Betonarme Binaların Yıkılması

Betonarme binalar taşıyıcı sistemi oluşturan kolon, perde, kiriş ve döşemelerin yanı sıra farklı özelliklerde bölme duvarlardan oluşurlar. Bu tür yapılarda patlatma ile yıkımın esası zemin kattaki taşıyıcı elemanların yıkılması ve böylece yapıya devrilme ivmesinin verilmesidir.

Yapı yıkımına karar verildiğinde yapılacak ilk iş, yapının bulunduğu alanın gezilerek yapının yıkım şekline karar vermektir. Daha önceden anlatıldığı gibi yapının kendi alanına mı yoksa yanındaki boş bir alana mı yıkılacağına karar verilir. Bu kararda yapının boyutları, çevresindeki yapıların uzaklıkları ve özellikleri, trafik durumu gibi etkenler dikkate alınmalıdır.

Binanın yıkım şekline ve yönüne karar verdikten sonra binanın projeleri incelenmelidir. Projeler mutlaka binada birebir kontrol edilmeli sonradan yapılan değişiklikler proje üzerinde düzeltilmelidir. Özellikle binanın kendi içinde göçerek yıkılması planlanmışsa projeler çok önemlidir. Projeler bulunamazsa zahmetli bir çalışma sonucu ölçüler alınarak proje oluşturulmaya çalışılmalıdır.

Projelerin temin edilmesinin ardından binanın, özellikle patlatılması düşünülen yapı elemanlarındaki beton dayanımları, beton testleri yapılarak belirlenmelidir (Şekil 8.1).

Şekil 8.1 : Kolonda Yapılan Test Patlatması

Bir sonraki aşamada yapının istenilen şekilde yıkılması için hangi taşıyıcı elemanların yıkılacağına karar verilmelidir. Yıkım sırasında genellikle en büyük iç tesirlerin etki ettiği taşıyıcı elemanlar seçilir. Seçilen elemanların yapının dış cephelerine komşu olmamaları istenir. Böylece parça savrulması ve ses daha iyi

kontrol altına alınabilir. Taşıyıcı elemanların patlatılması en alt katta yapılır. Fakat bunun sonucu üst yapıdaki katların bir bölümü birbirlerine ve yere çarpma anında tam olarak parçalanmadan kalabilirler. Bu da patlatma sonucu ekstra çaba ve maliyete yol açar, bunun olmaması için özelikle yüksek yapılarda belirlenen üst katlardaki taşıyıcı elemanlar da patlatılmalıdır.

Döşemelerin de patlatma sonucu iyi parçalanmaları için bazı önlemler alınmalıdır. Kendi içine çökmede patlatmalar merkezden dışa doğru oluşacak şekilde zamanlanır. Böylece katların yıkıcı bir şekilde kesilmesi ve döşemelerin parçalanması sağlanır. Gerektiğinde döşemeler, patlatma öncesi beton testereleri ile kesilerek veya patlatma sırasında ortalarına bir miktar patlayıcı koyularak rijitlikleri azaltılabilir (Şekil 8.2).

Şekil 8.2 : Döşemelerin Açılan Deliklerle Zayıflatılması

Hangi yapı elemanlarının patlatılacağına karar verildikten sonra binanın kaç aşamada ve hangi gecikme zamanları ile patlatılacağı belirlenmelidir. Burada en büyük etken binanın devrilme şeklidir. Bunu sağlayacak şekilde ve diğer patlama adımlarını etkilemeyecek biçimde gecikme aralıkları ve hangi elemanların aynı gecikmede patlatılacağına karar verilir. Genellikle 0.25–0.50–0.75 milisaniye gecikmeler kullanılmaktadır. Bu zamanların belirlenmesinde deneyimin büyük etkisi vardır. Gecikme zamanlarının iyi ayarlanması parça yayılmasını, zemin titreşimlerini ve hava şokunu azalttığı için özellikle şehir merkezlerindeki yıkımlarda daha fazla önem kazanmaktadır. Bu tür yapıların patlatılmasında toplam gecikme zamanı yapının büyüklüğüne bağlı olarak dört saniyeden on beş saniyeye kadar değişebilmektedir. Ancak bunun için, kullanılan her tekniğe göre uygun ateşleme sisteminin planlanması gerekmektedir. Aşağıda iki farklı tipte yıkılması istenen bir

bina modeli için uygulanabilecek örnek gecikme sistemlerinin tasarımı verilmiştir (Şekil 8.3, Şekil 8.4, Şekil 8.5).

0 0 0 2 4 3 2 1 1

Şekil 8.3 : Yana Yıkılması İstenen Bir Binadaki Gecikme Sisteminin Yerleşimi

2 3 2 3 4 3 2 1 ₁ 0 1 0 3 0 3

Şekil 8.5 : Kendi İçine Çökerek Yıkılan Bir Bina Örneği

Patlatılacak elemanlar ve gecikme süreleri belirlendikten sonra sıra her eleman için gerekli patlayıcı miktarının belirlenmesine gelmektedir. Önceki bölümlerde anlatılan formüller ve tablolar kullanılarak patlayıcı miktarları hakkında bilgi sahibi olunabilir. Daha sonra yapı üzerinde zararsız bölgelerde bire bir veya küçük testler yapılarak seçilen şarj miktarlarının gerekli kırılmayı sağlayıp sağlamayacağı kontrol edilmelidir.

