gelişen teknoloji bunu mümkün kılabilir. Dünyada yapılan çalışmalar
da göstermektedir ki, ekonomik büyüme ile sıfır emisyona geçiş arasında bir takas mümkündür ve aslında iyi bir planlama ve bu yönde güçlü eylem GSMH büyümesine, reel ücretlerde artışa ve net sıfır emisyonlara ulaşmamızı sağlayabilir.
Pandemi vesilesiyle, doğanın bize verdiği mesajı görmezden gelir ve doğayı tahrip eden, küresel ısınmaya ve biyoçeşitlilik kaybına sebep olan uygulamalarımızdan vazgeçmez isek insanlığı bekleyen felaketlerin boyutu büyüyecektir. Bu, bilimsel olarak ispatlanmış bir olgudur. Kendini
‘homosapiens’, yani akıllı insan türü olarak adlandıran insan ne kadar akıllı ve akılsız olduğuna kendisi karar verecektir.
“Dünyanın filân yerinde bir rahatsızlık varsa bana ne?” dememeliyiz. Böyle bir rahatsızlık varsa, tıpkı kendi aramızda olmuş gibi onunla ilgilenmeliyiz.
Olay ne kadar uzak olursa olsun bu esastan şaşmamak gerekir. İşte bu düşünüş, insanları, milletleri ve hükümetleri bencillikten kurtarır.
Bencillik kişisel olsun, milli olsun daima fena sayılmalıdır. M. Kemal ATATÜRK, (Ulus Gazetesi, 20.03.1937)