Bacaların Yıkılması

Bacalar narinlikleri nedeni ile patlayıcılarla yıkılacak ideal yapılardır. Bacalar genellikle endüstri yapılarında bulunur. Fabrika binalarına ek olarak yapılan dairesel, kare veya poligonal kesitli tuğla veya betonarme olarak inşa edilen yapılardır.

Bacalar hızlı ve güvenli bir şekilde patlayıcılarla yıkılabilir. Bacalar tabandaki taşıyıcı kısımlarının bir bölümünün patlatılması sonucu ağırlık merkezlerinin yer değiştirmesi ile yıkılırlar (Şekil 8.15). Baca yıkımında düşüş için belli bir yön seçmek mümkündür. Fakat baca tam düşey değilse eğik olduğu yöne doğru yıkılmalıdır. Dairesel bacalar istenilen yönde yıkılabilirler, fakat kare kesitli bacalar köşeler yerine kenarları üzerine yıkılmalıdır. Düşme yönünü seçerken tabandaki açıklıklar değerlendirilmelidir. Yere çarpan tuğlaların dağılması için 10°'lik bir düşüş toleransına izin verilmelidir ve düşme çizgisi boyunca yüksekliğin en az %25'i açılmalıdır. Bu oran betonarme bacalarda %25'in de üstündedir [7].

d

O

G1 G2

Şekil 8.15 : Bacanın Ağırlık Merkezinin Yer Değiştirilmesi Baca yıkım teknikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Bacanın yana devrilmesi.

• Bacanın yüksekliğinin azaltılarak yana devrilmesi. • Bacanın kendi içinde çökmesi.

Bacanın yana devrilmesi

Bu yöntem diğer yöntemlere göre en güvenli yöntemdir. Ayrıca diğerlerine nazaran daha az patlayıcı deliği ve patlayıcı kullanılır.

Optimum sonuçları elde etmek için kullanılacak yöntemde bacanın özelikleri önemlidir. Tuğla bacalarda patlayıcı delikleri bacanın tabanı seviyesinde açılır. Delikler düşme yönünde baca çevresinin yarısında yani 180°’lik yayda açılır.

1/2 P 1/4 P

P Devrilme Yönü

Şekil 8.17 : Tuğla Baca Yıkım Örneği

Patlayıcı deliklerinin sırası, bacanın çevre uzunluğunun dörtte birindeki (90°’lik yayda) orta bölgede üç sıra, kalan dörtte birlik bölümde iki sıra olarak açılır (Şekil 8.16). Patlayıcı oranı ve delik şekilleri tuğla duvarlarda anlatılan yöntemler kullanılarak hesaplanır. Şekil 8.17’de bir tuğla baca yıkım örneği verilmiştir.

Betonarme bacalarda taban seviyesinde, patlatılacak yönde 240°’lik yayda patlayıcı delikleri açılmalıdır. Patlayıcı deliklerinin sırası ortada baca çapının 1/3’üne kadar gelmeli ve diğer kısımlarda üç sıra olmalıdır (Şekil 8.18). Daha iyi bir kırılma elde etmek için genişliği baca kalınlığının iki katı ve yüksekliği üçüncü sıradaki patlayıcı delikleri hizasına gelen pencere gibi boşluklar açmak yararlı olur (Şekil 8.19). Patlayıcı delikleri ve miktarı betonarme duvarlardaki kriterler dikkate alınarak hesaplanır [1]. 120° 2/3 P 2e 2e 2e P e Devrilme Yönü

Şekil 8.19 : Bacalara Açılan Pencereler

Baca yüksekliğinin azaltılarak yana devrilmesi

Devrilme Yönü

1/2 P

P

Şekil 8.20 : Baca Yüksekliğinin Azaltılarak Devrilmesinde Kullanılan Şablon Bu tür yıkımda baca bir yöne eğilir ve taşıyıcı taban patlatılır. İlk patlatmadan sonra 0.25 saniye gecikme ile devrilmenin karşı yönündeki sıraların ateşlenmesi ile yıkım tamamlanır (Şekil 8.20, Şekil 8.21).

Bu yöntem sadece tuğladan yapılmış bacalarda uygulanabilir. Şarj miktarı ve patlayıcı delikleri tuğla duvarlardaki gibi hesaplanır.

Şekil 8.21 : Bir Bacanın Yüksekliğinin Azaltılarak Devrilmesi Bacanın kendi içine çökmesi

Bu tür patlatma diğerlerine göre en riskli patlatmadır. Sadece tuğla bacalarda uygulanabilir. Bacanın farklı yönlere yıkılmaması için yapı iyi incelenmeli, varsa çatlakları ve hasarları değerlendirilmelidir.

Patlayıcı delikleri bacanın tabanı seviyesinde duvar kalınlığı dikkate alınarak en az iki veya üç sıra açılmalıdır. Delikler tüm baca çevresinde eşit sıra sayısında açılır (Şekil 8.22, Şekil 8.23). Patlayıcı hesabı tuğla duvarlardaki gibi yapılır. Açılan tüm delikler aynı anda ateşlenmelidir.

P

Şekil 8.22 : Bacanın Kendi İçine Çökmesinde Kullanılan Şablon

Bütün bu yıkım yöntemlerinde dikkate alınması gereken bazı noktalar aşağıdaki gibidir:

• Baca demir bantlarla güçlendirildiğinde zemin seviyesine yakın özellikle patlatılacak bölgede bulunan bantlar patlatmadan önce kaldırılmalıdır. Böylece tuğlaların ayrılması ve kırılması kolaylaşır.

