Ekonomilerin en temel özelliği olarak sürükleyici ve köklü değişimlere neden olabilecek bir güç haline gelen bilgi, artık her şeyi ikame etmektedir62. Yöneticilerin bu gücü etkin kullanabilmeleri, örgütün çeşitli süreç ve seviyelerinde, farklı stratejik değerlere
59 Hüseyin ODABAŞ, “Kurumsal Bilgi Yönetimi”, Stradigma, Kasım 2003, Sayı:10,
http://www.stradigma.com/turkce/kasim2003/makale_07.html (09.02.2006)
60 Adem ÖĞÜT, Bilgi Çağında Yönetim, Nobel Yayınları, Ankara, 2001, s:13
61 Rıfat İRAZ ve Ebru YILDIRIM, “İşletmelerde Stratejik Bilgi Yönetiminin Yenilikçi Faaliyetlerin
Sürdürülebilirliğine Etkisi”, S.Ü. İ.İ.B.F. Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Ekim 2004, s:81
62 Alvin TOFFLER ve Heidi TOFFLER, Yeni Bir Uygarlık Yaratmak; Üçüncü Dalga Politikası, İnkılâp
sahip olan bilgi çeşitlerini, en iyi şekilde tanımalarıyla mümkün olacaktır. Fakat disiplinler arası bir kavram olan bilgiye yönelik birbirinden farklı çok sayıda sınıflama mevcuttur.
Felsefi açıdan bilgi, içeriğine göre anlamsal (semantic) ve anlamsal olmayan (non- semantic) şeklinde ayrılmaktadır. Toplumsal olmayan bir açıdan insanı merkez kabul eden bilgi kavramı: antropoloji, genetik, fizyoloji alanlarının konusudur ve her insan için aynıdır. Toplumsal bir varlık olarak insanı merkez alan bilgi ise; dilbilimsel, kültürel, ekonomik ve politik bilgidir. Bu özellikler toplumdan topluma farklılık gösterir63.
Farklı kuramcılar tarafından ele alınan bilgi türleri; açık (explicit) ve örtülü (tacit), derin (shadow), açıklayıcı-anlık (declarative) ve süreçsel (procedural) sınırlı sayıda kişinin bilgisi (esoteric) ve herkese açık bilgi (exoteric), işlevsel (functional), yorumlayıcı (interperative) ve kritik (critical) olarak sıralanabilir64. Ancak bu kavramlar arasında açık ve örtülü bilgi işletmeler açısından stratejik bir öneme sahiptir.
Bilginin, beşeri birimler ile sosyal yapılar arasındaki etkileşim sonucunda yaratıldığı herkes tarafından bilinmektedir. Hareketlerimiz ve çevreyle olan etkileşimlerimiz, iki farklı boyut olan açık ve örtülü bilgi arasındaki dönüşüm süreci vasıtasıyla bilgiyi yaratır ve çoğaltır. Giddens’ın varsayımına göre insanlar hareketlerini iki temel bilinç seviyesine göre yasalaştırır: Pratik bilinç ve Dolaylı bilinç. Dolaylı bilinç, davranışlarımıza yönelik ussallaştırmaları sağlar ve çok daha bilinçli sonuçlara ulaştırır. Pratik bilinç ise günlük yaşamımıza dair gerçekten düşünmeden ya da kuram haline getirmeden gerçekleştirdiğimiz durumları ifade eder. Bu bağlamda örtülü bilgi pratik bilincimiz, açık bilgi ise dolaylı bilincimiz tarafından üretilir65.