Eğer çevrede yer sarsıntılarından ve hava şokundan çok fazla etkilenecek yapılar yoksa gerekli önlemler alınarak şarj oranlarının bir miktar arttırılmasında yarar vardır. Böylece yapıda parçalanma daha iyi gerçekleşir.

Bütün bu hesaplamalar yapılıp kontrol edildikten sonra sıra şantiyede çalışmaya gelir. Öncelikle binada bulunan ve ekonomik değeri olan lavabo, küvet, batarya, kapı, çerçeve, asansör gibi parçalar sökülür.

Yığma duvar Patlayıcı

delikleri Kolon

Şekil 8.6 : Kolonların Kesilerek Duvarlardan Ayrılması

Patlayıcılar yerleştirilmeden önce yapı elemanları çevresindeki duvarlar kesilerek birleşim yerleri açılmalıdır (Şekil 8.6). Böylece yapı elemanlarının rijitlikleri azalır ve kırılmalar daha kolay olur. İç duvarlar kaldırılır, dış duvarlara ise parça yayılmasını ve sesi engelledikleri için dokunulmaz, gerekiyorsa ince kesilir. Yıkıma yardımcı olması için planlanan şekilde beton duvarlar, kolonlar ve döşemeler kesilir. Kolonlar içindeki donatılar kesilerek veya çıkartılarak patlama sonrası yıkımın tam gerçekleşmesi kolaylaştırılır. Döşemeler ve duvarlar bina rijitliğinin bozulması ve yapıya istenilen yönde hareket verilmesi için kesilirler.

Yapı elemanları gerekiyorsa yıkım yönünü ayarlamak için çelik halatlarla bir birlerine bağlanabilir. Gerekli yerlere payandalar ve destekler koyulabilir. Böylece istenmeyen yanal deplasmanların önüne geçilmeye çalışılır.

Planlandığı şekilde ve planlanan yerlerde patlayıcı delikleri açılır. Bu aşamadan sonra yapılan işlerin daha büyük özen gösterilerek yapılması gerekir. Patlayıcılar planlandığı şekilde deliklere yerleştirilirler, ateşleme elemanları özel aletlerle kontrol edilerek patlayıcılara bağlanır (Şekil 8.7).

Şekil 8.7 : Patlayıcı Deliklerinin Açılması ve Patlayıcıların Yerleştirilmesi Patlayıcı yerleştirildikten ve ateşleme sistemi, yani kapsüller ve fitiller bağlandıktan sonra iyice kontrol edilmelidir. Bu aşamada yapılacak bir hata çok tehlikeli sonuçlara neden olabilir.

Kontrol edilen patlayıcıların sıkılamaları yapılır. Bu sırada patlayıcının, özellikle ateşleme elemanının zarar görmemesine özen gösterilmelidir (Şekil 8.8).

Şekil 8.8 : Patlayıcıların Yerleştirilmesi ve Sıkılama İşleme

Yapı elemanları, patlayıcı yerleştirildikten ve sıkılamaları yapıldıktan sonra patlayıcının yapı elemanına daha iyi etki etmesi, diğer yapı elemanlarının patlamadan etkilenmemesi ve savrulmayı engellemek için kaplanmalıdır. Yapı elemanlarının kaplanması birçok değişik malzemeyle yapılabilir. Bunların başında kum torbaları gelir. Ayrıca yapı elemanları, epoksi emdirilerek daha sonra üzerleri özel sentetik kumaşlarla kaplanarak yalıtılabilirler. Kullanılan bir diğer yöntem ise yapı elemanlarının kontrplak, küçük delikli çelik hasırlar veya katranlı kumaşlarla

kaplanmasıdır. Bu iş için gün geçtikçe yeni teknoloji ürünü yüksek dayanımlı kumaşlar ve muşambalar kullanılmaktadır (Şekil 8.9).

Şekil 8.9 : Yapı Elemanlarının Kaplanması

Dış cepheye açılan boşluklar kontrplaklar, kafes teller ve muşambalar ile kapatılmalıdır. Özellikle dış cephede patlatılan yapı elemanlarının üzeri dayanıklı kumaşlarla ve muşambalar ile örtülmelidir (Şekil 8.10). Binada, patlamanın büyük bölümü zemin katta olduğu için zemin katın çevresini kalın saç levhalar ile kaplamak güvenlik ve toz açısından çok faydalı olur.

Şekil 8.10 : Dış Cepheye Açılan Boşlukların Kapatılması

Gerekli görülen yerlerde yıkıma yardımcı olmak için duvarlarda veya perdelerde boşluklar açılabilir (Şekil 8.11). Bu işlem yapılırken binanın taşıyıcılığını tamamen kaybetmemesine dikkat edilmelidir.

Şekil 8.11 : Duvarlarda Boşlukların Açılması

Bütün bu işlemler yapıldıktan sonra patlayıcı devreleri tekrar kontrol edilerek ana devreye bağlanır ve yıkım işi gerçekleştirilir.

Yana devrilme şeklindeki yıkımlarda, binanın devrileceği alana moloz veya eski lastiklerle bir yastık oluşturulması sarsıntıları önlemek için oldukça yararlıdır. Patlatma işlemi su sıkılarak yapılır. Daha sonra çevrede hasar gören yapı olup olmadığı kontrol edilir. Güvenlik önlemleri kaldırılır ve enkazın taşınması ile yıkım işi sona erer.