• Ağır donatılı tabanı olan geniş bacalarda önce bacanın yıkılması tabanın sonradan patlatılması uygun olur.

• Bacada özelikle patlayıcı yerleştirilen bölgelerin karşısına saç levhalar yerleştirmek parça savrulmasını önler.

• İçteki tuğla astarların yıkılması için ayrıca 400-500 gr’lık sıva patlayıcılar iç yüzeye uygulanarak astar duvarların rijitliği bozulabilir.

Şekil 8.23 : Açılan Baca Deliklerine Patlayıcı Yerleştirilmesi 8.2.3. Köprülerin Yıkılması

Patlayıcılarla köprü yıkımı birçok avantaj sağlamaktadır. Yoğun trafik akışı olan bölgelerde hızlı ve güvenli çalışma ihtiyacı patlayıcı ile yıkımı öne çıkarmaktadır.

Ayrıca nehirlerin üstünde de yıkımın en kısa sürede yapılması ve enkazın kaldırılması istenir. Patlayıcı ile yıkım bu şartları sağlamaktadır.

Birçok değişik tipte köprü vardır: Taş köprüler, taş ayaklar üzerine inşa edilen çelik köprüler, betonarme köprüler ve tamamen çelikten yapılmış köprüler.

Taş köprüler genellikle eski tip yapılardır. Bu yapılar taş ayaklar ve bunlar üzerine oturtulmuş kemerlerden oluşurlar (Şekil 8.24). Taşıyıcı elemanların sağlam yapılarından dolayı gerekli patlayıcı deliği miktarı artırılmalıdır. Delik çapları 50 mm olarak açılabilir. Yıkımın kritik bölgeleri ayaklar ve kemerlerdir. Patlatılacak bölgede en az üç sıra patlayıcı deliği açılmalıdır. Köprü birden fazla kemerden inşa edilmişse tüm kemerlerin aynı anda patlatılması tavsiye edilir. Böylece bütün kemerler aynı şekilde zarar görüp çatlarlar ve daha kolay yıkılırlar. Aksi halde tek tek yıkılırlarsa geriye kalan kısımların itme kuvvetinin rahatlamasıyla istenmeyen yönlerde yıkılma olasılığı doğar. B B B A A A A

Şekil 8.24 : Taş Köprülerdeki Patlatma Bölgeleri

Taş köprülerde yük taşıyan kısımlar genellikle köprü hacminin büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Bu nedenle bu köprülerin yıkımı zordur.

Taş köprülerde parapet duvarlar ve dolgular geleneksel metotlarla temizlenmelidir. Kemer kilitlenmesini engellemek için her bir kemer üç bölgeye ayrılır. Bu bölümlerden birisi kemerin üstünden geçer ve diğer ikisi de ayakların üzerindedir (Şekil 8.25). Her bölümde sıra aralığı 40–50 cm olan iki sıra patlatma deliği kemer boyunca açılır. Taş patlatılması için uygun delik geometrisi ve şarj miktarı hesaplanarak tüm delikler aynı anda patlatılır.

Patlatılacak bölgeler

Şekil 8.25 : Kemerde Patlatma Bölgeleri

Taş ayaklar üzerine oturan çelik köprülere, özellikle demiryollarında sıkça rastlanır. Bu köprüler çelik kısımları sökülerek veya yapıştırma patlayıcılarla çelik yapılarda anlatıldığı gibi patlatılırlar (Şekil 8.26). Daha sonra kalan taş ayaklar düşey veya yatay patlayıcı delikleri ile patlatılır.

Şekil 8.26 : Çelik Köprülerin Patlatılması

Betonarme köprüler günümüz karayollarında sıkça kullanılan köprü türüdür. Bu köprüler, kemer kirişli veya prefabrike kirişli olmak üzere iki türde olabilir. Betonarme kemerler, taş kemerlerdekine benzer yöntemle yıkılırlar fakat burada delik sıra aralıklarının ve delik sayılarının artırılması gerekir (Şekil 8.27). Bu tür köprülerde kemer ve ayaklar birlikte yıkılabilir. Köprünün önemli taşıyıcı ayakları

iyi hesaplanmış şarj miktarları ile tamamen parçalanmalıdır. Şekil 8.28’de kemer kirişli bir betonarme köprünün patlatılması gösterilmiştir.

Şekil 8.27 : Kemer Kirişli Betonarme Köprülerdeki Patlatma Bölgeleri

Şekil 8.28 : Kemer Kirişli Bir Betonarme Köprünün Patlatılması

Prefabrike kirişli köprülerde prefabrike elemanlar açıklığın üç bölgesi kullanılarak patlatılır. Daha sonra ayaklar patlatılarak veya geleneksel yöntemler kullanılarak köprü yıkılır (Şekil 8.29, Şekil 8.30).

Patlatılacak bölgeler

L

L/2 L/2

Köprü yıkımlarında da diğer tüm yıkımlarda olduğu gibi gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır. Özellikle trafik, geçici bir süre durdurulmalı ve patlama sonu gerekli kontroller yapıldıktan sonra açılmalıdır.

Şekil 8.30 : Prefabrike Kirişli Bir Betonarme Köprünün Patlatılması