Bilgi hem açık hem de saklı olur. Bir kısım bilgi kağıda dökülebilir, cümleler halinde dile getirilebilir. Ya da çizimlerle gösterilebilir. Örneğin bir mühendis ürün tasarımına ilişkin bilgisini çizimler ve spesifikasyonlarla ortaya koyar, yani bilgisini açık hale getirir. Başka birtakım bilgi türleri ise duyulara, hareket becerilerine, bireysel algılamalara, fiziksel deneyimlere, sağduyu kurallarına ve sezgilere bağlıdır. Örneğin, bir petrol rezervinin karmaşık sismik çizimlerini yorumlamak, bir el kitabında bulunmayacak
63 Nazan (Özenç) UÇAK, “Bilgi Üzerine Kuramsal Bir Yaklaşım”, Bilgi Dünyası, 2000, S:1 (1), s:151 64 Recep Türkoğlu, “Yönetim Bilişim Sistemlerinin Bilgi Yönetimine Etkisi”, http://dunyaucaksirketi.com
(22.10.2005)
65 Ikujiro NONAKA and Ryoko TOYAMA, “The Knowledge-Creating Theory Revisited: Knowledge
Creation as a Synthesizing Process”, Knowledge Management Research & Practice, V:1 n:1, July 2003, s:
kadar ya da konuya yakın olmayan bir başkasına kolay kolay anlatılamayacak türden bilgi gerektirir66.
2.3.1. Açık Bilgi
Açık bilgi, yerleşik, sistemli, kayıtlı ve herkesin kolayca ulaşabileceği bir bilgi çeşididir. Yazılı olan her türlü bilgi açık bilgi özelliğini taşır67. Sistematize etmek ve sınıflandırmak büyük bir sorun oluşturmaz. Yaşanan olaylar, gerçekler, prosedürsel bilgiler ve yazılı materyaller açık bilgi ortamlarıdır68. Aynı zamanda açık bilgi, kullanıma hazır bilgidir. Metin, tablo, formül, diyagram, teknik resim, bilgisayar programı, grafik, şema, fotoğraf vs. araçlarla yansıtılır ve böylece bilginin daha kolay anlaşılmasını ve kullanılmasını sağlar69.
Michael Polanyi’ye göre açık bilgi, formal dilde ifade edilebilen ve bireyler arasında transfer edilebilen bilgidir70. Patentler, prosedürler, uygulamalar ve öğretilmiş deneyimleri kapsamaktadır. Kesin olarak ifade edilen veya kayıt altına alınabilen bilgiyi veri tabanlarında ve dokümanlarında tutmak ve saklamak nispeten kolaydır. Açık bilgi yüksek düzeyde bir doğruluk derecesiyle paylaşılmaktadır71.
2.3.2. Örtülü Bilgi
Örtülü bilgi ise işletmelerdeki çalışanların kayda geçmemiş iş becerileri, yetenekleri ve iş yaparken gözlenebilecek davranış şekilleridir. İşletmenin diğer kuruluşlar ile kayda geçmemiş deneyimleri ve ilişkileri de örtülü bilgi kapsamındadır72. Polanyi örtülü bilgiyi; “Kişisel inançları, bakış açılarını ve değerlerini içeren, bireysel deneyimlerle yol bulan bilgi çeşidi” olarak tanımlamıştır73. Örtülü bilgi son derece kişiseldir ve bu bilgiyi formüle etmek zor olduğu için, başkalarına aktarılması da zordur74.
66 KRONG, ICHIJO VE NONAKA, Bilginin Üretimi, Çev: Günhan Günay, Dışbank Yayınları,2002,
İstanbul, S:33
67 ODABAŞ, a.g.e. ,s:41
68 Bilge ERGÜL, “Sizin Bilgiden Sorumlu Genel Müdür Yardımcınız Var mı?”, İnsan Kaynakları ve
Yönetim Dergisi, Yıl:2 Sayı:6, 1998, s:57
69 Murat DİNÇMEN, “Bilgi Yönetimi”, MESS-Mercek Dergisi Milenyum Özel Sayısı, Ocak 2001, s:92 70 Rebecca O. BARCLAY and Philip C. MURRAY, “What is Knowledge Management?”
http://www.media-access.com/whatis.html
71Şevki ÖZGENER, Global Ölçekte Değer Yaratan Bilgi Stratejileri,
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=146
72 DİNÇMEN, a.g.e., s:92
73 BARCLAY ve MURRAY, a.g.e. 74 ODABAŞ, a.g.e., s:41
Örtülü bilginin ifade edilmesi, kodlanması ve iletilmesi konusundaki zorluklar firma bilgisinin korunmasını kolaylaştırmaktadır. Başka bir firmanın örtülü bilgisine sahip olmak ancak onun çalışanlarını transfer etmekle mümkün olur. Kimi zaman bu bile yetersiz kalmaktadır. Çünkü transfer edilen tek bir uzman yeni bir firmada istenilen proseslerin sıfırdan kurulabilmesi için yetersiz kalmaktadır. Çünkü tüm süreç hakkında tam bilgiye sahip değildir. Prosesleri ve rutinleri oluşturan örtülü bilginin tek bir kişide değil de bireysel bilgileri sinerjik olarak birleştiren takım elemanlarında bulunduğu açıktır. Daha da ötesi, örtülü bilgi firmanın kültürüne, yapısına, proses ve rutinlerine özgü olduğu zaman etkili olmakta, böylelikle eşsiz bir rekabet avantajı haline gelmektedir75.
Örtülü bilginin dile dökülmesi örgüt içinde bireyler arası bilgi paylaşımının bir yoludur. Bu konu üzerinde araştırma yapan pek çok yazara göre örtülü bilginin açığa çıkarılması ve paylaşılmasına yönelik destekleme süreci oldukça karmaşıktır. Bilginin sahipliği sorunu bir yana, belleğimizin bir parçası haline gelen hangi bilginin zihnimizden ayırt edileceği-farkına varılacağı- de sorunun farklı bir boyutunu ortaya koyar76.
Bilginin işletmeler için stratejik bir anlam kazanmasıyla örtülü bilginin de açık bilgiye dönüştürülmesi ve bireyler arasında iletilmesi, yöneticilerin dikkatle üzerinde durduğu bir husus haline gelmiştir. Açık ve örtülü bilgi arasındaki etkileşim ve dönüşüm sürecini Nonaka 4 evre ile açıklamıştır77.
Örtülü Bilgiye Açık Bilgiye
Örtülü Bilgiden Sosyalleştirme Dışsallaştırma
Açık Bilgiden İçselleştirme Birleştirme
Tablo 2.1. Örtülü ve Açık Bilgi Dönüşüm Süreci
• Örtülü Bilgiden Örtülü Bilgiye: Bilginin gözlem, taklit ya da uygulama yoluyla öğrenme ya da işleri yapmak yoluyla sosyal hale getirilmesidir. Örneğin danışmanlardan ya da emsallerden öğrenme.
• Açık Bilgiden Örtülü Bilgiye: Var olan ya da bilinen açık bir bilginin yorumlanması ya da yeniden şekillendirilmesidir. Böylelikle bilgi anlaşılabilir ve
75 Atilla ATALAY, “Bilgi Yönetimi ve Organizasyonlarda Örtülü Bilgi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul,
2002,s: 129
76 Jennifer ROWLEY, “7 Implicit Assumptions in Knowledge Management”, Managing Information,
May 2001, v:8 n:4, s:54
77 Elizabeth A. SMITH, “The Role of Tacit and Explicit Knowledge in The Workplace”, Journal of
içselleştirilebilir. Örtülü bilgi açığa vurulup içselleştirilmediği sürece bir başka insanın parçası haline gelememektedir.
• Örtülü Bilgiden Açık Bilgiye: Tartışmaların, betimlemelerin ve yeniliklerin yazılı olarak kaydedilmesi ve daha sonra yeni bir sonuç oluşturmak üzere kullanılması sürecidir. Yani henüz açıklanmamış bir bilginin ifade edilebilir hale getirilmesi için bir yol bulma olarak da ifade edilebilir. Bir kişinin görüşünü diğerlerine açıklaması ve bundan yararlanarak yeni gelişmelerin ortaya çıkması örnek olarak gösterilebilir. • Açık Bilgiden Açık Bilgiye: Çeşitli bilgi parçalarının birleştirilerek yeni bir şekle
dönüştürülmesidir. Örneğin numara ve sayıları kullanarak finansal bir tablo oluşturmak.
Örtülü bilginin açık bilgiye dönüşümü kişilerin birbirine karşı dürüst ve işbirlikçi davrandığı, bilgilerin diğerlerine katkı sağlayacak şekilde ifade edildiği ortamlarda çok kolay olacaktır. Örgütler açısından kişilerin kendi özel bilgilerinin paylaşımının ödüllendirildiği bir ortam bu süreci hızlandıracaktır.